Là giao điểm của các tuyến giao thông nối đồng bằng Bắc Bộ, chiến khu Việt Bắc, Liên khu III (Hải Phòng, Kiến An, Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương), IV (Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên),với chiến trường Điện Biên Phủ, Ngã ba Cò Nòi thuộc địa phận xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, là nút giao thông trọng điểm trên tuyến lửa. Nơi đây, máu của biết bao cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong và nhân dân đã đổ xuống, góp phần viết nên khúc tráng ca bất tử cho chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954).

Để chi viện cho cuộc chiến đấu của quân và dân Việt Nam ở chiến trường Điện Biên Phủ cách đây 70 năm, một mạng lưới vận tải được hình thành và đều phải đi qua Ngã ba Cò Nòi. Quân đội Pháp xác định đây là “yết hầu”, “tử huyệt” của tuyến cung cấp vũ khí, lương thực của bộ đội Việt Nam lên Điện Biên nên đã ra lệnh cho không quân Pháp ở Đông Dương bằng mọi cách phải biến “Ngã ba Cò Nòi - Sơn La thành bãi lầy”. Ngã ba Cò Nòi từ đó trở thành “tọa độ lửa”, nơi diễn ra cuộc đấu trí, đấu lực quyết liệt giữa 2 bên. Trung bình mỗi ngày đêm diễn ra hàng chục cuộc đánh phá của quân đội Pháp với các loại bom nổ chậm, bom na pan, bom bươm bướm, hòng bóp chết tinh thần, ý chí chiến đấu của quân và dân Việt Nam. 

Tượng đài Thanh niên xung phong tại ngã ba Cò Nòi. Ảnh: VOV

Với quyết tâm bảo vệ thông suốt con đường huyết mạch, hơn 18.000 lượt thanh niên xung phong đã được huy động từ khắp các địa phương lên đường phục vụ chiến dịch. Trong đó, thường trực tại Ngã ba Cò Nòi là khoảng 1.000 người. Bà Nguyễn Thị Nụ, Cựu Thành niên xung phong, cho biết từ thời điểm đầu năm 1954 cho đến khi kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ, không ngày nào Ngã ba Cò Nòi im tiếng bom đạn. Ban ngày, mọi người phải sơ tán, đến đêm thì cùng nhau ra sửa chữa, làm đường để bộ đội, dân quân, xe vận chuyển vũ khí, lương thực đi qua trước khi trời sáng.

Bà Nguyễn Thị Nụ cho biết: "Lúc bấy giờ, Pháp đánh rất mạnh, mỗi ngày dội hàng trăm tấn bom, đường xá rất khó khăn nên phải mở những đường phụ đi tắt đồi; phải hô hào toàn dân chuyển lương thực, tải đạn... Biết bao người đã hi sinh ở đây, vì thế chúng tôi càng hết sức đồng lòng, cùng nhau vượt qua khó khăn để giải phóng Điện Biên Phủ."

Nhiều kỷ vật của các TNXP trong thời gian chiến đấu và phục vụ chiến đấu hiện đang được trưng bày tại đây. Ảnh: VOV

Ông Lò Văn Hếnh, thuộc bộ phận Công binh phá bom tại Ngã ba Cò Nòi, hồi tưởng: "Lúc ấy, Nhà nước cần những thanh niên xung phong, tôi vào thanh niên xung phong và được đưa vào bộ phận công binh phá bom. Có những ngày địch bắn phá quá, riêng bản thân tôi có những lúc 3 ngày 3 đêm không ăn cơm, không uống nước, nhưng vẫn khắc phục để làm nhiệm vụ."

Để tưởng nhớ, tri ân, tôn vinh công lao to lớn của quân và dân, các anh hùng liệt sĩ thanh niên xung phong, từ năm 2000 đến 2002, tỉnh Sơn La đã xây dựng Khu Di tích tưởng niệm liệt sỹ Thanh niên xung phong tại Ngã ba Cò Nòi. Năm 2004, Di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia.

Đến tháng 7/2021, tiếp tục khánh thành Khu tưởng niệm tâm linh giai đoạn I, thuộc dự án Tôn tạo và phát huy giá trị di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi. Công trình là biểu tượng, khẳng định ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam và là “địa chỉ đỏ” giáo dục lý tưởng, truyền thống cách mạng cho các thế hệ. Anh Lò Đức Ngọc, Phó Bí thư huyện đoàn Mai Sơn, tỉnh Sơn La, chia sẻ: "Tượng đài Ngã ba Cò Nòi chính là địa chỉ đỏ để lớp lớp thanh niên Việt Nam nói chung và thanh niên huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La nói riêng được bày tỏ tấm lòng thành kính, tri ân sự biết ơn vô hạn đến thế hệ cha anh. Từ đó, phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn cao đẹp của dân tộc Việt Nam."

Hôm nay, Cò Nòi không chỉ là một địa danh lịch sử gắn với sự hy sinh anh dũng của quân và dân Việt Nam trong chiến dịch Điện Biên Phủ, mà vùng đất này còn được biết đến là nơi kinh tế - xã hội phát triển, một khu đô thị mới đang hình thành xen giữa những nương ngô, bãi mía. Ngã ba Cò Nòi, Biểu tượng Anh hùng của Lực lượng Thanh niên xung phong trong chiến dịch Điện Biên Phủ, là nguồn sức mạnh tinh thần, tiếp sức cho thế hệ trẻ hôm nay xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh.