Bằng tình yêu văn hóa truyền thống, nhiều năm qua, bà Nông Thị Hoài (dân tộc Tày, ở xã Vân Trình, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng) đã dày công sưu tầm, truyền dạy những khúc dân ca quê hương cho những người tâm huyết với các loại hình văn hóa dân gian ở địa phương. Những câu hát, làn điệu then cùng tiếng đàn tính mộc mạc đã lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng nơi đây.

Năm nay đã hơn 60 tuổi nhưng tiếng hát của bà Nông Thị Hoài vẫn mượt mà, đằm thắm. Bà Hoài chia sẻ tuổi thơ của đã thấm đẫm những câu sli bay bổng, những điệu lượn slương, những lời then ngọt ngào... từ lời ru của mẹ. Có lẽ bởi vậy mà bà sớm yêu các làn điệu dân ca quê hương và bộc lộ năng khiếu văn nghệ. Khi xã có chủ trương thành lập các câu lạc bộ (CLB) dân ca, dân vũ, bà Hoài là một trong những người đầu tiên tham gia thành lập CLB Bảo tồn làn điệu dân ca xã Vân Trình. Với cương vị Chủ nhiệm CLB, bà Hoài là nhân tố tích cực tổ chức các buổi truyền dạy, liên hệ thêm những nghệ nhân, giáo viên... đến để hướng dẫn cho thành viên. Bà Nông Thị Hoài chia sẻ: Tôi đam mê nghệ thuật nhưng phải đến năm 2017 khi các con đã trưởng thành, tôi mới dám gõ cửa từng nhà, gọi từng người một, biết sở thích của họ và cùng tập. Từ đầu CLB rất ít người nhưng dần dần từng đêm đông giá lạnh mọi người vẫn đón nhau đến đây tập. Hiện tại CLB đã hơn 30 thành viên.

Bà Nông Thị Hoài tham gia văn nghệ

Mỗi tối, căn nhà nhỏ của bà Hoài thường rộn tiếng tính, tiếng phách và những điệu sli, lượn bổng trầm. Nhờ tập hợp được nhiều giọng ca hay, tâm huyết với văn nghệ quần chúng, am hiểu văn hóa địa phương… nên Câu lạc bộ Bảo tồn các làn điệu dân ca Vân Trình đã trở thành điểm sáng trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị của văn nghệ dân gian trên địa bàn huyện Thạch An và trở thành hạt nhân nòng cốt của xã trong các hội thi văn nghệ của địa phương. Bà Nông Thị Luyến, thành viên CLB Bảo tồn các làn điệu dân ca xã Vân Trình, cho rằng việc duy trì và phát triển những câu lạc bộ hát then, đàn tính không chỉ gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của loại hình nghệ thuật này mà còn góp phần làm phong phú đời sống văn hóa của người dân địa phương:Bà Hoài rất nhiệt tình, luôn động viên bảo các cô các chị ơi, bây giờ đã thành lập CLB rồi thì mọi người cùng nhiệt tình, đoàn kết với nhau, cùng nhau đi tập. Tuy rằng mọi người mệt nhưng khi cầm vào đàn thì không thấy mệt nữa.

Với đồng bào dân tộc Tày, Nùng thì điệu then tính không chỉ là văn hóa, văn nghệ mà đó còn là nét đẹp trong đời sống tâm linh của bà con, thường được biểu diễn trong các ngày lễ, Tết, chúc thọ... Ngay trên mảnh đất Cao Bằng, hát then cũng chia thành hai vùng đặc trưng là then tính miền Đông và then tính miền Tây. Nếu then tính miền Đông khỏe khắn, mạnh mẽ rộn ràng như những chàng trai tuấn tú, tài ba thì then tính miền Tây của vùng Thạch An lại mềm mại, sâu lắng như thiếu nữ dịu dàng miền sơn cước. Điều mong muốn của bà Hoài, đó là làm sao thế hệ hôm nay không chỉ hiểu là lời ca, tiếng nhạc mà còn phải cảm nhận được hết cái hay, cái đẹp trong mỗi điệu dân ca.

CLB thường xuyên tập hợp để ôn luyện những bài then tính. Ảnh: VOV

Khi Di sản thực hành then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam được Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2019, bà Nông Thị Hoài coi đây là niềm vui, một nguồn động lực to lớn để bà tiếp tục cùng CLB thắp lên ngọn lửa đam mê của mình. Bà Nông Thị Hoài chia sẻ: Bây giờ cùng nhau giữ gìn bản sắc văn hóa người đi đầu như tôi rất khó, thứ nhất về kinh tế, thứ 2 về điều kiện. Một cây đàn từ tám trăm đến 1 triệu đồng, tôi cũng đi mua cho mọi người mượn. Từ những cuộc giao lưu nho nhỏ trong thôn, trong xóm như ngày đoàn kết toàn dân, ngày tổng kết phụ nữ, người cao tuổi…ở đâu có then tính là tôi sẽ luôn có mặt.