Nghe âm thanh bài tại đây qua giọng đọc PTV Thành Tuấn:

Phim tài liệu ngắn đầu tay Diễm thực hiện có nhan đề “Con đi trường học”, thời lượng hơn 20 phút, kể câu chuyện về người phụ nữ bị nhiễm HIV từ chồng, một mình làm lụng, một mình chăm sóc con và đối diện với căn bệnh thế kỷ. Phim đầu tay nhưng rất chắc tay, với ngôn ngữ kể chuyện bằng hình ảnh tinh tế, giàu chất thơ, gợi mở nhiều yêu thương chia sẻ. Không có khoảng cách giữa đạo diễn và nhân vật. Hành động, suy nghĩ của nhân vật được bộc lộ tự nhiên trước máy quay.

"Có một lần em đến nhà chị, em nhận ra rằng chị rất lo nghĩ cho mình nên em không sợ gì nữa. Có một buổi chiều em lội qua con suối gần nhà chị, phía đập thủy điện xả nước nên dâng lên quá đầu gối em, mùa đông trời rất rét, cái ủng bị thủng, em đến nơi rét lạnh co ro. Chị thương, bảo “thôi vào chị lấy quần cho mà thay”. Nói xong câu đó thì chị khựng lại, bảo thôi không mặc quần của chị nữa. Chị sợ em cũng bị lây nhiễm.  Lúc mà em ở lại  ăn cơm với chị  thì chị có một đôi đũa riêng, có một bát riêng, chị ngồi ăn riêng. Con chị cũng không bị nhiễm HIV mà. Em với con của chị ăn đồ ăn riêng. Tức là chị rất có  ý thức là giữ cho  những người xung quanh.  thì lúc đấy em chẳng sợ đâu."  - Diễm kể lại.

“Con đi trường học” đã giành giải Cánh diều Bạc năm 2013 hạng mục phim ngắn (không có Cánh diều vàng). Chính cái không khoảng cách với nhân vật là một bí quyết quan trọng giúp Diễm thành công. Bởi với người làm phim tài liệu, giải quyết mối quan hệ với nhân vật là điều khó nhất. Làm thế nào để nhân vật tin tưởng gửi gắm cuộc đời mình qua máy quay mà vẫn giữ được sự trung thực khách quan? Diễm đã làm được điều ấy một cách tự nhiên. Có lẽ sự chân thành giản dị của Diễm, tiếng nói trong veo, nụ cười trong veo của Diễm đã đưa cô gần lại với nhân vật của mình. Và cô đã lên Sa Pa, đến nhà Di – nhân vật của phim tài liệu “Những đứa trẻ trong sương” theo cách ấy.

Cảnh phim Những đứa trẻ trong sương - Ảnh: Beta Cinema

Hà Lệ Diễm cho biết: "Bố Di có kể lại lần đầu tiên đến đón tôi ở bến xe Sa Pa, bố ngạc nhiên vì con bé này mang nhiều đồ đạc đến thế. Một túi to đựng quần áo đồ đạc, một ba lô đựng máy và dụng cụ quay phim. Hôm đấy ông chở thẳng tôi ra ruộng, vì đang mùa cấy nên không có ai ở nhà. Đến nơi, chào hỏi xong  tôi cũng xuống ruộng cấy lúa như mọi người. Lúc mọi người về nhà ăn cơm thì tôi cũng theo mọi người về. Bố Di nói với tôi rằng bố thấy con bé này cũng có thể “sống sót” như một người Mông.  Sau đó ông yên tâm để tôi ở nhà, hay đi chơi với Di, hoặc có thể làm việc đồng áng như mọi người mà không phàn nàn kêu ca gì.  Khi ông nhắc lại kỉ niệm đó thì tôi mới nhớ ra rằng thời điểm mới lên Sa Pa, tôi không biết giao tiếp bằng tiếng Mông, nhưng thấy mọi người làm gì tôi cũng làm, không có cảm giác là mình bị xa lánh hay bị ghét bỏ gì cả. Tôi thấy rất thoải mái với mọi người và mọi người cũng thấy thoải mái với mình. Đến ngày thứ ba thì Di mới đến làm quen, hỏi chị ở đâu đến đấy, chị tên là gì, sao lại lên đây cấy lúa. Di là đứa trẻ đầu tiên ở đó đến bắt chuyện với tôi. Thời điểm đó là mùa hè năm 2017, Di mười hai tuổi, còn tính tuổi theo lịch âm thì Di ở tuổi mười ba."

Ý tưởng làm một bộ phim về thời thơ ấu của Di dần hình thành khi cô quay Di và các bạn nhỏ chơi cùng nhau, cô nhớ lại hình ảnh của mình và bạn bè nhiều năm về trước. Trong thế giới trẻ thơ ấy, cô và các bạn đã có những khoảnh khắc thật hạnh phúc. Thế giới ấy còn tồn tại không, khi cô và các bạn đã trưởng thành, mỗi người một phương? Lúc đầu, cô quay Di và một bạn nữa, nhưng  sau nhận thấy quay hai bạn cùng một lúc thì quá khả năng của mình, vì cô vẫn đang trong quá trình học làm phim.

 "Khi lên Sa Pa tôi ở nhà Di. Nếu đi quay bạn kia thì tôi sẽ đến nhà em ở mấy ngày. Hôm đó khi tôi chuẩn bị sang nhà bạn nhỏ kia, mẹ Di dặn “Em cứ đi quay đi, khi nào quay xong thì về nhà mình nhé”. Tự nhiên tôi thấy cảm động. Thường chỉ có người thân mới dặn nhau, nhắc nhau là “về nhà” thôi. Mọi người trong gia đình Di luôn thoải mái và thân thiết. Tôi và Di chơi cùng nhau, trò chuyện với nhau như bạn bè, dù tôi hơn Di nhiều tuổi. Bố mẹ Di cũng tầm tuổi như anh chị tôi ở quê. Họ thường trò chuyện với tôi về đủ mọi thứ, chuyện làng xóm, chuyện gia đình, có khi người này lại phàn nàn về người kia. Họ thực sự coi tôi như người trong gia đình." - Diễm nhớ lại.

Hơn hai năm quay Di, Hà Lệ Diễm thực sự coi gia đình Di như gia đình của mình, những người dân xung quanh như hàng xóm của mình, cả các thầy cô giáo và bạn bè Di cũng trở nên thân thiết. Từ ý tưởng và những thước phim đầu tiên, qua từng ngày, từng tháng, từng năm, câu chuyện phim dần hình thành, gắn với quá trình lớn lên của nhân vật. Hơn 100 giờ quay phim được chắt lọc lại còn hơn 90 phút phim, qua nhiều lần dựng phim, dịch phim, làm hậu kỳ cho phim… Khó có thể kể được hết công sức của Diễm và ê kíp, mỗi người một việc đã giúp cho dự án thành công ngoài mong đợi.

Đồng hành cùng Diễm trong quá trình xây dựng, làm hồ sơ để dự án phim tiếp cận được với các gói hỗ trợ kinh phí từ các Liên hoan phim, các quỹ điện ảnh trên thế giới, nhà làm phim trẻ Vy Nguyễn Anh Phong luôn nhận thấy ở cô bạn sự nỗ lực và dấn thân: “Trong quá trình  làm phim chủ yếu là Diễm tự làm. Chúng tôi cũng có những trao đổi, tư vấn, góp ý với nhau trên chất liệu bộ phim với tư cách bạn bè, đồng nghiệp. Và cũng có những lúc cảm thấy bộ phim bế tắc, không thể đi được nữa. Nhưng chúng tôi không ngờ rằng khi bộ phim được hoàn thành, với góc nhìn của đạo diễn, đã đem đến những trải nghiệm xa hơn thế rất nhiều. Đó là những trải nghiệm mà đối với những người làm phim như chúng tôi trước đây chưa bao giờ mường tượng tới. Việc này cũng rất xứng đáng với vất vả mà Diễm đã trải qua.”

Đạo diễn Hà Lệ Diễm chiến thắng giải "Đạo diễn xuất sắc nhất" hạng mục "Tranh giải quốc tế" (International Competition) với phim "Những đứa trẻ trong sương" (Children of the Mist) tại Liên hoan phim (LHP) tài liệu quốc tế Amsterdam 2021 .

"Những đứa trẻ trong sương” được thực hiện theo phong cách điện ảnh tài liệu trực tiếp. Một bà đỡ mát tay giàu kinh nghiệm là công ty Varan giữ vai trò nhà sản xuất, cố vấn và dựng phim là vợ chồng đạo diễn Trần Phương Thảo -  Swann Dubus, hai gương mặt tiêu biểu của phim tài liệu độc lập ở Việt Nam hiện nay.

Có thể nói, “Những đứa trẻ trong sương” hội tụ đầy đủ yếu tố về con người để cùng làm nên một tác phẩm xuất sắc. Rất nhiều người hỗ trợ Hà Lệ Diễm từ lúc mới bắt đầu dự án. Người cho mượn tiền. Người cho mượn máy quay. Có vị đạo diễn nổi tiếng còn cho mượn cả chân máy, dặn cứ dùng đi khi nào chú cần thì mang về cho chú. Những ân tình đó là nguồn động viên quý giá để cô tiếp tục theo đuổi dự án này.

“Có một lời động viên mà tôi không thể quên. Năm 2018, khi xem bản nháp phim, một người thầy của tôi có nói rằng: Nếu em cố gắng em sẽ có một bộ phim “Beautiful và Sensitive” - một bộ phim đẹp và đầy  cảm xúc. Nhiều lúc tôi thấy mệt và có chút nản lòng, nhưng nhớ lời thầy, tôi lại cố gắng. Thầy là người có kinh nghiệm, thầy đã nói như vậy thì chắc là không sai được. Có thể nói đối với tôi, bộ phim “Những đứa trẻ trong sương” là một hành trình giống như cổ tích, được tạo dựng bởi rất nhiều trái tim có sự thấu hiểu, có tấm lòng rộng mở, sự tử tế bao dung dành cho cá nhân tôi và cả bộ phim nữa” – Hà Lệ Diễm tâm sự.

Quá trình đồng hành cùng “Những đứa trẻ trong sương” cũng là quá trình Hà Lệ Diễm trưởng thành hơn, chín chắn hơn. Cùng bộ phim, cô gái tuổi 30 đã đặt chân đến nhiều vùng đất mới trên thế giới, tiếp xúc với nhiều nghệ sỹ nổi tiếng trong giới điện ảnh, thu nhận những bài học quý giá. Chặng đường trước mặt đầy rộng mở. Hãy giữ mãi ánh mắt và nụ cười trong sáng ấy. Bởi đó chính là bí quyết thành công của Hà Lệ Diễm.