Nghe âm thanh bài tại đây:

Theo nhà thơ Hồ Đăng Thanh Ngọc: “Thuyền là một tiểu thuyết hậu hiện đại và nó mang nét độc đáo về cấu trúc của tiểu thuyết hậu hiện đại. Không tuyến tính, không kể chuyện kiểu truyền thống, mà mảnh vỡ, phi tuyến tính, mang đậm dấu ấn cá nhân và triết học. Tiểu thuyết không có cốt truyện truyền thống. Mỗi chương như một lớp trầm tích của ký ức, nhưng cũng như là một lá thư viết từ bên trong sâu thẳm một thực tế đầy rẫy những chắp vá, dằn vặt, đổ vỡ. Mỗi chương là một mảnh vụn ký ức như một trang nhật ký.

Tiểu thuyết Thuyền với câu chuyện hành trình vượt biển của một người Việt vào những năm 80 của thế kỷ trước. Những dòng hồi ức đan xen cho người đọc hình dung được hoàn cảnh, bối cảnh một người di tản trái phép sau khi đã phải tiêu tốn rất nhiều tiền, vàng để được lên thuyền. Người thanh niên xưng “tôi” và bạn gái anh ta, cùng với khoảng 150 người đồng hành, đã gặp phải những “kiếp nạn điển hình. Bạn gái nhân vật “tôi” khi bị bọn cướp biển bắt đi sang thuyền của chúng (để làm nô lệ tình dục hoặc để mua bán) cô đã lao mình xuống biển tự vẫn.

Nhân vật “tôi” lang bạt qua các trại tị nạn ở Đông Nam Á, rồi sang Mỹ, sang Canada và định cư tại đó. Sau mấy chục năm, với những ký ức sang chấn chưa thể nhòa từ cuộc vượt biển khủng khiếp, người đàn ông trở về, đau đáu với những câu hỏi mang theo từ ngày ra đi càng lúc càng trở nên mông lung: Thực chất tự do đúng nghĩa là gì? Có thật ngày đó chỉ có một lựa chọn?

Thuyền có đau thương, ly tán, đầy máu và nước mắt nhưng không có oán thán, hận thù.

Thuyền có bi kịch, ân hận, sám hối nhưng không có đổ lỗi hay buộc tội.

Thuyền gồm 55 chương nhưng đó không phải là tiểu thuyết chương hồi mạch lạc theo kiểu truyền thống mà là những tiểu tự sự phân mảnh đan xen, mỗi chương như một đoản văn vừa có vẻ rời rạc của những mảnh ký ức đơn lẻ vừa có mạch kết nối ngầm xuyên suốt mê cung ký ức đầy những ẩn ức và ám ảnh phức tạp. Chọn lựa một hình thức hư cấu, kết cấu phi tuyến tính, Thuyền đặc tả trạng thái sang chấn tâm lý, bất ổn thường trực của một người di tản mà quá khứ là nỗi đau, tương lai thì mờ mịt và hiện tại thì bất định. Thế nên, Thuyền không chỉ là thuật lại một hành trình sinh tử, mà còn là hành trình nội tâm bất tận, nơi nỗi đau, sự mất mát và nỗi niềm tha hương trở thành máu thịt của mỗi nhân vật, trở thành bài học cho thế hệ mai sau.

Nhà phê bình văn học, tiến sĩ Lê Hồ Quang, nhận xét: “Thuyền kết hợp chặt chẽ giữa tính chi tiết, cụ thể và tính tượng trưng, khái quát. Nhiều chi tiết sắc lạnh, ám ảnh. Và cực thực. Thực đến kinh hoàng, đến buồn nôn, toát mồ hôi lạnh, như thể chỉ có trong những ảo giác dữ dằn, khốc liệt, dị thường nhất. Và đau đớn khủng khiếp. Vì lý do này hoặc lý do khác, một số sự kiện có thể bị quên lãng hoàn toàn, nhưng một số chi tiết thì sống mãi, nhói buốt, sắc lẹm như một lưỡi dao. Những trạng thái tinh thần cùng cực, khốn cùng, đẩy đến đỉnh điểm giới hạn chịu đựng. Nhiều phần, đoạn là sự kết hợp chặt chẽ, tinh vi đến ngạt thở các chi tiết kể, tả. Chết chóc, chấn thương thảm khốc. Trạng thái cận tử, cảm giác thoát xác, những ảo giác, mộng mị, mê loạn. Tuy vậy, song song với điều đó, có những đoạn văn chứa ngôn từ và hình ảnh rất đẹp, như có ánh sáng tự bên trong. Đầy chất thơ. Và dịu dàng, xót thương, an ủi.”

Thuyền, vì thế không thể đọc nhanh, không dễ đọc liền một mạch, nhưng chắc chắn sẽ khiến bạn phải đọc đi rồi đọc lại, rùng mình, uất nghẹn, ứa nước mắt, xót xa và tha thiết yêu thương về một giai đoạn lịch sử của dân tộc còn cần nhiều sự thấu cảm.

Nhà văn Trần Thùy Mai, trong một chia sẻ về Trần Đức Tùng đã viết: “Cách đây nhiều năm, khi đọc thơ Nguyễn Đức Tùng, tôi đã có dự cảm rằng một ngày kia anh sẽ viết tiểu thuyết.  Bởi, mỗi bài thơ của anh giống như cánh cổng mở ra một khu vườn đầy bí ẩn. Người đọc thơ bị hút theo một sự thật thấp thoáng trong đó, cho đến khi đi lạc mà không bao giờ cùng đường. Tôi đã nghĩ: thế nào cũng có ngày những bí ẩn ấy tự thoát ra khỏi độ nén của thơ, và sẽ hiển lộ thành những chương hồi lẫm liệt.”