Năm 2005, hai cuốn nhật ký chiến tranh của nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, sau 35 năm lưu lạc, đã được chính những cựu binh Mỹ trả về cho gia đình chị và nhờ đó, thế giới biết đến “Nhật ký Đặng Thùy Trâm”. Với hơn nửa triệu bản sách đã được phát hành tại nước ta và được chuyển ngữ sang hơn 20 thứ tiếng trên thế giới, cuốn sách đã trở thành một hiện tượng xuất bản. Nhưng hơn thế, đây còn là một tác phẩm “truyền cảm hứng cho rất nhiều người về một tâm hồn Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, tinh tế, quả cảm và nhân ái”.

Sau 20 năm, “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” do tác giả Đặng Kim Trâm biên soạn đã ra mắt, đem đến cái nhìn trọn vẹn hơn về câu chuyện của một con người – chiến sĩ bình dị. Sách do NXB Phụ nữ Việt Nam ấn hành. Câu chuyện phía sau “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” là gì? Tác phẩm này có gì mới mẻ so với các tài liệu đã được công bố trước đó về liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm? Câu trả lời ít nhiều được hé lộ trong cuộc trò chuyện sau đây với chị Ánh Ngân, BTV của NXB Phụ nữ Việt Nam.

PV: Cách đây khoảng 20 năm, “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” đã trở thành một hiện tượng xuất bản và đến bây giờ, vẫn để lại nhiều dấu ấn trong lòng độc giả. Vậy tại sao phải chờ đến 20 năm sau, “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” mới được ra mắt.

BTV Ánh Ngân: Tôi nghĩ đây là lựa chọn của gia đình nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm. Tình cờ, năm nay có những cột mốc lịch sử, kỷ niệm những dịp quan trọng của đất nước như kỷ niệm 50 thống nhất đất nước…

Những dịp như này là dịp để cả nước cùng nhìn lại quá khứ và tri ân những người đã đóng góp cho nền độc lập, tự do của dân tộc. Nữ bác sĩ, liệt sĩ, Anh hùng lực lượng vũ trang Đặng Thùy Trâm là một trong trong số rất nhiều người đã ngã xuống vì nước.

Nếu như trước đó, nhiều độc giả đã đón nhận hai cuốn nhật ký chiến tranh của chị thì đến bây giờ, khi cuốn sách “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” này ra mắt, độc giả sẽ được đọc lại câu chuyện về một cuộc đời mà tôi gọi là “mãi mãi tuổi hai mươi” của một nhân vật lịch sử. Khi xem lại về cuộc đời chị thì cũng chính là dịp ta nhìn lại lịch sử của cuộc chiến tranh chống Mỹ với những trang sử không thể nào quên được.

Sau thành công của “Nhật ký Đặng Thùy Trâm”, đã có rất nhiều bài viết được công bố từ gia đình, bạn bè, đồng đội của nữ liệt sĩ. Vậy thì cuốn sách “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” có gì khác so với những tài liệu đã được công bố trước đó?

BTV Ánh Ngân: Gọi đây là “Cuốn nhật ký thứ ba” là tính theo thời gian công bố, còn tính về thời điểm viết thì đây là cuốn nhật ký có trước hai cuốn nhật ký chiến tranh của chị Đặng Thùy Trâm. Cuốn nhật ký thứ ba này chị viết vào những năm 1965, 1966 và trong sáu tháng chuẩn bị đi B, nghĩa là đi vào chiến trường Nam Bộ.

Hơn 200 trang di cảo bao gồm cuốn nhật ký và một số thư từ chị viết cho gia đình, bè bạn khi đã vào chiến trường. Đó là phần mới công bố của cuốn sách này. Bạn đọc sẽ tìm thấy ở đó những trang viết tinh khôi của một nữ sinh trường Y, đang sống giữa vòng tay yêu thương của gia đình và bè bạn.

Còn các phần khác của cuốn sách đúng là đã từng được gia đình đăng tải rải rác trên báo chí trong suốt 20 năm qua. Khi mà cùng với chị Kim Trâm, em gái út của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, làm cuốn sách này, tôi cũng nói với chị rằng đây có thể coi là biên niên sử Đặng Thùy Trâm. Điểm khác biệt, đúng hơn là điểm đặc biệt, là toàn bộ cuốn sách cung cấp một câu chuyện ly kỳ và chưa chắc đã có quá nhiều người biết đến, nhất là với giới trẻ hiện nay.

Cuốn sách này là một trong những tư liệu lịch sử mà các bạn trẻ nên tham khảo để hiểu về một thời mà tôi cho là cả thời đại lẫn con người đều rất nhiều lý tưởng.

Ở góc độ cá nhân cũng là một độc giả, tôi thấy rằng đây là một cuốn sách có rất là nhiều tình yêu: tình yêu Tổ quốc, tình yêu gia đình, tình bạn bè… nhưng cũng chứa đựng rất là nhiều khổ đau, nhọc nhằn, trăn trở của một thế hệ thanh niên tri thức. Với vai trò là một trong những độc giả đầu tiên của cuốn sách, chi tiết nào trong tác phẩm này khiến chị đặc biệt xúc động?

Tôi không xa lạ lắm với câu chuyện của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm. Hai cuốn nhật kí trước của chị ra mắt vào đúng thời gian tôi cũng đang làm trong ngành xuất bản. Và ấn tượng thời đấy tôi cũng không thể nào quên được.

Cuốn sách này, như bạn nói, có rất nhiều tình yêu theo nghĩa rộng lớn. Tôi rất chia sẻ với bạn về điều đó. Khi xem bản thảo, tôi ấn tượng với một tình cảm mà giống như của bố mẹ tôi, tình cảm của một thời mà khéo chỉ nắm tay thôi đã là một lời hẹn ước.

Tình cảm của thế hệ đó là như thế: lãng mạn, tinh tế và nhiều xúc cảm. Nhật ký của chị ấy trước khi ra chiến trường không gây sốc như hai cuốn nhật ký chiến tranh. Ở đây, mình đọc mình sẽ thấy rất nhẹ nhàng và thấy hiểu được thời đấy, một thế hệ thanh niên như chị Đặng Thùy Trâm ở thủ đô Hà Nội đã sống, sinh hoạt như thế nào giữa gia đình, bạn bè, trường học và yêu Hà Nội như thế nào, rồi hướng về miền Nam như thế nào… Điều đó khiến tôi như thấy được một thời đại đã qua.

Theo chị, tại sao câu chuyện của bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm vẫn còn sức lan tỏa mạnh mẽ đến ngày nay?

BTV Ánh Ngân: Vừa rồi, nhân dịp quảng bá cuốn sách này, tôi may mắn được cùng gia đình nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm vào thăm vùng đất Đức Phổ, Quảng Ngãi, nơi mà chị đã cống hiến những năm tháng thanh xuân. Đến Đức Phổ, bạn mới thấy cái tên Đặng Thùy Trâm trở nên thân thuộc như thế nào.

Và khác với tôi nghĩ trước đây khi chưa tới Đức Phổ, và khác với một vài hình tượng mà tôi gọi là thần tượng cách mạng, chị Đặng Thùy Trâm không hề là một thần tượng cách mạng xa vời hay huyền hoặc gì mà rất là gần gũi, thân thuộc đối với người dân Đức Phổ. Và câu chuyện về chị, dù đã hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, vẫn còn rất sống động. Ở những thế hệ khác nhau, cách cảm nhận những câu chuyện đó cũng sẽ khác biệt nhưng có những vẻ đẹp, những phẩm chất con người sẽ trở thành giá trị cốt lõi và mang tính vĩnh cửu.

Càng về sau, câu chuyện càng được kể một cách giản dị hơn. Và theo như tôi nghĩ, người ta sẽ kể rất là đơn giản thôi, là thời chống Mỹ, ở vùng đất này, có những người con gái đã sống như thế, họ đã chiến đấu như thế và đã hy sinh như thế. Nó là câu chuyện mà chúng ta không cần phải lên gân, lên cốt hay khoa trương gì cả, mà từ cái ban đầu là họ rất là vô tư và sẵn lòng hy sinh vì đất nước.

Đến bây giờ, tôi nghĩ là họ cũng mong những câu chuyện kể lại giản dị thế thôi. Vấn đề là chúng ta, những người làm sách, làm phim – những người kể chuyện tìm được cách để kể câu chuyện như thế nào để gần nhất với người tiếp nhận, để họ hiểu được và cảm được vẻ đẹp của một thời đã qua. Đó là điều chúng ta cần đầu tư nhiều công sức và thời gian.

Xin cảm ơn BTV Ánh Ngân!