Triển lãm sách Ba Lan (diễn ra từ 28-30/5) và cuộc thảo luận về văn học Ba Lan của các dịch giả văn học Ba Lan gạo cội, diễn ra tại Văn Miếu, Quốc Tử Giám, Hà Nội với sự tham dự của đông đảo sinh viên đại học tại Thủ đô, đã đem đến một cái nhìn toàn cảnh về nền văn học vĩ đại của một đất nước có diện tích nhỏ bé, dân số ít; cũng như cho thấy sức lan tỏa của nền văn học này tới người yêu văn học Việt.
Ba Lan là quê hương của nhiều tên tuổi lớn từng đoạt giải Nobel văn học như Sienkiewics, Reymont, Milosz, Szymborska và Tokarcruk. Những tác phẩm kinh điển của văn học Ba Lan có sức ảnh hưởng lớn trong nền văn học thế giới.
Nghe âm thanh bài tại đây:
Ở Việt Nam, từ thập niên 80 của thế kỷ 20, đã có những tác phẩm nổi tiếng nhất của văn học Ba Lan đến với bạn đọc Việt, và đều là những ấn bản phát hành kỷ lục, như “Quo Vadis”, “Trên sa mạc và trong rừng thẳm” của đại văn hào Henryk Sienkiewicz, qua bản dịch của dịch giả Nguyễn Hữu Dũng.
 Các dịch giả tại buổi giao lưu (từ trái qua: Lê Bá Thự, Nguyễn Thị Thanh Thư, Nguyễn Hữu Dũng) và nhà thơ, MC Đỗ Anh Vũ - Ảnh: VOV5 |
Với dịch giả Nguyễn Hữu Dũng, mối duyên với Ba Lan bắt đầu từ năm ông mới 6 tuổi, khi cùng một con tàu tập kết từ Nam ra Bắc, tình cờ lại là tàu của Ba Lan. Ông chia sẻ: “Tôi không có vinh dự đi học ở Ba Lan mà chỉ học trong nước và sau đó có mấy năm nghiên cứu sinh ở Ba Lan. Và từ đó tôi có liên quan đến Ba Lan nhiều hơn. Khi về nước, việc đầu tiên là tôi mang các bản thảo đến Nhà xuất bản văn học với đề xuất là phải dịch sang tiếng Việt.”
Đã hình thành một đội ngũ tuy không nhiều, nhưng xuất sắc, chuyển ngữ gần 120 tác phẩm văn học kinh điển Ba Lan sang tiếng Việt. Có thể nói, rất nhiều những tác phẩm xuất sắc nhất của văn học Ba Lan đến được với bạn đọc Việt Nam là nhờ công lao của những dịch giả với nỗ lực phi thường, đam mê và bền bỉ như Nguyễn Hữu Dũng, Lê Bá Thự, Nguyễn Văn Thái, Nguyễn Thị Thanh Thư.
Dịch giả Lê Bá Thự chia sẻ, ông đam mê văn học Ba Lan từ những năm còn học đại học, khi tác phẩm của những nhà văn nổi tiếng của Ba Lan chinh phục mình: “Ba Lan là một cường quốc văn học vì đây là một đất nước chỉ có 40 triệu dân mà có đến 5 nhà văn, nhà thơ được giải Nobel. Trong khi rất nhiều nước lớn khác không được như vậy.
Trước hết tôi đọc văn học học Ba Lan để thoả mãn sự đam mê của mình. Thứ hai là vì đam mê và biết tiếng Ba Lan nên tôi muốn dịch các tác phẩm đó sang tiếng Việt để mang đến cho bạn đọc Việt Nam những giá trị của văn học Ba Lan, một nền văn học tôi coi là hàng đầu thế giới. Tôi bắt đầu dịch văn học Ba Lan từ đầu những năm 1990, cách đây 30 năm. Tác phẩm đầu tiên tôi dịch là cuốn “Vì sao không nghe thấy giọng cá” Từ năm 2002 đến năm 2020, trung bình mỗi năm tôi dịch một tác phẩm văn học Ba Lan, có năm hai tác phẩm." - Dịch giả Lê Bá Thự nói
 Quang cảnh buổi giao lưu - Ảnh: VOV5 |
Mỗi dịch giả đến với văn học Ba Lan đều có một hành trình riêng, gắn với hoàn cảnh, kỷ niệm và cả sự lựa chọn của chính mình. Dịch giả Nguyễn Thị Thanh Thư chia sẻ, tiếng Ba Lan là một ngôn ngữ rất đẹp, giàu âm điệu, đặc biệt là trong các bài hát và văn chương.
Trong số những tác phẩm mình đã chuyển ngữ, dịch giả Nguyễn Thị Thanh Thư cho biết, tác phẩm bài thích nhất là cuốn "Cô đơn trên mạng: "Vì tác giả là chuyên gia về tâm lý phụ nữ. Tác giả có thể gọi tên đc cảm xúc của phụ nữ nói chung và nhân vật nói riêng. Tác phẩm này có hàm lượng trí thức cao. Tác phẩm thứ hai tôi thích là "Con gái của những phù thuỷ". Tác phẩm này có văn phong rất đẹp”.
Dịch văn học là quá trình chuyển ngữ nhưng đồng thời cũng chuyển tải tinh thần, tâm hồn và bản sắc của một dân tộc. Dịch giả Nguyễn Hữu Dũng nhấn mạnh một khó khăn lớn trong dịch văn học là việc truyền tải những rung cảm tinh tế của con người: "Nhưng rung cảm của con người thì gần như dân tộc nào về cơ bản cũng giống nhau, chỉ khác nhau về sắc thái biểu cảm. Muốn dịch được thì người dịch phải cảm nhận và rung động rồi mới chọn cách diễn đạt trong tiếng Việt. Dù nhà văn giỏi cỡ nào thì lúc viết sẽ có đoạn không hay nhưng đối với người dịch thì phải dịch cho hay. Đấy là khó khăn mà người dịch phải vượt qua”.
Những năm gần đây, những tác phẩm xuất sắc của văn học Ba Lan vẫn tiếp tục đến với bạn đọc Việt, như tác phẩm “có thể thay đổi nhân sinh quan” người đọc, tiểu thuyết “Bieguni những người không ngừng chuyển động” của nhà văn Olga Tokarczuk, do dịch giả Nguyễn Văn Thái chuyển ngữ năm 2021.
Tuy nhiên, trong tình hình khó khăn chung của ngành xuất bản sách văn học, nhất là văn học dịch tại Việt Nam, việc các tác phẩm văn học hiện đại Ba Lan đến với bạn đọc Việt như thế nào vẫn còn là vấn đề nhiều trăn trở. Đến nay, phần lớn những dịch giả gắn bó sâu sắc với văn học Ba Lan tại Việt Nam đều đã ở độ tuổi ngoài 60, và chưa có những gương mặt trẻ tham gia vào công việc dịch thuật này, vì nhiều lý do khách quan.
 Bà Joanna Skoczek, Đại sứ Ba Lan tại Việt Nam. - Ảnh: VOV5. |
Như Đại sứ Ba Lan tại Việt Nam, bà Joanna Skoczek, cho biết, có các chương trình tài trợ của Viện Sách Ba Lan, cũng như sự cộng tác tích cực của một số NXB nổi tiếng tại Việt Nam trong việc dịch thuật văn học Ba Lan. Bà nhấn mạnh: "Chúng tôi muốn nhiều người trẻ cảm thấy bị thu hút bởi văn học Ba Lan và sẵn sàng bước theo bước chân của những người đồng nghiệp. Vì vậy, chúng ta cũng quan tâm đến việc giúp những người trẻ tuổi phát triển, đến Ba Lan để học tiếng Ba Lan, phát triển thành những dịch giả xuất sắc.”
Bà Đại sứ cũng chia sẻ, Đại sứ quán sẽ tiếp tục mở rộng bộ sưu tập văn học Ba Lan và luôn sẵn sàng giúp đưa nhiều tiếng nói mới của Ba Lan đến với độc giả Việt Nam. Hy vọng sẽ có những dịch giả trẻ tiếp bước hành trình này