Chèo - nghệ thuật sân khấu truyền thống của dân tộc - không chỉ là ký ức văn hóa, mà còn là mạch ngầm nối liền hồn Việt nơi đất khách. Trong một nỗ lực đầy xúc động và sáng tạo, soạn giả Mai Văn Lạng vừa chuyển soạn hai bài chèo mới: "Hát mừng người Việt tại Séc hôm nay" và "Hát chèo trên đất Châu Âu", dựa trên ý thơ của Phạm Gia Hậu – một người con xa xứ đau đáu với quê hương. Cả hai tác phẩm được thể hiện bởi NSND Thanh Ngoan – giọng hát chèo đậm chất truyền thống, góp phần làm sống dậy không khí nghệ thuật dân gian giữa lòng châu Âu.
BTV Bảo Trang: Trước tiên, xin được chúc mừng hai nghệ sĩ với sự ra mắt của hai tác phẩm chèo mới. Có thể coi đây là một bước đi đầy sáng tạo và ý nghĩa trong việc kết nối nghệ thuật truyền thống với đời sống của cộng đồng người Việt ở nước ngoài.
Câu hỏi đầu tiên tôi xin được hỏi soạn giả Mai Văn Lạng và nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan, cơ duyên nào đã đưa hai nghệ sĩ đến với ý tưởng sáng tác hai bài chèo về cộng đồng người Việt tại Séc và châu Âu?
Soạn giả Mai Văn Lạng: Nhiều năm qua, tôi luôn đau đáu là làm thế nào để tiếng hát dân ca không chỉ được người Việt trong nước gìn giữ, phát huy mà kiều bào ở nước ngoài cũng được hát, được thể hiện.
Thật may mắn khi hồi tháng 3 vừa qua, tôi được NSND Thanh Hoa và NSND Thanh Ngoan mời tham gia Ban lãnh đạo của Trung tâm Bảo tồn biểu diễn nghệ thuật truyền thống. Ở đây, tôi lại được gặp anh Phạm Gia Hậu, Chủ tịch Hội Văn hóa nghệ thuật Việt Nam tại Cộng hòa Séc. Anh Hậu có ý tưởng tổ chức một Hội diễn dân ca toàn châu Âu của người Việt, và đặc biệt là sẽ ra mắt thành lập Câu lạc bộ hát chèo tại châu Âu. Đó là những ý tưởng vô cùng hay.
Anh Hậu có nói với tôi rằng, các bài chèo cổ thì đâu cũng có, nhưng những bài về người Việt ở nước ngoài, trong đó có châu Âu thì chưa có. Rồi anh Phạm Gia Hậu đưa cho tôi 2 bài thơ của anh, trong đó một bài viết về 75 năm quan hệ Việt Nam và CH Séc, và một bài thơ viết về người Việt với dân ca ở châu Âu. Sau đó, chúng tôi được sự ủng hộ của NSND Thanh Ngoan. Chị đã cùng chúng tôi chỉnh trang, hoàn thiện hai bài chèo từ 2 bài thơ của anh Hậu.
Chúng tôi đã cùng nhau sửa từng câu hát. Sửa xong câu nào, chị Thanh Ngoan lại hát và gửi lên nhóm chung. Qua giọng hát của NSND Thanh Ngoan, bản thân tôi là soạn giả cũng thấy xúc động khi thấy những tâm huyết của mình đã được chị thể hiện rất hay, ngọt ngào và đậm màu chèo.
BTV Bảo Trang: Vâng, thưa NSND Thanh Ngoan, như soạn giả Mai Văn Lạng vừa chia sẻ, có thể thấy những ý thơ, câu từ trong bài chèo đã được NSND Thanh Ngoan góp ý để thay đổi. Khi thể hiện hai bài chèo này, có điều gì khác so với những bài chèo mà trước đây chị đã từng thể hiện?
NSND Thanh Ngoan: Như soạn giả Mai Văn Lạng vừa nói, cái khó ở đây là từ ý thơ, soạn giả đã làm thành một bài hát chèo. Ở đây là hai làn điệu: luyện năm cung và đào liễu. Việc chuyển soạn từ thơ thành bài chèo một vấn đề, còn việc hát thì làm sao phải tròn vành rõ chữ, và cũng phải tròn ý thơ. Cái khó ở đây nữa là hai bài chèo này là viết cho cộng đồng người Việt ở châu Âu, cho nên bắt buộc câu từ không phải là tả ý quá nhiều như chèo cổ truyền thống. Lúc ban đầu, tôi hát theo kiểu chèo cổ, và thấy là không thể hát được, rất khó. Vậy là tôi cùng tác giả phần lời là anh Phạm Gia Hậu và soạn giả Mai Văn Lạng sửa từng chữ, để có được một tác phẩm tuy vẫn là chèo cổ nhưng văn phong gần gũi, hiện đại, để cho bà con nghe và hát theo được. Sau khi tôi hát mẫu, cả nhóm lại cùng xem câu này đã gói được ý thơ của Phạm Gia Hậu hay chưa, có đúng với văn vần của soạn giả Mai Văn Lạng không... Tôi cũng có ý định giới thiệu một bạn trẻ hát bài chèo này, nhưng sau đó tôi quyết định tự mình hát bởi câu từ trong đó cũng hơi trúc trắc một chút. Và cuối cùng thì cái giọng “già” của tôi cũng được Phạm Gia Hậu và Mai Văn Lạng ưng lắm. Mong rằng đây sẽ là một trong những bài mẫu để mọi người nghe và hát theo.
Và một điều nữa, là nếu hát cho bà con ở trong nước thì tôi có thể hát chậm lại một chút, luyến láy và mềm mại hơn. Nhưng vì đây là hát cho cộng đồng kiều bào, những người không nghe chèo thường xuyên, nên chúng tôi đề nghị nghệ sĩ Xuân Khải phối âm nhạc cùng với dàn nhạc mang tính chất vui tươi và dễ hát. Khi lời hát cất lên, khi âm nhạc tỏa sáng thì mọi người sẽ cùng nhau hát được và cảm thấy lâng lâng ở trong lòng. Âm nhạc phải vui, phải rộn ràng như là một ngày hội vậy.
Soạn giả Mai Văn Lạng: Tôi rất là bất ngờ và ngạc nhiên là những tên quốc gia đã được NSND Thanh Ngoan hát rất nuột như thế. Khi viết, tôi cũng lựa sao cho có thể hát được rồi, nhưng để hát mượt mà, nuột nà, và đúng chất chèo, thì quả thực NSND Thanh Ngoan đã hát rất tốt. Chị đã hát không phải là như một NSND nữa, mà là một nghệ nhân!
Về giai điệu, tôi và chị Thanh Ngoan chọn điệu luyện năm cung và đào liễu – là những điệu thực ra không phải dễ hát. Tuy nhiên, những làn điệu này đã phổ biến rồi, bà con cũng đã quen thuộc rồi. Và với những làn điệu này, có thể ai đó không biết tiếng Việt nhưng khi nghe và thích thì họ sẽ học được tiếng Việt qua lời bài hát. Và tôi cũng tiết lộ một chút là chúng tôi cũng sẽ làm karaoke để bà con, cộng đồng người Việt tại châu Âu và các nước có thể học hát và hát theo được.
BTV Bảo Trang: Như chia sẻ của NSND Thanh Ngoan và soạn giả Mai Văn Lạng, thì tôi cũng hình dung được rằng, để có được hai bài chèo này, từ ý thơ ban đầu là của tác giả Phạm Gia Hậu - một người đã sống ở châu Âu nhiều năm, thì NSND Thanh Ngoan và soạn giả Mai Văn Lạng cũng đã có một quá trình để tìm hiểu, thâm nhập vào thực tế cuộc sống của người Việt tại Séc và châu Âu?
NSND Thanh Ngoan: Khi tôi sang CH Séc, tôi thấy được anh Phạm Gia Hậu là một người rất tâm huyết với nghệ thuật truyền thống nói chung và đặc biệt với chèo. Chúng tôi đang dự định thành lập Hội những người yêu chèo của Châu Âu. Ngay ở CH Séc đã có những người hát chèo rất hay, thậm chí đã có truyền thống gia đình về hát chèo. Là Chủ tịch Hội văn hóa nghệ thuật VN tại CH Séc, anh Phạm Gia Hậu đã nắm bắt được nhu cầu và những mong muốn của bà con bên đó. Trong hai bài thơ của anh Hậu đã gom được những tâm tư đó của những người yêu chèo trên khắp Châu Âu, đồng thời để kỷ niệm 75 năm quan hệ ngoại giao giữa Séc và Việt Nam. Với mong muốn gắn kết văn hóa của Việt Nam với CH Séc, anh Phạm Gia Hậu đã thu xếp để tôi và soạn giả Mai Văn Lạng có buổi giới thiệu trực tiếp hai bài chèo này tại Đại sứ quán cũng như trực tiếp với bà con cộng đồng ở Séc.
Vào cuối tháng 8, đầu tháng 9 này, chúng tôi sẽ chuẩn bị những bài dân ca như thế này để tham gia Hội diễn nghệ thuật truyền thống Việt Nam lần thứ 2 tại châu Âu. Và tôi mong mọi người sẽ đón nhận 2 bài hát tâm huyết của chúng tôi. Đây cũng là tình cảm của Thanh Ngoan, soạn giả Mai Văn Lạng và Chủ tịch Phạm Gia Hậu để chúc mừng cho Hội diễn nghệ thuật này.
Soạn giả Mai Văn Lạng: Xin cảm ơn NSND Thanh Ngoan đã nói hộ rất nhiều tâm huyết và mong muốn của tôi. Hiện tại, tôi là Trưởng phòng dân ca tại Đài Tiếng nói Việt Nam, đồng thời tôi cũng hoạt động nhiều trên các nền tảng số. Từ đó, tôi đã quen biết rất nhiều nghệ sĩ tên tuổi của dòng nhạc dân gian ở cả Việt Nam và thế giới. Các anh chị đã tâm sự, chuyện trò với tôi rất nhiều, từ đó tôi cũng hiểu được tình cảm của kiều bào với quê hương, với dân ca và chèo. Chúng tôi mong muốn truyền được ngọn lửa tình yêu dân ca của người Việt đến với kiều bào để không chỉ các bác, các cô, các chú mà sau này cả các em, các cháu đều hiểu hơn, yêu hơn và say mê hơn với văn hóa dân tộc, đặc biệt là dân ca.
BTV Bảo Trang: Vâng, xin cảm ơn NSND Thanh Ngoan và soạn giả Mai Văn Lạng đã chia sẻ những tâm huyết của mình về nghệ thuật truyền thống Việt Nam và đặc biệt là những điều gửi gắm trong hai bài chèo “Hát mừng người Việt tại Séc hôm nay” và “Hát chèo trên đất châu Âu”!.