ชาวบานายังมีชื่อเรียกอีกหลายชื่อเช่น เรอเนิม กอนเกอเด  อาลาโกง เป็นต้น

ชาวบานายังมีชื่อเรียกอีกหลายชื่อเช่น เรอเนิม กอนเกอเด  อาลาโกง เป็นต้น ภาษาที่ใช้อยู่ในกลุ่มภาษาพื้นเมืองแถบอินโดจีนคือมอญเขมร มีประชากรกว่า2แสนคนและแบ่งเป็นชุมชนเฉพาะถิ่นเช่นกลุ่มบานาเรองาว  เรอเลิง  เตอโล  เกอลาร์ แกรม  เป็นต้น ซึ่งอาศัยส่วนใหญ่ที่จังหวัดยาลาย กอนตุม บิ่งดิ๋ง ฟู้เอียน แค้งหว่า  ชาวบานาประกอบอาชีพเกษตรกรรมโดยการทำนาแห้งและทำไร่เป็นหลัก แต่จนถึงต้นศตวรรษที่20ก็ได้เริ่มรู้จักการปลูกข้าวนาดำและยังประกอบอาชีพเสริมอื่นๆเช่น ทอผ้าและตีเหล็ก

วิถีชีวิตของชาวบานามีความใกล้ชิดกลมกลืมกับธรรมชาติดังนั้นชุมชนชาวบานามักจะตั้งอยู่ในพื้นที่ใกล้แม่น้ำลำธาร สำหรับการดำเนินชีวิตครอบครัวและชุมชนนั้นได้สะท้อนให้เห็นประเพณีการให้ความสำคัญต่อสตรีอย่างเด่นชัด ตามหมู่บ้านบานาต่างๆจะมีบ้านกลางที่เรียกว่าบ้านโรง มีขนาดใหญ่และสวยงามตั้งอยู่ใจกลางหมู่บ้าน ซึ่งใช้เป็นที่จัดงานของประชาชน เป็นที่ประชุมของผู้ใหญ่บ้าน เป็นที่รับแขกที่มาเยือนหมู่บ้านหรือเป็นที่จัดพิธีกรรมสำคัญต่างๆ

ในส่วนบ้านเรือนของชาวบานาก็ออกแนวสถาปัตยกรรมบ้านยกพื้นและแล้วแต่จำนวนสมาชิกในครอบครัวบ้านแต่ละหลังก็จะมีขนาดใหญ่เล็กไม่เหมือนกัน ชาวบานาเป็นคนขยันและมีชีวิตที่เรียบง่าย ชีวิตวัฒนธรรมก็มีความหลากหลายน่าสนใจและที่ถือว่าโดดเด่นคือวัฒนธรรมฆ้องที่ผูกพันธ์อย่างใกล้ชิดกับงานเทศกาลพื้นเมืองต่างๆ โดยสำหรับชาวบานาฆ้องไม่เพียงแต่เป็นสัญลักษณ์ที่ศักดิ์สิทธิ์ในการบูชาเท่านั้นหากยังเป็นทรัพสินที่มีค่าของทุกบ้านอีกด้วย  นายดิง สเริม ชาวบานาที่อาศัยในจังหวัดดั๊กลักเผยว่า“ประเพณีการแสดงฆ้องถือเป็นเกียรติประวัติอันยาวนานของชาวบานา โดยถือเป็นเสียงนำโชคและสร้างความปลึ้มปิติยินดีให้แก่ทุกคนดังนั้นในงานชุมชนต่างๆไม่ว่าจะเป็นการฉลองปีใหม่หรืองานเทศกาลก็ต้องมีเสียงฆ้อง”

สตรีชนเผ่าบานา

ชนเผ่าบานายังมีคลังศิลปะการดนตรีที่หลากหลายซึ่งสะท้อนให้เห็นจากเครื่องดนตรีประเภทต่างๆทั้งเครื่องดีด เครื่องเป่าและเครื่องเคาะ การระบำรำฟ้อน พงศาวดารและเรื่องเล่าโบราณ ซึ่งเป็นหนึ่งในผลงานศิลปะที่เป็นเอกลักษณ์และมีคุณค่าในคลังวรรณกรรมพื้นบ้านของเวียดนาม นอกจากนี้ชาวบานาก็ให้ความสนใจอาชีพทอผ้าพื้นเมืองและการตกแต่งบนชุดแต่งกายหรือบนสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆใช้สีหลักๆคือดำ แดง ขาว ส่วนลวดลายที่ออกมาจะเน้นเรื่องเกี่ยวกับทฤษฏีของอวกาศดินฟ้าอากาศและทฤษฏีหยินหยางซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงพลังชีวิตที่เป็นธรรมชาติและเรียบง่ายของชุมชนชาวบานาที่สามารถเปรียบเสมือนเป็นการย่อส่วนของสภาพแวดล้อมรอบตัวเข้าในผลงานทุกชิ้น นาง ลาลานทิมิงห์ ช่างทอผ้าพื้นเมืองชั้นเยี่ยมของชาวบานาเผยว่า“ตอนที่ดิฉันอายุ14ขวบก็รู้จักการทอผ้าให้เป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆได้คล่องแล้ว นี่คือเกียรติประวัติที่เราไม่ควรลืม คนที่อายุสูงในหมู่บ้านจะสอนให้ลูกหลานหัดทำตั้งแต่เด็ก เดี๋ยวนี้ยังมีการเปิดสอนให้แก่ชนรุ่นใหม่รอบละหลายสิบคนเพื่อสืบทอดอาชีพดั้งเดิม เด็กรุ่นใหม่ฝีมือก็เยี่ยมทำอะไรก็สวยดี”

ในชีวิตวัฒนธรรมของชนเผ่าบานายังมีงานเทศกาลที่น่าสนใจหลายงานเช่น เทศกาลตอบแทนบุญคุณของบิดามารดา เทศกาลแทงกระบือ เทศกาลบ๋อหมาหรือส่งดวงวิญญาณของญาติที่เสียชีวิตสู่สุคติ เทศกาลขอบคุณเทพแห่งรวงข้าว เป็นต้น โดยงานแต่ละอย่างไม่เพียงแต่เป็นโอกาสฉลองการเก็บเกี่ยวได้ผลดี การพักผ่อนหลังจากต้องทำงานอย่างหนักมาทั้งปีหรือการละเล่นเพื่อความสนุกสนานต่างๆเท่านั้น หากยังเป็นโอกาสให้ชาวบานาแสดงฝีมือในการปรุงอาหารพื้นเมืองชุดพิเศษอีกด้วย

การที่ได้ลิ้มลองอาหารจานเด็ดข้างเตาไฟที่อบอุ่นและดื่มเหล้าอุที่ส่งกลิ่นหอมเย้ายวน เกินกว่าจะห้ามใจไว้ได้พร้อมกับการรับฟังเรื่องเล่าเกี่ยวกับที่มาของอาหารแต่ละอย่างนั้นจะถือเป็นประสบการณ์ที่ไม่อาจลืมในชีวิตสำหรับผู้ที่มีโอกาสมาเที่ยวชุมชนชนเผ่าบานาในเวียดนาม./.