Sự trao đổi, giao lưu về văn học giữa Việt Nam với một đất nước “cường quốc về văn học” như Ba Lan (với 5 giải Nobel văn chương trên dân số chỉ 40 chục triệu người), có sự đóng góp lớn lao của một đội ngũ dịch giả Việt gạo cội, giỏi nghề. 

Đồng thời, việc có được đa số những bản dịch tác phẩm kinh điển xuất sắc nhất của văn học Ba Lan ra tiếng Việt, cũng được thực hiện một phần qua những hoạt động kết nối trao đổi văn hóa của Đại sứ quán Ba Lan tại Việt Nam. Đại sứ Ba Lan tại Việt Nam Joanna Skoczek trả lời phỏng vấn VOV5  về vấn đề này, cũng như về sự phát triển của đội ngũ dịch giả văn học Ba Lan ra tiếng Việt và ngược lại.

Đại sứ Ba Lan tại Việt Nam, bà Joanna Skoczek phát biểu tại toạ đàm Văn học Ba Lan tại việt Nam tại Văn Miếu, Hà Nội. Ảnh: Lê Huy

Thưa Đại sứ, trong những năm vừa qua, Đại sứ quán Ba Lan tại Việt Nam đã triển khai những hoạt động nào để thúc đẩy trao đổi văn học giữa hai nước?

Đại sứ Ba Lan Joanna Skoczek: Triển lãm sách văn học Ba Lan và thảo luận "Văn học Ba Lan tại Việt Nam" tổ chức tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám là sự kiện quảng bá văn học Ba Lan quan trọng nhất tại Việt Nam trong năm nay. Năm nay đánh dấu kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Ba Lan và Việt Nam. Và gần như ngay từ những ngày đầu tiên, đã có người Việt và người Ba Lan dịch các tác phẩm văn học Ba Lan, các cuốn sách sang tiếng Việt. Cho đến nay, đã có 120 cuốn sách được dịch từ tiếng Ba Lan sang tiếng Việt.

Vì vậy, những gì chúng tôi làm là giới thiệu các cuốn sách này, nói về chúng, và tổ chức quảng bá không chỉ cho các cuốn sách mà còn cho các dịch giả, bởi vì nếu không có dịch giả thì sách Ba Lan không thể đến được với độc giả Việt Nam.

Một điều nữa là chúng tôi muốn quảng bá văn học Ba Lan đến với thế hệ trẻ. Chúng tôi hợp tác với các trường đại học trên khắp Việt Nam để mở các trung tâm sách Ba Lan với quy mô nhỏ. Đó là Góc đọc sách. Cho đến nay chúng tôi đã mở được 5 Góc đọc sách tại các trường đại học khác nhau ở Việt Nam, gồm Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Chúng tôi cũng rất tích cực trong việc quảng bá tại các trường đại học khác. Trong các buổi gặp gỡ với sinh viên và giảng viên, chúng tôi luôn nói về văn học Ba Lan và khuyến khích họ đọc sách của các nhà văn Ba Lan bằng tiếng Ba Lan, tiếng Anh, tiếng Pháp hoặc tiếng Việt.

Chúng tôi cũng quảng bá các chương trình giúp các dịch giả theo đuổi công việc của họ.

Cụ thể là các chương trình như thế nào, thưa bà?

ĐS Joanna Skoczek: Chúng tôi có một tổ chức của chính phủ ở Ba Lan, gọi là Viện Sách. Tổ chức này hàng năm cung cấp học bổng hoặc các hình thức hỗ trợ khác như hội thảo, hướng dẫn chuyên môn và trao đổi kinh nghiệm giữa các dịch giả từ nhiều quốc gia khác nhau.

Chúng tôi rất vui vì các dịch giả dịch văn học Ba Lan sang tiếng Việt cũng là những người được hưởng lợi từ các chương trình này. Họ có thể đăng ký, có thể sử dụng nguồn hỗ trợ đó. Năm nay, chúng tôi cũng đã quảng bá cơ hội này đến với các dịch giả. Và, đây không phải là con đường một chiều, vì còn có một giải thưởng được trao hàng năm cho các tác phẩm dịch xuất sắc nhất từ văn học Ba Lan sang các ngôn ngữ khác. Giải thưởng đó có tên là Transatlantic, vì ban đầu giải này chủ yếu dành cho bản dịch sang tiếng Anh nhưng hiện tại có thể trao cho dịch giả từ khắp nơi trên thế giới.

Đại sứ quán Ba Lan tại Hà Nội rất tự hào khi năm nay đã đề cử một số dịch giả người Việt Nam cho giải thưởng này. Giải thưởng vẫn chưa được công bố, vì vậy chúng tôi đang chờ đợi và mong rằng các dịch giả Việt Nam sẽ được vinh danh, bởi vì công việc của họ rất quan trọng cho công tác quảng bá và họ đang làm rất tốt. 120 cuốn đã được dịch có thể không nhiều, nhưng nếu tôi so sánh với các ngôn ngữ châu Âu khác ngoài tiếng Anh và tiếng Pháp thì tôi thấy Ba Lan đứng rất cao trong bảng xếp hạng số lượng sách được dịch ra tiếng Việt.

Vai trò của Viện sách Ba Lan trong việc quảng bá văn học Ba Lan tại Việt Nam và ngược lại là gì, thưa Đại sứ?

ĐS Joanna Skoczek: Như tôi vừa nói, Viện Sách đang cung cấp các khoản hỗ trợ tài chính, tổ chức hội thảo, và đó là cơ hội cho chúng tôi để quảng bá tới các dịch giả văn học Ba Lan. Sự kiện văn học Ba Lan tại Văn Miếu là một ví dụ điển hình, thu hút nhiều người trẻ quan tâm đến văn học Ba Lan và sẵn sàng tiếp bước những người đi trước.

Hầu hết các dịch giả nổi bật nhất của văn học Ba Lan sang tiếng Việt hiện nay đều là những học giả rất đáng kính, là những học giả ở độ tuổi 60, 70 hoặc 80. Điều đó có nghĩa là chúng ta không có một lực lượng lớn các dịch giả trẻ để kế thừa hoặc để khám phá những tác phẩm văn học phù hợp hơn với giới trẻ. Tôi nghĩ rằng nếu chúng ta có thêm nhiều dịch giả trẻ hơn thì sẽ dễ dàng hơn trong việc nhận diện các cuốn sách có thể thu hút độc giả trẻ. Vì vậy, việc hỗ trợ người trẻ phát triển, sang Ba Lan học tiếng Ba Lan, trở thành dịch giả giỏi cũng là lợi ích chung của chúng tôi.

Sự kiện Văn học Ba Lan chính là một trong những dịp để chúng tôi tạo điều kiện để các thế hệ dịch giả trẻ và lớn tuổi gặp gỡ, trao đổi. Chúng tôi cũng luôn mời những người đang làm việc với ngôn ngữ và văn học Ba Lan, và những ai muốn chia sẻ kinh nghiệm với thế hệ trẻ đến tham gia các sự kiện của chúng tôi. Chúng tôi mong muốn họ kết nối với nhau và cùng thảo luận xem có thể làm việc hiệu quả hơn như thế nào, tìm ra những tác phẩm phù hợp hơn, và hợp tác để đưa văn học Ba Lan đến với độc giả Việt Nam.

Như bà đã nói, bà rất mong muốn có thêm nhiều người trẻ Việt Nam tham gia vào công việc dịch thuật này. Bà nghĩ gì về hướng phát triển trong tương lai?

ĐS Joanna Skoczek: Tôi mong muốn có thêm nhiều người chủ động tìm hiểu và khám phá văn học Ba Lan. Tôi nghĩ rằng phần lớn người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ, đều nói tiếng Anh rất tốt hoặc ít nhất là khá tốt. Vì vậy, họ hoàn toàn có thể tìm đọc những cuốn sách đã được dịch từ tiếng Ba Lan sang tiếng Anh, và có thể từ đó phát hiện ra những tác phẩm mà họ muốn giới thiệu đến bạn bè, độc giả Việt Nam. Tôi cũng đã nói về một số giá trị và chân lý phổ quát có thể được truyền tải qua văn học. Và tôi cho rằng văn học Ba Lan có thể là một “chìa khóa” rất tốt cho những ai muốn khám phá đất nước Ba Lan bởi vì các nhà văn của chúng tôi viết rất nhiều về lịch sử.

Nếu ai đó không chỉ đơn thuần muốn đọc một câu chuyện hay đến từ một quốc gia xa xôi, mà còn muốn tìm hiểu sâu hơn về lịch sử Ba Lan, về con người, tính cách, truyền thống Ba Lan thì có rất nhiều tác phẩm văn học có thể giúp họ hiểu rõ hơn về đất nước chúng tôi, nếu họ muốn học tập, làm việc hay đến tham quan Ba Lan.

Và chúng tôi không chỉ nói đến văn học theo nghĩa hẹp như tiểu thuyết hay truyện ngắn mà thực tế, chúng tôi đang giới thiệu những ví dụ rất thú vị về các nhà khoa học Ba Lan, về những người phụ nữ xuất sắc của Ba Lan hoạt động trong lĩnh vực khoa học, lịch sử, giáo dục và học thuật. Chúng tôi cũng có rất nhiều sách thể loại tài liệu, phim hư cấu.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, tại Đại sứ quán, chúng tôi có một thư viện với sách văn học Ba Lan bằng tiếng Ba Lan, tiếng Việt và cả một số sách bằng tiếng Anh  nhưng chủ yếu là bằng tiếng Việt và tiếng Ba Lan. Chúng tôi mời tất cả mọi người đến tìm hiểu, liên hệ với chúng tôi để đăng ký làm thành viên thư viện, và đến đọc sách.

Thư viện này mở cửa cho tất cả mọi người, nhưng đặc biệt, chúng tôi chào đón sinh viên và các bạn trẻ quan tâm đến Ba Lan. Xin mời các bạn đến với chúng tôi.

Một số sách Ba Lan được dịch ra tiếng Việt được trưng bày trong sự kiện những ngày Văn học Ba Lan. Ảnh: Lê Huy

Như bà đã nói, các dịch giả trẻ gặp khó khăn trong việc trở thành dịch giả. Là Đại sứ Ba Lan tại Việt Nam, bà sẽ làm gì để khuyến khích các sinh viên Việt Nam muốn học tiếng Ba Lan và trở thành dịch giả trong tương lai?

ĐS Joanna Skoczek: Cảm ơn bạn rất nhiều vì câu hỏi này, bởi vì vấn đề là hiện nay không có một trường đại học nào ở Việt Nam giảng dạy chuyên ngành Ba Lan học, và tôi cho rằng đây là một khoảng trống cần được lấp đầy. Nếu chúng ta thực sự muốn xây dựng điều gì đó mang tính bền vững, thiết thực giữa hai nước, thì điều đó nên bắt đầu từ việc phát triển ngành Ba Lan học tại Việt Nam. Hiện nay, nếu bạn là một người Ba Lan trẻ muốn học tiếng Việt, bạn có thể chọn trong số nhiều khoa đào tạo tiếng Việt ở các trường đại học tại Ba Lan. Nhưng nếu bạn là người Việt muốn học tiếng Ba Lan ở Việt Nam – thì không có lựa chọn nào cả.

Cơ hội duy nhất là học qua các khóa cá nhân, tức là nếu bạn gặp được giáo sư hoặc ai đó biết tiếng Ba Lan và sẵn sàng dạy, nhưng điều đó không đủ để bạn trở thành một dịch giả chuyên nghiệp. Ngoài ra, còn một lựa chọn nữa mà tôi rất trân trọng và muốn phát triển thêm, đó là khóa học tiếng Ba Lan tại Trường Đại học Hà Nội (HANU) – được mở cách đây 7 năm. Tuy nhiên, khóa học này chưa phải là một chương trình đào tạo đầy đủ, bạn có thể học được những kiến thức cơ bản, nhưng chắc chắn chưa đủ để đọc hiểu một cuốn sách.

Tại Ba Lan, chúng tôi có một tổ chức gọi là Cơ quan Trao đổi Học thuật Quốc gia (NAWA) – cơ quan này tài trợ cho các giảng viên, giáo sư Ba Lan đến giảng dạy ở các trường đại học trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Chính phủ Ba Lan trả lương để họ đến các quốc gia khác giảng dạy tiếng Ba Lan. Đây là điều đang được thực hiện tại Việt Nam, tuy nhiên quy mô vẫn còn rất nhỏ, nên chỉ có rất ít người có cơ hội tham gia. Mặc dù HANU đã mở khóa học, nhưng không chỉ dành cho sinh viên của HANU, bất kỳ ai cũng có thể đăng ký học.

Có thể sẽ là tại HANU, hoặc cũng có thể tại một trường đại học khác nếu họ có nhu cầu. Chúng tôi rất sẵn sàng hợp tác, và phía Ba Lan có nhiều trường đại học có quan hệ đối tác song phương với các trường đại học Việt Nam – họ sẵn sàng cử giáo viên sang giảng dạy.

Tôi tin rằng tiềm năng là rất lớn, và tôi không tin rằng trong 100 triệu người Việt Nam lại không có những bạn trẻ mong muốn học tiếng Ba Lan và trở thành chuyên gia thực thụ về ngôn ngữ này. Chúng tôi ở đây để hỗ trợ họ. Nếu chúng tôi thấy có nhu cầu, nếu có cơ hội để phát triển chương trình này ở đại học – thì đó sẽ là bước quan trọng nhất.

Tất nhiên, chúng tôi vẫn có thể giúp sinh viên sang học tại Ba Lan, nhưng đó nên là bước thứ hai.  Ngoài NAWA, cơ quan nhà nước chuyên cung cấp học bổng và mời sinh viên quốc tế đến Ba Lan học tập; giữa chính phủ Ba Lan và Việt Nam cũng có một thỏa thuận  phương, mỗi năm sẽ có 20 sinh viên từ mỗi nước được gửi sang nước kia, và học phí sẽ do chính phủ chi trả. Bên cạnh đó, còn có các chương trình dành cho nghiên cứu sinh tiến sĩ, không chỉ bằng tiếng Ba Lan mà còn cả tiếng Anh, tùy theo chương trình.

Tôi tin rằng ngành Ba Lan học là điều không thể thiếu. Nhiều quốc gia châu Á – như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc – đều có nhiều khoa đào tạo tiếng Ba Lan. Hơn nữa, cộng đồng người Việt tại Ba Lan rất lớn – có thể 40, 50 hay 60 nghìn người – và nhiều người trong số họ song ngữ hoàn hảo. Nhưng họ đang sống ở Ba Lan – tại sao không kết nối họ với Việt Nam?

Xin trân trọng cảm ơn bà.