Nghe âm thanh bài viết tại đây:
Với 67 nghệ sĩ tham gia Liên hoan Tài năng xiếc toàn quốc năm 2018, diện mạo và trình độ xiếc nước nhà cũng được bánh đúc bày sàng gây được những ấn tượng tốt đối với đông đảo khán giả và nhà tổ chức, người làm nghề… nhưng cũng còn đôi điều tiếc nuối với những cái giá như…
Xiếc là nghệ thuật hết sức đặc thù với những kỹ năng kỹ xảo nhằm đem lại cho công chúng cảm xúc thăng hoa về sức mạnh, khả năng kỳ diệu của con người. Để có thể đạt tới mức độ kinh ngạc, thán phục đối với người xem, người nghệ sĩ chắc chắn ngoài sự luyện tập đến mức khổ luyện, còn cần có những tài năng thiên phú, hơn người. Những đêm diễn trong khuôn khổ Liên hoan đã có những tiết mục ghi được dấu ấn tốt bởi sự sáng tạo mới, đem lại cảm giác thưởng thức sảng khoái cho người xem.
Tiêu chí của cuộc Liên hoan năm nay, như nghệ sĩ Tống Toàn Thắng chia sẻ: “Ngoài kỹ năng, kỹ cảo của các nghệ sĩ thì còn có sự sáng tạo, đổi mới và kết hợp của nhiều loại hình nghệ thuật. đặc biệt là khâu dàn dựng từ kịch bản, đạo diễn, vũ đạo âm nhạc vv…Đó cũng là những thang điểm để Ban giám khảo dựa vào đó để đánh giá”
 Tiết mục "Tình yêu trên đôi giầy trượt" của Nhà hát Nghệ thuật Phương Nam - một trong 3 tiết mục được giải Nhất Cuộc thi - Ảnh: Bào SGGP |
Đáp ứng tiêu chí của Liên hoan là ưu tiên cho tiêu chí sáng tạo mới, sau đó mới là những tiêu chuẩn mang tính kỹ thuật, kỹ xảo xiếc, nên hầu hết các tiết mục dự thi đã cố gắng để đưa nội dung vào, hay nói cách khác là chủ đề hóa, sân khấu hóa các tiết mục xiếc. Bản thân xiếc là nghệ thuật rất khó để có thể sáng tạo mới trong kỹ năng kỹ xảo bởi khi trở thành tiết mục xiếc chuyên nghiệp, hầu hết các tiết mục đã chạm đến ngưỡng của sức chịu đựng cơ thể con người khi đi ngược với sự thông thường trong chuyển động của cơ, xương, khớp… nên hầu hết những sáng tạo đều cần đến những yếu tố phụ trợ như âm nhạc, vũ đạo, trang phục, đạo cụ, mỹ thuật, sân khấu, âm thanh, ánh sáng… để lồng ghép nội dung, làm phong phú và hấp dẫn hơn cho tiết mục.
Vì thế, xu hướng sáng tạo chủ yếu của Liên hoan năm nay, như nghệ sĩ Tống Toàn Thắng chia sẻ: “Vấn đề rất lớn mà hiện nay chúng tôi đang bắt đầu triển khai, là áp dụng công nghệ vào trong nghệ thuật xiếc. Vì xiếc gắn liền với những thiết bị, những đạo cụ mà độ chính xác rất cao. Hiện nay xu thế thế giới là sử dụng trí tuệ thông minh xử lý ánh sáng, âm thanh, hình ảnh, kết hợp với nghệ thuật xiếc. Mọi khi xiếc chỉ biểu diễn trên sân khấu tròn như trò đơn lẻ, thì hiện nay xiếc đã phối hợp với âm thanh, với hình ảnh, tạo ra có nội dung, và đặc biệt tạo thẩm mỹ cho khán giả. Đó là cơ hội mà xu thế công nghệ đã đem đến.”
Các tiết mục dựa trên cơ sở của kỹ thuật Đu dây được nhiều nghệ sĩ lựa chọn, đều lồng ghép những nội dung khá thích hợp và cũng có cố gắng nâng cao độ khó cho kỹ thuật, cũng dễ đem tới cảm xúc bay bổng, lãng mạn cho công chúng. Sự mượt mà, ăn ý trong động tác kỹ thuật, nhạc điệu và ánh sáng cùng nội dung được đưa vào khiến khán giả rất ấn tượng với những tiết mục này. Ngoài việc đưa nội dung miêu tả quá trình thể hiện tình yêu của đôi trai gái, nét mới của việc nâng độ khó như tiết mục Tình yêu trên đôi giày trượt của Nhà hát Nghệ thuật Phương Nam khi đưa trượt patin lên độ cao, mâm trượt nhỏ lại… chắc chắn cũng ghi điểm trong lòng công chúng và thuyết phục được các giám khảo và người làm nghề. Hay lần đầu tiên, xiếc huấn luyện được mèo để biểu diễn cũng rất được tán thưởng bởi độ khó việc dạy loại thú nuôi quen thuộc này,
 Tiết mục xiếc mèo đặc sắc của vợ chồng diễn viên Tạ Duy Lâm - Bùi Huyền Trang - Ảnh: Báo SGGP |
Diễn viên Bùi Huyền Trang lần đầu tiên đi thi bằng tiết mục này: “Xiếc mèo rẩt đặc biệt và lần đầu tiên xuất hiện trên sân khấu xiếc. Và đặc biệt mèo rất thông minh, nhanh nhẹn và có những động tác rất lạ”.
Chia sẻ thêm về tiết mục, diễn viên Tạ Duy Lâm nhắc tới ý tưởng sáng tạo cũng như những khó khăn khi tập luyện: “Mình nung nấu tập luyện xiếc mèo từ rất lâu rồi, mới thành công được từ năm ngoái. Trước đó mình có một tiết mục là xiếc thú tổng hợp, trong đó có sử dụng mèo và khai thác một vài động tác. Mình thấy có thể phát triển được khả năng của con mèo rất nhiều và quyết tâm làm, cũng như sự định hướng của Liên đoàn. Và tập thành công. Với xu thế hội nhập của nước mình, như các bạn biết vừa rồi rất nhiều tổ chức bảo vệ động vật hoang dã làm việc với Liên đoàn, với nhiều đoàn xiếc, đề nghị là mình không được biểu diễn động vật hoang dã. Liên đoàn Xiếc Việt Nam cũng năm bắt tình hình, và cũng chủ trương cho Đoàn nuôi dạy thú phát triển những tiết mục với thú nuôi trong nhà, gần gũi với con người như chó, mèo…Vấn đề khó khăn lớn nhất là sự gần gữi của các bạn mèo với khán giả và ngoại cảnh. Mọi người hay nuôi mèo nhưng khi ra chỗ đông, chỗ ồn ào thì mèo rất hay nhút nhát, hay hoảng sợ chạy…Tập làm quen mất rất nhiều thời gian, còn lâu hơn tập những động tác xiếc. “
Có thể thấy, bất cứ tiết mục nào tham dự Liên hoan cũng đã rất cố gắng để đạt được tới trình độ cao hơn nhờ vào khai thác nhiều yếu tố phụ trợ và chính bản thân kỹ thuật biểu diễn. Rồi xúc cảm do không khí tiết mục đem lại như tiết mục tổng hợp kỹ thuật xiếc (thăng bằng trên cao, tung hứng…) trong Phiên chợ rẻo cao, lấy ý tưởng từ một phiên chợ của những người dân tộc Mông ở Tây Bắc. Các gương mặt nghệ sĩ tươi rói biểu diễn trong tiếng trong tiếng khèn, tiếng sáo… và âm nhạc đặc trưng vùng miền, kể về luật tục giao duyên trong các phiên chợ vùng cao đã đem đến sự thư thái, trong lành đến lạ… Được cộng điểm cho tiết mục còn là kỹ thuật đánh đàn đứng tay hoàn toàn mới, chưa từng có nghệ sĩ xiếc thực hiện ở Việt Nam.
Theo NSƯT Đỗ Văn Hùng, Liên Đoàn Xiếc Việt Nam, nhiều tiết mục bộc lộ tài năng của diễn viên và gây được ấn tượng sâu sắc cũng như cảm xúc thẩm mỹ cho người xem. Nhà báo Thu Huyền của tạp chí Sân khấu cũng đánh giá cao chất lượng của Liên hoan xiếc năm nay: “Liên hoan lần này tôi thấy có một sự tiến bộ vượt bậc về mặt dàn dựng và đạo diễn. Các tiết mục có một sức hấp dẫn, không đơn giản là kỹ thuật nữa, người xem cảm thấy rõ ràng là một tiết mục nghệ thuật, mỗi tiết mục có một nội dung, một câu chuyện. Và diễn viên không chỉ biểu diễn xiếc mà họ còn diễn xuất nữa. Thành ra xem xiếc không cảm thấy nhàm chán nữa.”
 Tiết mục tung hứng trên xe đạp Tiết mục Nhịp điệu trẻ của Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam. - Ảnh: Báo SGGP |
Tuy nhiên, vẫn có sự tiếc nuối nhất định khi người làm nghề chuyên môn mong muốn các tiết mục được đầu tư, dự liệu và nhìn từ góc độ cảm thụ của khán giả nhiều hơn nữa, ngay cả ở những tiết mục được tán thưởng. Chưa kể, do không còn dàn nhạc diễn live ngay tại sàn diễn, nên tiết tấu tiết mục cũng có lúc chưa thật ăn khớp với với âm nhạc, mà âm nhạc trong những tiết mục có nội dung vẫn được coi là linh hồn của xiếc. Cứ thấy thêm tiếc nuối khi các đơn vị chưa mạnh tay đầu tư nhạc sĩ soạn nhạc, sáng tác ca từ riêng cho tiết mục thì ắt hẳn, âm nhạc sẽ là cánh bay đáng kể cho các tiết mục có nội dung này.
Xiếc Việt Nam đã và đang cố gắng vươn tầm ảnh hưởng ra ngoài biên giới với tài năng đích thực của các nghệ sĩ nổi bật ở rất nhiều cuộc thi có vị thế cao, nhất là những nghệ sĩ gây được ấn tượng mạnh như cặp nghệ sĩ Quốc Cơ - Quốc Nghiệp… Nhưng với việc xấp xỉ một thập niên ngành xiếc mới tổ chức một cuộc thi tài năng toàn quốc thì sự động viên của các cơ quan chức năng đối với ngành này quả thực còn chưa đủ bởi các nghệ sĩ xiếc có tuổi hoạt động rất ngắn ngủi, lại chịu nhiều rủi ro trong quá trình hoạt động.
Người tham gia cuộc Tọa đàm trong khuôn khổ của Liên hoan lần này vẫn còn ngậm ngùi với sự gặp mặt của một NSND với cô học trò tài năng, xinh đẹp chẳng may gặp tai nạn, vĩnh viễn phải ngồi xe lăn bao năm nay. Giọt nước mắt của họ… chắc hẳn phải dẫn tới những suy tư nhiều hơn đối với một ngành nghệ thuật đang gìn giữ những giá trị quý báu của xiếc cổ truyền và không ngừng tự nâng cao chất lượng… Nhất là, trong bối cảnh hội nhập hiện nay, ngành xiếc lại là ngành nghệ thuật dễ dàng vượt qua được rào cản của ngôn ngữ, dễ dàng để quảng bá hình ảnh đất nước, con người, văn hóa Việt Nam qua những đặc trưng riêng về trang phục, về âm nhạc… đến với bạn bè thế giới.