Cũng như nhiều dân tộc khác, người Dao đỏ đón Tết cổ truyền theo lịch âm. Để bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, người đã khuất, dịp Tết đồng bào làm lễ mời tổ tiên về vui xuân đón Tết với gia đình và sau ngày Tết bà con cũng làm lễ tiễn đưa tổ tiên về cõi âm (gọi là Phúa Chuống). Đây là một trong những phong tục tín ngưỡng độc đáo của dân tộc Dao đỏ sinh sống ở khu vực Tây Bắc.
 Ảnh minh họa: Người Dao đỏ Yên Bái. |
Nghe âm thanh bài viết tại đây:
Cũng giống như người Kinh và nhiều dân tộc khác, người Dao đón Tết cổ truyền theo lịch âm với tâm niệm Tết là dịp để cả gia đình được nghỉ ngơi, sum họp sau một năm dài lao động vất vả, cũng là dịp để cúng báo với tổ tiên thành quả lao động, mọi chuyện vui, buồn xảy ra trong năm. Để chuẩn bị đón một Tết đầy đủ, vui vẻ, trước Tết, bà con dân tộc Dao đỏ đã nuôi lợn, gà, chuẩn bị thóc, gạo để dành riêng cho ngày Tết. Trước Tết, mọi gia đình đều thực hiện nghi lễ quét nhà, lau dọn bàn thờ tổ tiên, như một nghi lễ tượng trưng để quét đi những điều không may mắn của năm cũ. Cả gia đình cùng tập trung dọn dẹp, làm cơm để cúng tất niên. Mâm cỗ ngoài bánh chưng, loại bánh gù đặc trưng của người Dao, thịt lợn, thịt gà, rượu, thường có thêm đĩa bánh dày, bánh rán hoặc bánh nếp gói trong lá chít. Trên bàn thờ người Dao đỏ lúc nào cũng có nước, rượu và hương đốt liên tục. Người Dao đỏ không tự làm lễ mà mời thầy cúng hoặc những người cao tuổi có uy tín trong cộng đồng về nhà hành lễ. Thầy cúng thay mặt gia chủ làm lễ cúng giải hạn, để xua đi tất cả những điều rủi ro, không may mắn trong năm cũ, cầu xin sức khỏe, bình an cho gia đình, cầu cho mùa màng tươi tốt, trâu, bò, lợn gà đầy đàn và mời “ma nhà” là ông bà, tổ tiên cùng những người đã khuất của gia đình mình về ăn Tết và sau ngày Tết, một nghi lễ không thể thiếu trong mỗi gia đình người Dao đỏ đó là nghi lễ Phúa Chuống (hóa vàng).
Bà con người Dao đỏ ở tỉnh Yên Bái không ai còn nhớ tục Phúa chuống có từ bao giờ, chỉ biết là thế hệ này truyền cho thế hệ khác, trở thành một nét văn hoá tín ngưỡng đối với người Dao đỏ sau mỗi khi hết Tết. Bà Phùng Thị Chài, thôn 4 Khe Vàn, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: “Từ bé tôi đã biết đến tục phúa chuống của dân tộc mình. Tôi thấy ông bà kể đây là phong tục xa xưa của người Dao và được duy trì từ bao đời nay. Sau khi phúa chuống là hết tết, các gia đình lại trồng cấy, chăn nuôi, với mong muốn một năm làm ăn phát đạt”.
Từ ngày mồng ba, mồng bốn Tết trở đi, các gia đình người Dao đỏ lại chuẩn bị phúa chuống (hoá vàng) đưa tiễn tổ tiên về cõi âm để bước vào một mùa sản xuất mới với mong muốn làm ăn thuận lợi. Đây là một nghi lễ được đồng bào Dao đỏ duy trì từ bao đời nay.
 Chị em phụ nữ Dao đỏ làm bánh truyền thống - bánh chưng gù. - Ảnh: yenbai |
Đồng bào Dao đỏ quan niệm những ngày tết tổ tiên luôn ngự trị trên bàn thờ để vui xuân đón tết, phù hộ độ trì cho gia đình, con cháu. Vì vậy những lễ vật thờ như bánh gù, bánh dày, kẹo mứt, hoa quả, mía… thì phải thực hiện nghi lễ phúa chuống (hóa vàng) thì mới được đem xuống.
Trước khi phúa chuống, gia đình phải chọn giờ đẹp và mời thầy cúng đến giúp gia đình phúa chuống với mục đích đưa tiễn tổ tiên về cõi âm. Để làm lễ phúa chuống gia đình phải chuẩn bị con gà luộc, 2 tờ giấy dó, cắt thành hình vuông nhỏ bằng bàn tay rồi in hình hoa văn lên trên 2 mặt giấy( tzụ tzâyz) để làm tiền giấy, 5 chén nước, 5 chén rượu và 3 thẻ nhang. Lễ sau khi chuẩn bị xong được bày lên bàn thờ tổ tiên để cúng thì thày cúng mới thực hiện nghi lễ cúng. Thầy cúng Triệu Tiến Minh được gia đình Phùng Thị Chại mời đến nhà làm lễ cúng đọc lời khấn: “Hôm nay tết đã hết, gia chủ xin cảm ơn ông bà tổ tiên đã về ăn tết với gia đình, con cháu. Hôm nay hết tết, gia đình đã chuẩn bị lễ, mời ông bà tổ tiên nhận cho và phù hộ cho gia đình một năm mới làm ăn thuận lợi, người người mạnh khoẻ. Gia đình xin được dọn lễ vật xuống để bước vào một mùa làm ăn mới”.
Sau khi cúng đưa tiễn tổ tiên về cõi âm và đốt xong tiền giấy, bà con coi như là hết tết, lễ thờ được gia đình dọn xuống và làm mâm cơm để các thành viên trong gia đình cùng ngồi quây quần bên nhau bàn hướng làm ăn mới. Ở một số vùng, sau khi đốt vàng mã tiễn người đã khuất về với cõi âm xong, mỗi gia đình chuẩn bị một mâm cơm để cúng làng. Tại đình làng, thầy cúng có uy tín nhất được giao trách nhiệm làm lễ cúng cho từng nhà, sau đó là lễ cúng chung cho cả bản. Sau lễ cúng này, các nhà lấy các dụng cụ phục vụ lao động sản xuất như: dao, lấy cuốc, cày, bừa ra để mài cho thật sắc, tra lại cán cho chắc tay để lên nương, ra đồng với khí thế hăng say và hy vọng một năm mới đầy đủ, no ấm….