Nghe âm thanh bài tại đây:

Vừa qua, tại Hà Nội, Nhà xuất bản Hội Nhà văn phối hợp với Hội Truyền thống Xăng dầu-Đường ống Trường Sơn tổ chức giới thiệu tiểu thuyết “Dòng sông mang lửa” của Thiếu tướng, nhà văn Hồ Sỹ Hậu-nguyên Cục trưởng Cục Kinh tế, Bộ Quốc phòng.

“Dòng sông mang lửa” được xuất bản lần đầu năm 2012; đã được tặng Giải B Giải sáng tác, quảng bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí của Bộ Quốc phòng về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng giai đoạn 2009-2014.

Ấn bản Dòng sông mang lửa tái bản - Ảnh: Báo Nhân dân

Từ khi xuất bản đến nay, cuốn tiểu thuyết đã được nhiều nhà văn, nhà phê bình văn học, công chúng quan tâm, giới thiệu, viết bài nghiên cứu. Cuốn sách được đông đảo độc giả, nhất là những người lính Trường Sơn đã đi qua chiến tranh đón nhận nồng nhiệt, và việc tái bản lần này cũng xuất phát từ sự thôi thúc của đồng đội và độc giả nói chung.

Tại buổi ra mắt sách, Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu kể: “Năm 1968, chúng tôi gồm 18 sinh viên đang chuẩn bị tốt nghiệp và được đặc cách ra trường sớm, bí mật nhập ngũ để tham gia xây dựng đường ống dẫn xăng dầu vào Nam. Lúc đó nhận được một cuốn sách mang tên “Xa Matxcơva” nói về các thanh niên Nga xây dựng đường ống dẫn dầu trong chiến tranh, chúng tôi nói với nhau: Không biết sau này có ai viết nổi một cuốn sách về chính chúng ta không? Thế rồi tôi đã đặt bút viết cuốn “Bộ đội đường ống Trường Sơn”nhưng đó là những cứ liệu, nhân chứng, là cuốn sách sử khô cứng. Tôi muốn viết một cuốn sách dễ tiếp nhận hơn, như một món nợ tôi phải trả với đồng đội và “Dòng sông mang lửa” ra đời”.

Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu phát biểu tại buổi giới thiệu sách. - Ảnh: Báo Nhân Dân

Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu không chỉ là một nhà văn mà còn là một trong những nhân chứng lịch sử của cuộc chiến. Ông từng là kỹ sư thiết kế, thi công tuyến đường ống xăng dầu xuyên Trường Sơn trong những năm tháng ác liệt nhất của chiến tranh. Chính vốn sống phong phú và trải nghiệm thực tế đã giúp ông viết nên một tác phẩm chân thực và đầy cảm xúc.

Theo Trung tá Trịnh Bá Quý, đồng đội của Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu, cuốn sách cho ta biết những người lính đã sống, chiến đấu, yêu và hy sinh như thế nào: "Tiểu thuyết này đã tái hiện lại lịch sử của đường ống xăng dầu Trường Sơn lúc vui buồn, đặc biệt là những sự kiện ác liệt và khó khăn nhất đối với đường ống xăng dầu huyền thoại. Riêng cá nhân tôi cũng đã đọc nhiều sách, nhiều tiểu thuyết nhưng mà riêng tiểu thuyết Dòng sông mang lửa mang tính chất biểu hiện thực tế nhiều hơn là hư cấu. Không hư cấu thì không phải văn chương. Nhưng thực tế để nói lên sự ác liệt, đặc biệt đối với Thiếu tướng Hồ Sĩ Hậu là người đã từng chung sống với chiến sĩ đường ống xăng dầu lúc vượt thác, vượt đèo, lúc ốm đau, sốt rét…mới thấy được với tiểu thuyết ấy chúng tôi đã ôn lại được lịch sử của những năm tháng chiến tranh mà chúng tôi đã trải qua. Những kỷ niệm sâu sắc đi cùng năm tháng của chúng tôi cho đến hết cuộc đời.

Khác với nhiều tác phẩm viết về chiến tranh khác, ngòi bút của Hồ Sỹ Hậu không quá bi lụy mà cũng không khoa trương. Ông viết bằng sự điềm tĩnh của một người từng trải, giúp độc giả cảm nhận rõ nét sự khốc liệt của chiến tranh nhưng cũng thấm đẫm tình người.

Trung tướng Phùng Khắc Đăng, nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam chia sẻ, ông trân trọng những trang viết của Thiếu tướng-nhà văn Hồ Sỹ Hậu vì mục đích của tác giả nhằm tái hiện lại lịch sử của bộ đội đường ống xăng dầu nói riêng, bộ đội Trường Sơn nói chung: "Tôi hoạt động ở bên lính bộ binh và pháo binh chứ không hoạt động ở lĩnh vực xăng dầu, nên khi đọc tiểu thuyết Dòng sông mang lửa, tôi thấy có cái riêng: Tức là ông nói về hoạt động của bộ đội xăng dầu, tính âm thầm, quyết liệt và ác liệt của nó;  nhưng tiểu thuyết cũng có cái chung về người lính: gian khổ, ác liệt, bom rơi, đạn nổ, xa cách gia đình và đặc biệt là tình cảm với những người thân yêu của mình. Có điều rất đặc biệt, là Hồ Sỹ Hậu viết rất thật, rất đời thường. Ví dụ như ở cánh rừng, có một gã đàn ông đến ngủ nhờ trong lán của con gái. Điều đặc biệt của con gái là gì? là họ vén tóc, sửa lại quần áo, trang điểm một tí để cho người ta chú ý đến mình…. Nhà văn tả cái chuyện tíu tít để nhận đồng hương rất đặc biệt, hoặc là rất dí dỏm… Nếu đã qua chiến tranh rồi mới thấy được tình cảm ấy ở chiến trường là như thế nào. Nên với tiểu thuyết Dòng sông mang lửa, tôi không nói về cái bi, cái hùng của người lính đường ống xăng dầu, khi Tướng Hậu đã vẽ thêm một vệt sáng cho truyền thống của bộ đội Cụ Hồ, nhưng người ta sẽ tìm đọc cuốn này, vì nói là tiểu thuyết nhưng nó là tiểu thuyết có tính lịch sử và có chất liệu của lịch sử. Nên tôi tin tưởng sẽ nhiều người tìm đọc, các nhà nghiên cứu, các em sinh viên và nhất là những người lính…

Theo Trung tướng Phùng Khắc Đăng, trong tác phẩm, tác giả đặt hai từ “xăng và máu” đối xứng nhau để nói lên mối quan hệ quấn quýt của chúng trong chiến trường. Chỉ 2 từ đã là một hình tượng văn học tuyệt vời theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng:

Băng: Xăng và máu nếu xét trên góc độ lý, hóa thì khác nhau hoàn toàn. Nhưng ở góc độ tiểu thuyết này, nhà văn đã dùng “xăng” và “máu” để nói lên chiến trường quý xăng như quý máu. Người lính hy sinh xương máu của mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc này. Xăng cũng bảo đảm để cho các tuyến xe cơ giới, nhất là xe tăng, xe vận chuyển lương thực tiếp tế cho bộ đội, chuyển đạn dược cho bộ đội rất cần. Cho nên hình tượng xăng và máu đã được Tướng Hậu giải quyết rất thỏa đáng và đọc rất thích.

Nhà thơ Vũ Quần Phương từng nhận định về tác phẩm trong một bài viết công phu: “Có thể coi đây là thứ hiện vật phi vật thể của Bảo tàng Chiến tranh chống Mỹ. Ngòi bút của tác giả Hồ Sỹ Hậu đã làm trọn phận sự một chứng nhân lịch sử. Thời gian càng lùi xa, những trang ký ức trung thực này càng rõ thêm giá trị một thứ quặng nguyên khai mang đầy đủ trầm tích dữ dội và bi thương của chiến tranh…”. Theo nhà thơ, tác giả có vốn sống phong phú; nhập cuộc tích cực ở trung tâm ác liệt của cuộc chiến; từng trải nhiều cung bậc từ người lính lên vị tướng; sức nhìn và nghĩ của một cán bộ khoa học, nhất là sự nhạy cảm và tinh tế đã bộc lộ trong tác phẩm khi miêu tả những rung động tình yêu, những khoảnh khắc hy sinh của người lính.

Cùng nhập ngũ năm 1968 với Thiếu tướng-nhà văn Hồ Sỹ Hậu, Đại tá Phạm Đức Lý, nguyên Chủ nhiệm Hậu cần-Cục Xăng dầu-Tổng cục Hậu cần hiểu rất rõ vì sao đồng đội mình có thể viết nên cuốn tiểu thuyết được đông đảo người lính xăng dầu yêu mến như thế này: "Đường ống đi đến đâu thì đoàn của anh Hậu có dấu ấn ở đó, nên anh mới viết được “Dòng sông mang lửa”. “Dòng sông mang lửa” này chỉ có những người sống chết với Trường Sơn mới viết được. Anh ấy viết tiểu thuyết theo phong cách ký sự, vì đây là những chuyện có thật và sự việc có thật, phải sống chết cùng nó mới biết được. Chỉ có anh Hậu mới viết được tiểu thuyết này, lấy bao nhiêu nước mắt của bộ đội, của chúng tôi. Nên mỗi lần họp, người ta đề nghị anh Hồ Sỹ Hậu là phải xuất bản lại để cho anh em có được quyển đó. Có những người photocopy hàng chục bản. Tiểu thuyết này đã đi vào lòng bộ đội đường ống xăng dầu Trường Sơn chúng tôi rồi."

Đường ống xăng dầu trong chiến tranh có thể được ví như một dòng sông mang lửa vì chỉ cần một mảnh bom rơi trúng cũng có thể gây ra thảm họa. Thế nhưng, bằng trí thông minh và lòng dũng cảm, những người lính đã vượt qua núi cao, vực thẳm, thời tiết khắc nghiệt và bom đạn ác liệt để đưa xăng vào tận chiến trường miền Nam. Trung tướng Tư lệnh Đồng Sỹ Nguyên từng khẳng định: “Nếu đường Trường Sơn là huyền thoại, thì đường ống xăng dầu chính là huyền thoại trong huyền thoại đó”.

Tái bản cuốn sách này, Nhà xuất bản Hội Nhà văn và tác giả mong muốn tiếp tục mang đến cho người đọc, nhất là các bạn trẻ hiểu hơn về một kỳ tích trong chiến tranh, hiểu thêm về một thế hệ các chàng trai cô gái đã hiến trọn tuổi xuân cho đất nước.