Nghe âm thanh bài viết tại đây qua giọng đọc PTV Sơn Tùng:

Người Thăng Long được nhà văn Hà Ân viết năm 1980. Tác phẩm là một bản trường ca hào hùng về các vị vương, tướng nhà Trần trong cuộc chiến chống Nguyên Mông lần thứ hai. Nhân vật trung tâm của truyện là Chiêu văn vương Trần Nhật Duật, người con thứ sáu của vua Trần Thái Tông, thường được dân gian gọi là ông hoàng Sáu. Qua ngòi bút của nhà văn Hà Ân, ông là một người Thăng Long thanh lịch, tài hoa, không chỉ thông minh trí lự trong việc chỉ huy quân sự, chiến thắng giặc ngoại xâm, mà còn chiến thắng bản thân trong cuộc chiến với những oán cừu của cuộc đời. 

Người Thăng Long tái hiện không khí náo nức sôi động của buổi Hội thề, không khí căng thẳng trang nghiêm của hội nghị Bình Than và trang trọng, hừng hực ý chí chiến đấu của hội nghị Diên Hồng, bên cạnh đó là vẻ đẹp lạ lẫm của lễ cướp dâu, đêm tiệc Mo nang hân hoan phóng túng …

Nhà văn Hà Ân - Ảnh: Báo Thể thao và văn hóa

Sau Người Thăng Long, nhà văn Hà Ân định viết tập tiếp theo với nhân vật chính là Trần Quốc Tảng, một ông hoàng trẻ văn võ song toàn. Ông bị mê hoặc bởi con người triết gia, ngạo đời của Trần Quốc Tảng và với những lời ca hào sảng hết mực:  

Trời đất xa trông chừ sao ta thấy mênh mông

Ngoài vòng cương tỏa chừ ta chống gậy chơi rong  (Phóng cuồng ca)

Tiểu thuyết này đáng lẽ ra mắt độc giả vào năm 1986. Nhưng rồi xảy ra một sự kiện. Tác phẩm Phóng Phóng cuồng ca được công bố lại, không phải do Trần Quốc Tảng viết, nhà văn Hà Ân đã thất vọng và đốt đi hàng trăm trang bản thảo.

Tưởng rằng tác phẩm không thể hoàn thành.

Nhưng rồi ông bắt “gặp” Đỗ Vĩ, cũng là một người con của đất Thăng Long, một tình báo tài giỏi của nhà Trần, một điệp viên gần như duy nhất được ghi trong chính sử, một nghệ sĩ đàn ngọt, thơ hay, bút vẽ thần tình, đường kiếm siêu việt… Đỗ Vĩ đã thâm nhập vào lòng địch, gửi về cho Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn những tin tức vô cùng quan trọng. Cái chết bi tráng của ông đã góp phần đem lại khúc ca khải hoàn trong cuộc chiến chống Nguyên Mông lần thứ hai. 

Và thế là tiểu thuyết Khúc khải hoàn dang dở ra đời, sau hai mươi năm thai nghén, viết, đốt rồi viết lại. Tác phẩm là một bản hùng ca mãi mãi âm vang trang sử hào hùng và ghi dấu bóng hình người tình báo chiến lược tài ba Đỗ Vĩ cùng những tướng sĩ kiêu hùng, những người con ưu tú của dân tộc.

Bộ đôi tiểu thuyết Người Thăng Long và Khúc khải hoàn dang dở xứng đáng là những tiểu thuyết lịch sử hay nhất về những người con của đất Thăng Long – Hà Nội. 

Nhà văn Hà Ân đã khắc họa cho ta hình ảnh về một Thăng Long anh hùng xưa thì bộ tiểu thuyết lịch sử về Hà Nội của nhà văn Tô Hoài: Quê người - Mười năm - Quê nhà là ba mảnh ghép tạo nên một cái nhìn xuyên suốt về Hà Nội trong những năm đầu thế kỉ XX đến khi Cách mạng tháng Tám thắng lợi. 

Nhà văn Tô Hoài thuở sinh thời - Ảnh: Báo Đất Việt.

Đó là vùng Bưởi ngoại ô Hà Nội nghèo trong tiểu thuyết Quê Người trước Cách mạng tháng Tám.

Ngòi bút hiện thực của Tô Hoài đã xây dựng chân thực khung cảnh tiêu điều tàn lụi của làng Hạ. Những người nông dân cần cù chất phác cam chịu sống nhẫn nhục trong nghèo khó.

Bao nhiêu ước mơ khát khao được sống hạnh phúc an bình đều như ánh đèn leo lét trong gió. Không khí ảm đạm văn phong xót xa như những tác phẩm hiện thực của Nam Cao, Nguyên Hồng, Nguyễn Công Hoan. Nhưng giữa cảnh nghèo chồng chất ấy, Tô Hoài vẫn thấy ở họ - những người nông dân ngoại thành Hà Nội nét hóm hỉnh, duyên dáng, những chuyện nên thơ tình tứ. Những nhân vật chỉ có ở Hà Nội, những câu chuyện chỉ có ở Hà Nội.

Sang tới Mười năm, cũng những người nông dân đó được tập hợp dưới phong trào Ái hữu thời kỳ Mặt trận Dân chủ. Họ đã tìm thấy sự tự tin, thấy con đường để thay đổi vận mệnh của chính mình. Đúng như nhà nghiên cứu Hà Minh Đức đã nhận xét: “Viết Mười năm, Tô Hoài có ý thức khái quát cả một thời kỳ lịch sử của một vùng quê dệt cửi qua những chặng đường đấu tranh thời phong trào Ái Hữu ở thời kỳ Mặt trận Dân chủ rồi phong trào Việt Minh sôi nổi thời kỳ Tiền khởi nghĩa cho đến khi Cách mạng tháng Tám hoàn toàn thành công. Tô Hoài đã khai thác câu chuyện ở làng Hạ với biết bao biến động, đổi thay. Tô Hoài viết về miền đất quen thuộc, gần gũi của quê hương mà ở đấy ông đã sống những ngày nhiều kỷ niệm”.

Cuốn tiểu thuyết Quê nhà viết sau cùng lại trở ngược dòng thời gian kể về hoạt động của các nghĩa quân chống lại quân Pháp trong hai lần đánh chiếm Hà Nội. Một số sự kiện lịch sử được nhắc đến gắn với danh nhân lịch sử Nguyễn Tri Phương, Hoàng Diệu, Lưu Vĩnh Phúc…, nhưng nhân vật chính yếu của tiểu thuyết là các anh hùng vô danh - những người dân thường, những người thợ dệt làng Hạ và các phường xóm trong thành ngoài nội đã dũng cảm nổi lên chống quân xâm lược.

Những người Hà Nội được đặt vào các khung cảnh khác nhau trong các thời điểm lịch sử của Hà Nội đều thể hiện những phẩm chất cốt lõi của mình. Ngòi bút của Tô Hoài nâng niu những nét đẹp văn hóa tinh tế của Hà Nội từ trong lời ăn tiếng nói, phong tục tập quán, nếp sống dù hoàn cảnh có khắc nghiệt độc giả vẫn nhận thấy sự đáng yêu, dễ thương trong nhân vật, trong câu chuyện của ông lưu giữ phong vị nên thơ trong nếp sống sinh hoạt nơi làng quê.

Bộ ba tiểu thuyết được Tô Hoài viết trong gần 40 năm là tác phẩm tiêu biểu của ông - một người Hà Nội, một nhà văn Hà Nội. Năm 2020, trong dịp kỉ niệm 100 năm ngày sinh nhà văn Tô Hoài (1920-2020), gia đình ông đã tin tưởng ủy quyền quản lý toàn bộ các sáng tác của ông cho Nhà xuất bản Kim Đồng. Bên cạnh mảng sáng tác dành cho thiếu nhi, bộ ba tiểu thuyết lịch sử về Hà Nội Quê người - Mười năm - Quê nhà là những tác phẩm đầu tiên trong di sản đồ sộ của Tô Hoài được Nhà xuất bản Kim Đồng gửi đến  độc giả lứa tuổi trưởng thành.