(vovworld) -ໃນປະຊາຄົມ 54 ຊົນເຜົ່າ ຫວຽດນາມ, K’ho ແມ່ນຊົນເຜົ່າສ່ວນໜ້ອຍທີ່ດຳລົງຊີວິດມາແຕ່ດົນນານຢູ່ທາງທິດໃຕ້ ເຂດໄຕງວຽນ. ຊາວ K’ho ກ່ອນນີ້ອາໄສຕົ້ນຕໍຢູ່ເຂດພູສູງ, ຊີວິດແຍກອອກຈາກຊົນເຜົ່າອື່ນໆ, ດັ່ງນັ້ນຍັງຄົງຮັກສາຮີດຄອງປະເພນີວັດທະນະທທີ່ເປັນມູນເຊື້ອໄວ້ຫຼາຍຢູ່. ມາຮອດປະຈຸບັນ, ມີຫຼາຍພິທີງານບຸນປະເພນີຂອງຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຄົງໄດ້ຮັບການອະນຸລັກຮັກສາ ແລະ ເສີມຂະຫຍາຍ.
ຊົນເຜົ່າ K’ho (ພາບປະກອບ)
ຊົນເຜົ່າ K’ho ຍັງມີຊື່ວ່າ Cơ Ho, Cờ Ho, Kơ Ho. ແມ່ນຊົນເຜົ່າທີ່ດຳລົງຊີວິດແບບເຄື່ອນທີ່, ດັ່ງນັ້ນໃນວິວັດແຫ່ງການພັດທະນາໄດ້ຄ່ອຍໆສ້າງເປັນແຊກ K’ho ທ້ອງຖີ່ນເຊ່ັນ: K’ho Srê, K’ho Tơ Rinh (T’ring), K’ho Nộp (Tu nốp), K’ho Chil, K’ho Lách, K’ho Dòn...ພາສາຂອງຊາວ K’ho ແມ່ນຂຶ້ນກັບລະບົບພາສາ ອາຊີໃຕ້, ໝວດ ມອນ-ຂະແມ. ຫວ່າງແລ້ວນີ້, ພາສາຂຽນຂອງ ຊາວເຜົ່າ K’ho ແມ່ນຂຽນຕາມຕົວໜັງສື Latinh. ຊາວເຜົ່າ K’ho ຢູ່ ຫວຽດນາມໃນປະຈຸບັນມີປະມານ 170.000 ຄົນ, ເຊິ່ງອາໄສຕົ້ນຕໍຢູ່ບັນດາແຂວງ ເລິມດົ່ງ, ບິ່ງທ໋ວນ, ແຄ໋ງຮ່ວາ, ນິງທ້ວນ, ດົ່ງນາຍ ແລະ ນະຄອນ ໂຮ່ຈີມິນ.
ຊາວເຜົ່າ K’ho ດຳລົງຊີວິດຕົ້ນຕໍດ້ວຍອາຊີບປູກຝັງ, ລ້ຽງສັດ ແລະ ອາຊີບຫັດຖະກຳອື່ນໆ, ເຊັ່ນ: ຕີເຫຼັກ, ຖັກສານ, ຕຳ່ຫູກ... ກໍ່ເຊັ່ນດຽວກັບຊົນເຜົ່າອ້າຍນ້ອງຈຳນວນໜຶ່ງຢູ່ເຂດໄຕງວຽນ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຄົງຮັກສາຮີດຄອງເດີມຫຼາຍຢ່າງໄວ້ໄດ້, ໃນນັ້ນຕ້ອງເວົ້າເຖິງການດຳເນີນຊີວິດ, ເຊື່ອຖືສາສະໜາ. ທ່ານ ຫງວຽນວັນແຢວງ, ນັກຄົ້ນຄ້ວາວັດທະນະທຳພື້ນເມືອງ, ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:
“ນັບແຕ່ດົນນານມາແລ້ວ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ເຊື່ອໝັ້ນວ່າ, ຊີວິດທຸກດ້ານລ້ວນແຕ່ຖືກຕັດສິນໂດຍກຳລັງອະພິທຳມະຊາດ. ຟ້າແຖນດົນບັນດານຄວາມໂຊກໝານ, ສ່ວນຜີສາງນາງໄມ້ພັດກໍ່ໄພພິບັດໃຫ້ມະນຸດ. ນອກນັ້ນຊາວ K’ho ຍັງບູຊາເທວະດາ: ພະອາທິດ, ພະຈັນ, ພູ, ແມ່ນຳ້ລຳເຊ, ທີ່ດິນ, ເຂົ້າເປືອກ…ອີກດ້ວຍ. ປະຈຸບັນ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຄົງດຳເນີນພິທີບູຊາບັນດາເທວະດາດັ່ງກ່າວໃນໂອກາດ, ເຫດການສຳຄັນເຊັ່ນ: ງານດອງ, ງານສົບ, ບັນດາໄລຍະແຫ່ງການຜະລິດ, ການເຈັບເປັນ…“
ໂດຍແມ່ນຊົນເຜົ່າທີ່ດຳລົງຊີວິດດ້ວຍອາຊີບກະສິກຳ ແລະ ເຊື່ອຖືເທວະດາຟ້າແຖນ, ດັ່ງນັ້ນແຕ່ລະເທື່ອເມື່ອຈັດຕັ້ງບັນດາງານບຸນກະສິກຳ, ຊາວ K’ho ເຄີຍຕັ້ງຕົ້ນໄມ້ໄຜ່ຢູ່ເດີນບ້ານຕໍ່ໜ້າເຮືອນເພື່ອເຊີນເທວະດາຟ້າແຖນມາຮ່ວມ, ເປັນສັກຂີພິຍານ ແລະ ຮ່ວມເບີກບານມ່ວນຊື່ນພ້ອມກັບຊາວບ້ານ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ຖືເປັນສຳຄັນກະສິກຳປູກເຂົ້າທີ່ສຸດ, ດັ່ງນັ້ນຈຶ່ງມີຫຼາຍງານບຸນສະແດງຄວາມຮູ້ບຸນຄູນຕໍ່ເທວະດາເຂົ້າເຊັ່ນ: ງານບຸນຫວ່ານແນວພັນຕົກກ້າ, ງານບຸນບູຊາ ບົວລະບັດເຂົ້າ, ບຸນອວຍພອນເຂົ້າໃໝ່... ຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຈັດຕັ້ງບັນດາງານບຸນພາວະນາຂໍໃຫ້ລະດູການເກັບກ່ຽວໄດ້ຮັບຜົນດີ, ງານບຸນພາວະນາຂໍໃຫ້ຝົນຕົກ, ງານບຸນບູຊາທ່ານ້ຳ. ໃນຊີວິດທາງດ້ານວັດທະນະທຳ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ມີພື້ນຖານສິລະປະ ວັນນະຄະດີພື້ນເມືອງ ອຸດົມສົມບູນພໍສົມຄວນ. ບົດກະວີ, ເພງພື້ນເມືອງກໍ່ເຕັມໄປດ້ວຍອາລົມຈິດ ແລະ ທຳນອງດົນຕີ. ບັນດາເຄື່ອງດົນຕີຂອງຊາວເຜົ່າ K’ho ມີ: ຊຸດຄ້ອງລວມມີ 6 ໜ່ວຍ, ແຄນ (ເກີມບວາດ) ພິນໄມ້ໄຜ່(Kơrla), ກອງ (Sơgơr)... ບັນດາເຄື່ອງດົນຕີນີ້ມີຄວາມສາມາດປະສານສຽງກັບທຳນອງເພງ ຫຼື ຫຼິ້ນດົນຕີເອງກໍ່ໄດ້.
ຊາວເຜົ່າ K’ho ດຳລົງຊີວິດໃນໝູ່ບ້ານ, ນາຍບ້ານແມ່ນເຈົ້າກົກເຈົ້າເຫຼົ່າ, ເຊິ່ງເປັນຜູ້ເປັນປັດໃຈດ້ານຈິດໃຈ, ສ້າງຄວາມເປັນເອກະພາບໃນປະຊາຄົມ. ບ້ານຂອງຊາວເຜົ່າ K’ho ແມ່ນສັງຄົມລວມໝູ່ຊົນນະບົດ, ດ້ວຍລະບອບມານດາສິດທິລາດ. ບັນດາຄອບຄົວຊາວເຜົ່າ K’ho ດຳລົງຊີວິດຮ່ວມກັນໃນເຮືອນຍາວ, ຕິດກັນຕາມໝວດວົງຕະກຸນ. ເຮືອນທີ່ເປັນມູນເຊື້ອຂອງຊາວເຜົ່າ K’ho ແມ່ນເຮືອນຮ້ານຫຼັງຍາວ, ເຮັດດ້ວຍໄມ້, ຫຼັງຄາກົ່ງ ມຸງດ້ວຍຫຍ້າ. ຢູ່ຕໍ່ໜ້າປະຕູເຂົ້າ-ອອກແມ່ນຂັ້ນໄດຂຶ້ນ-ລົງ, ຢູ່ຝາເຮືອນຕໍ່ໜ້າປະຕູແມ່ນວາງໄຫ, ກະຕ່າໃສ່ເຄື່ອງຂອງ ແລະ ແທ່ນບູຊາ. ການດຳເນີນຊີວິດຕົ້ນຕໍເຊັ່ນກິນດື່ມ, ພັກຜ່ອນ, ຕ້ອນຮັບແຂກ... ລ້ວນແຕ່ດຳເນີນຢູ່ອ້ອມເຕົາໄຟໃນເຮືອນ.
(ພາບປະກອບ)
ໃນສັງຄົມຂອງຊາວ K’ho ຍັງຄົງຮັກສາສອງຮູບການຄອບຄົວຕາມລະບອບມານດາສິດທິລາດ: ຄອບຄົວໃຫຍ່ ແລະ ຄອບຄົວນ້ອຍ. ພິເສດ, ໃນການສົມລົດ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ມີປະເພນີ “ຈັບຜົວ“. ຕາມປະເພນີນີ້, ຜູ້ຍິງເປັນເຈົ້າການໃນການສົມລົດ. ຜູ້ສາວເມື່ອເອົາຜົວຕ້ອງຕອບສະໜອງຄ່າສິນສອດຕາມຄຳຮຽກຮ້ອງຂອງຄອບຄົວຝ່າຍຜູ້ຊາຍ. ຜູ້ຊາຍຍິ່ງແຂງແຮງເທົ່າໃດ, ຄ່າສິນສອດກໍ່ຍິ່ງຫຼາຍເທົ່ານັ້ນ. ຍ້ອນເຫດນັ້ນ, ການແອ່ວຄ່າສິນສອດ ໄດ້ກໍ່ຄວາມຫຍຸ້ງຍາກໃຫ້ແກ່ບັນດາຄອບຄົວທີ່ມີລູກສາວຫຼາຍຄົນ. ພາຍຫຼັງພິທີງານດອງ, ເຈົ້າບ່າວຈະມາຢູ່ກັບຄອບຄົວເຈົ້າສາວ, ລູກຂອງເຂົາເຈົ້າຈະຖືຕະກຸນຂອງແມ່ ແລະ ລູກສາວຈະແມ່ນຜູ້ສືບມູນ. ເຖິງຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ປະຈຸບັນ, ມີບາງປະເພນີຫຼ້າຫຼັງໃນເມື່ອກ່ອນໄດ້ມີການປ່ຽນແປງແລ້ວ. ທ່ານ K’ Brell, ພະນັກງານວັດທະນະທຳຊົນເຜົ່າ K’ho, ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:
“ປະຈຸບັນ, ພໍ່ແມ່ປະຊາຊົນຊາວ K’ho ໄດ້ມີເງື່ອນໄຂພົບປະແລກປ່ຽນກັບຊາວກິງ ແລະ ຊົນເຜົ່າອື່ນໆ, ດັ່ງນັ້ນ ປະເພນີຫຼາຍຢ່າງໄດ້ມີຄວາມກ້າວໜ້າກວ່າ. ຕົວຢ່າງຄືໃນການສົມລົດ, ຖ້າຫາກບ່າວສາວຮັກກັນ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຄົງຮັກສາປະເພນີຄອບຄົວຝ່າຍຍິງຕ້ອງນຳເອົາຄ່າສິນສອດໄປສູ່ຂໍນໍາຄອບຄົວຝ່າຍຊາຍ. ສ່ວນຄອບຄົວຝ່າຍຊາຍກໍ່ຍັງຮຽກຄ່າສິນສອດຢູ່, ແຕ່ອີງໃສ່ເງື່ອນໄຂຂອງ ຄອບຄົວຝ່າຍຍິງ. ຖ້າຄອບຄົວຝ່າຍຍິງປະສົບກັບຄວາມຫຍຸ້ງຍາກ, ຄອບຄົວຝ່າຍຊາຍກໍ່ຈະຊ່ວຍເຫຼືອ“.
ປະຈຸບັນ, ຊາວເຜົ່າ K’ho ໄດ້ມີການພົວພັນແລກປ່ຽນ, ສຳຜັດກັບການດຳລົງຊີວິດທີ່ທັນສະໄໝພ້ອມກັບຊົນເຜົ່າອື່ນໆແລ້ວ, ແຕ່ປະຊາຄົມຊາວເຜົ່າ K’ho ຍັງຄົງເຄົາລົບຮັກສາພື້ນຖານວັດທະນະທຳທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ ແລະ ສີສັນພິເສດສະເພາະຂອງຊົນເຜົ່າຕົນໄວ້. ບັນດາສະມາຊິກຂອງໝູ່ບ້ານຊາວເຜົ່າ K’ho ຍາມໃດກໍ່ມີສະຕິປັບປຸງຄວາມໝັ້ນຄົງ ແລະ ຄວາມສາມັກຄີຂອງວົງຕະກຸນ, ຮັກສາທີ່ດິນ, ປ່າໄມ້, ແຫຼ່ງນ້ຳ, ບັນດາຊັບສິນຂອງລັດ, ປະຕິບັດບັນດາກົດໝາຍ, ປະເພນີທີ່ເປັນມູນເຊື້ອຂອງຊົນເຜົ່າຕົນດ້ວຍຄວາມຕື່ນຕົວ.