Việc ngăn chặn, tiến tới chấm dứt tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài là ưu tiên lớn nhất của Việt Nam để khắc phục thẻ vàng của Ủy ban châu Âu (EC) đối với hoạt động khai thác hải sản không rõ nguồn gốc. Ngành thủy sản và chính quyền 28 tỉnh, thành phố ven biển của Việt Nam đang nỗ lực vì mục tiêu này.

Việc EC cảnh cáo thẻ vàng đối với hải sản Việt Nam không phải là một chế tài xử phạt, mà đây là định hướng và là yêu cầu rõ ràng để Việt Nam thay đổi, phát triển nghề cá bền vững và có trách nhiệm. Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong việc xây dựng những khuôn khổ pháp lý mới như đã ban hành Luật Thủy sản có hiệu lực từ ngày 01/01/2019 gắn với việc thực hiện cam kết chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo là động thái tích cực.

Ngư dân Việt Nam hợp tác và có trách nhiệm

Sau hơn 1 tháng đi biển, tàu cá của ngư dân La Văn Sánh, ở huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, mang về 3 tấn cá ngừ đại dương. Tàu vừa cập cảng Quy Nhơn, ông Sánh vội lấy sổ xem lại nhật ký hành trình và sản lượng hải sản đánh bắt từng ngày. Ông Sánh cho biết, từ hơn 1 năm nay, khi có cảnh báo thẻ vàng, mọi thói quen của ngư dân phải thay đổi. Ngày nào cũng vậy, ông cùng bạn thuyền cẩn thận ghi vào sổ nhật ký ngày giờ, vị trí toạ độ tàu đánh bắt trên biển, sản lượng, chủng loại hải sản đánh bắt. Ông còn ghi chi tiết về thời tiết, loại gió, sức gió, sóng từng thời điểm đánh bắt để làm căn cứ cho chuyến biển sau. Theo ông La Văn Sánh: "Làm biển phải viết nhật ký đàng hoàng, khó khăn tại do mình làm biếng không viết. Cứ vô là viết nhật ký đàng hoàng sau đó vô trình, rồi bán cá xong chứ có gì đâu. Không phải ghi nhật ký để đi nộp mà còn để lưu cho những năm sau nữa. Có thể năm sau những vùng đó mình đánh bắt tháng đó đạt như thế nào. Nếu như ghi kỹ thì ngày đó gió gì, nước gì nữa, năm sau lật ra thấy là vùng này ngày giờ này có cá, vậy là chạy xuống làm".

Để kiểm soát tàu cá ra vào bến và nguồn gốc hải sản, các địa phương đã thành lập Văn phòng thanh tra, kiểm soát nghề cá ngay ở các cảng cá. Tại đây, đại diện các lực lượng Biên phòng, Ban Quản lý cảng cá, Chi cục Thuỷ sản ứng trực suốt ngày đêm, giám sát tàu cá vào ra. Ông Hà Viên, Giám đốc Ban Quản lý cảng cá tỉnh Phú Yên, cho biết: "Chúng tôi phối hợp với Biên phòng, Chi cục Thuỷ sản tập trung giám sát theo dõi trên 15 mét, kiểm tra giấy tờ, trang thiết bị. Trước khi đi biển, đề nghị các chủ tàu cung cấp sổ nhật ký chuyến biển trước, khi tàu vào bờ theo dõi tàu cập cảng về cung cấp thông tin, đối chiếu thông tin về đối tượng hải sản đánh bắt, thành phần loài và sản lượng đánh bắt. Bố trí cán bộ giám sát, thẩm định hồ sơ cấp giấy chứng nhận cho các chủ tàu đủ điều kiện".

Nhiệm vụ quan trọng của các ngành, địa phương là ngăn chặn tình trạng tàu cá khai thác trái phép vùng biển nước ngoài. Chính quyền các địa phương ven biển phối hợp với các Đồn Biên phòng phổ biến đến từng ngư dân những khuyến nghị của Ủy ban Châu Âu và Luật Thuỷ sản năm 2017, nghiêm cấm đánh bắt vi phạm vùng biển nước ngoài. UBND tỉnh Bình Định đưa ra nhiều giải pháp mạnh, nếu địa phương nào để tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài thì người đứng đầu phải chịu trách nhiệm. Ông Hồ Quốc Dũng, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định cho biết: "Không phải chúng ta xử lý vi phạm để bắt người dân nộp tiền, ít nhất người ta biết được người ta đang vi phạm, làm việc đó là anh đang vi phạm, tôi xử lý về mặt hành chính để gắn trách nhiệm của ngư dân để người ta không vi phạm nữa. Nói rõ những việc làm đó gây thiệt hại kể cả uy tín, danh dự của đất nước. Vi phạm ảnh hưởng đến kinh tế, người ta cảnh báo, họ không nhập hàng hóa nữa thì chúng ta bán cho ai, trong khi chúng ta đang hội nhập".

Tăng cường quản lý, giám sát

Một trong những giải pháp căn cơ để quản lý, giám sát, ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài chính là việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình. Đến nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã lắp đặt 3 Trung tâm giám sát tại 3 tỉnh: Bình Định, Kiên Giang và Bến Tre. Theo đó, đối với tàu cá đánh bắt xa bờ có chiều dài từ 24 mét trở lên bắt buộc phải gắn thiết bị giám sát hành trình kết nối với các trạm bờ và cơ quan chức năng các địa phương. Theo lộ trình thì đến đầu năm 2020, toàn bộ tàu cá dài trên 15 mét phải gắn thiết bị giám sát hành trình. Với phần mềm này, các thiết bị giám sát hành trình tự động nhắn tin về trạm bờ cứ 2 tiếng/1 lần. Ông Nguyễn Tăng Bính, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, cho rằng nhờ quản lý chặt các phương tiện cùng với chế tài xử lý mạnh nên tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài giảm hẳn. Đối với những tàu cá vi phạm khai thác đánh bắt vùng biển các nước tuyệt đối không xem xét hỗ trợ các chính sách của nhà nước và xử phạt ở mức cao nhất trong việc vi phạm đó theo Nghị định 103 của Chính phủ, đó là tước giấy phép hành nghề, bằng thuyền trưởng, bằng máy trưởng có thời hạn. Nếu tái hiện sẽ tước vĩnh viễn không cấp văn bản chấp thuận đóng mới, mua mới hoặc cải hoán đối với các tàu cá đã vi phạm.

Năm 2018, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã cấp 4.589 giấy chứng nhận nguyên liệu thủy sản và 75 nghìn tấn thủy sản xuất khẩu vào EU. Đặc biệt, không còn tình trạng tàu cá và ngư dân vi phạm vùng biển các quốc đảo Thái Bình Dương. Đó là những kết quả của ngành nông nghiệp đạt được trong việc nỗ lực gỡ thẻ vàng của EC đối với thủy sản Việt Nam.