Trên thế giới, phim truyện điện ảnh, phim truyền hình khai thác đề tài thảm họa, từ thảm họa do con người gây ra đến những hậu quả tàn khốc do thiên tai, là dòng phim có nhiều bộ phim bom tấn, thu hút người xem. Thường được đầu tư khủng hoặc về phim trường, nhân vật, bối cảnh, hoặc kỹ xảo…, nhiều bộ phim đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử điện ảnh như Titanic, The Tower, San Andreas, The Impossible vv… Tuy nhiên với điện ảnh Việt Nam, dòng phim khai thác đề tài này còn rất hạn chế.

Một cảnh tượng kinh hoàng trong phim 2012 - Ảnh: Telegraph

Nếu nói lấy đời sống phong phú làm chất liệu, thì cuộc sống sinh tồn ở Việt Nam - một đất nước nhiệt đới được thiên nhiên ưu đãi nhưng cũng nằm trong số 10 quốc gia trên thế giới bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi biến đổi khí hậu, luôn luôn có sẵn những câu chuyện thực tế sống động về con người trong cuộc cùng tồn tại với thiên nhiên, đấu tranh sinh tồn chống lại những thảm họa tự nhiên khốc liệt như thiên tai, bão lũ, lụt lội, hạn hán…

PGS TS Trần Thanh Hiệp, Chủ tịch Hội đồng thẩm định và phân loại phim truyện, phim kết hợp nhiều loại hình cho rằng: "Về thiên tai, chúng ta có những câu chuyện như Sơn Tinh Thủy Tinh nói về cuộc chiến chống thiên nhiên rất thuyết phục, được truyền từ đời này sang đời khác. Chúng ta có rất nhiều những câu chuyện xúc động xung quanh con người trong thiên nhiên đầy bất trắc. Việt Nam ở trong vùng nhiệt đới, có sự hy sinh rất lớn của bộ đội, người dân, có những tấm lòng thơm thảo, có những con người mà khi ta gặp họ trong những khoảnh khắc đầy thách thức ấy thì ta bừng tỉnh rằng Con Người chúng ta đẹp quá, chính cái đẹp ấy cứu rỗi cuộc sống của chúng ta trong những thách thức mà thiên tai gây nên."

Nếu trong văn học, các nhà văn Việt đã viết nhiều về đề tài này, thì phim điện ảnh Việt Nam khai thác đề tài thảm họa còn rất hạn chế. Năm 2022, người xem đã hy vọng "9 giờ bão lửa" (2022), tác phẩm điện ảnh Việt đầu tiên về thảm họa cháy nổ do nhà đầu tư kiêm nhà sản xuất V Pictures, công ty trực thuộc CJ CGV Việt Nam công bố sản xuất, tuy nhiên, mọi thông tin chỉ dừng lại ở đó.

Có nhiều lý do khiến việc sản xuất loại hình phim này mới chỉ dừng lại ở dự định chứ chưa được triển khai tại Việt Nam: Sản xuất phim đề tài thảm họa đối mặt với nhiều khó khăn như yêu cầu kỹ xảo công phu, tốn kém, rủi ro cao do tính chất của đề tài; áp lực về nguồn vốn và sự sáng tạo để mang đến những câu chuyện mới mẻ, hấp dẫn cho khán giả.  Các cảnh quay thảm họa (như sóng thần, động đất, hay cháy nổ vv...) đòi hỏi kỹ xảo điện ảnh tiên tiến và tốn kém, gây áp lực lớn về ngân sách sản xuất, cũng như đòi hỏi đội ngũ chuyên môn cao và giàu kinh nghiệm.

Chi phí cho kỹ xảo, bối cảnh, và các yếu tố sản xuất khác trong phim thảm họa thường rất cao, đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn. Quá trình sản xuất phim cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều bộ phận, từ kịch bản, đạo diễn, kỹ xảo đến hậu cần, đặt ra bài toán quản lý dự án phức tạp. Đây đều là những điểm yếu cốt tử của ngành sản xuất phim truyện điện ảnh – truyền hình Việt hiện nay.

Tuy có nhiều khó khăn như thế, nhưng các nhà làm phim Việt vẫn luôn có những ấp ủ, giấc mơ, dự án sản xuất loại hình phim này. Nhà văn Thảo Trang, tác giả của một số tiểu thuyết ăn khách đã được dựng thành phim (như “Tết ở làng địa ngục”), hay dự định làm phim (như tiểu thuyết đề tài thảm họa buôn người “25 độ âm” ), đã chia sẻ, chị đang có dự án Đoàn tàu 183, tái hiện lại toàn bộ thảm họa đường sắt lớn nhất trong lịch sử Việt Nam vào năm 1982, cũng đã được dự định chuyển thể thành phim truyện. Chị hy vọng, qua câu chuyện phim về thảm họa đường sắt kinh hoàng, khán giả sẽ nhận ra ở bất cứ một tình huống nghịch cảnh nào đi chăng nữa, "con người Việt Nam chúng ta vẫn có thể tự hào nói lên là đồng bào của chúng ta thật phi thường. Mặc dù giữa thảm nạn như thế, chúng ta vẫn thấy được tinh thần, sự bất khuất của người dân Việt Nam."

Đã có những dự án hình thành trên kịch bản, bởi thực tế sống động và những câu chuyện cần kể, cần được sự đồng cảm rộng khắp là có thật. Nhưng như vậy, có lẽ điều đáng mong chờ nhất là có những nhà sản xuất phim đủ tầm vóc, tiềm lực để đưa từ dự án thành câu chuyện hấp dẫn trên màn ảnh. Nói như PGS, TS Trần Thanh Hiệp thì, nếu có những bộ phim làm về đề tài ấy sẽ hấp dẫn khán giả, với những nét đẹp của con người Việt Nam hiển hiện: "Như trong covid người dân Việt Nam cưu mang nhau, bộ đội lo cho dân những người tình nguyện sẵn sàng lo cho người khác trong cảnh hiểm nghèo, mặc dù trước những bất hạnh ấy họ không có kim bài miễn tử, bất hạnh vẫn có thể đến với họ, nhưng họ sẵn sàng làm. Chúng ta có những đề tài rất hay vì thực tế cuộc sống rất phong phú. Và tôi hy vọng chúng ta sẽ có những bộ phim về đề tài thảm họa thật sự hấp dẫn."