(VOV5) - Nếu mùa thu đồng bằng Bắc bộ gắn với cái nắng hanh vàng man mác hương cốm, thì mùa thu của vùng trung du Tây Bắc lại gắn liên với một thức quả rất đỗi giản dị, quả trám. Cứ độ vào thu, khắp các chợ ở trung du miền núi và vùng Tây Bắc những rổ trám xanh trám đen lại được bày bán. Những món ăn làm từ quả trám xinh xinh kia thì thơm ngon, hấp dẫn vô cùng.
Nghe âm thanh tại đây:
Cuối hạ, khi những cơn mưa rào ầm ĩ mang theo chút hơi gió đổi mùa lành lạnh, đóng vội tấm cửa kính để khỏi bị mưa gió tạt vào nhà, nhìn ra ngoài những cơn mưa trắng trời như trút, bỗng nôn nao thèm gì đó ấm áp, giống như mỗi đêm mưa ngày xưa, ngồi gục đầu trong lòng mẹ, bên bếp lửa sụt sùi, ấm sực, nghe mẹ kể những câu chuyện xa xôi. Ngày xưa, những ngày mưa gió, ngồi ở hiên nhà ngóng mẹ đi chợ về, thấy dáng mẹ từ xa đã thấy hân hoan lắm, chỉ chực chờ mẹ đặt làn xuống là ập tới lật tìm xem có quà hay không. Trong làn của mẹ, luôn là những mớ rau xanh tươi rói, đùm thịt, đậu, cà... những ngày vào mùa trám, thường lục thấy thấy đùm trám xanh bọc trong lá ngõa, ướt át và mướt xanh lại thấy thích thú, ngày hôm ấy cả nhà sẽ có món trám kho thịt thơm lừng.
Quả trám xanh nhẵn nhụi, nhỏ bé, cắn thử một miếng chỉ thấy chua lè, cứng đanh, nhựa sin sít. Nhìn cái thứ quả trơ trơ trông vô duyên ai cũng nghĩ quả này thật vô dụng, nhưng đem kho thịt hoặc cá lại thành một món ăn quá đỗi tuyệt vời!
Kho trám thật đơn giản lắm, chỉ cần đập dập quả trám, chưng nước hàng xào thịt ba chỉ cho vàng ruộm cánh gián, rồi xếp thịt với trám đổ nước xâm xấp, không cần thêm bất kỳ một thứ gia vị gì khác nữa: tiêu, hành đều sẽ khiến vị trám bị át đi. Chỉ cần có trám thôi là nồi thịt kho đã đưa lên mùi vị riêng biệt, đủ hấp dẫn lắm rồi. kho riu riu lửa đến khi thịt mềm, phần mỡ mềm rụt, thấm vị chua của trám, kho đến khi quả trám cũng mềm ra, thịt trám chua quện vị ngọt béo của thịt, cắn một miếng tươm mỡ, vừa chua chua, vừa ngậy ngậy, béo béo, và cái hương thơm chua chua nhừa nhựa không lẫn đi đâu được, thật khó có thể quên, ăn miếng cơm nóng hổi đưa đẩy với miếng trám chua chua, thơm ngậy, bao giờ trám cũng đi trước thịt. Miếng thịt thấm vị chua của trám cũng không bị ngấy, ăn mãi mà không thấy ngán.Trám kho thịt nếu còn thừa đến sáng mai, lại thổi nồi xôi trắng ngà nóng hổi, hương nếp thơm dẻo quện với trám thịt chua ngậy, không còn gì để bàn thêm.
Tháng 7 tháng 8 đến tháng 10 là mùa trám, loại quả chỉ có ở các vùng trung du miền núi phía Bắc.Trám có hai loại, trám đen và trám trắng (quê tôi thường gọi là trám xanh). Trám đen bên ngoài vỏ tím đen ánh phấn xanh, bên trong ruột vàng nhạt hoặc hồng tím, đun nước sôi liu riu thì tắt bếp, bỏ trám vào om đến khi mềm, thịt trám đen béo béo ngậy ngậy gần giống như quả cọ, và có vị chua nhẹ, và mùi thơm đặc trưng của trám. Trám đen cũng có thể kho thịt, làm xôi trám, hoặc bằm nhỏ xào cùng thịt bằm, cũng là những món được nhiều người ưa thích. Còn trám xanh có hình dạng trông giống quả cà na Vùng Tây Nam Bộ, nhiều người lầm tưởng là một, nhưng không! hương vị hai loại quả hoàn toàn khác, và quả cà na mềm chứ không rắn đanh như quả trám.
Trám xanh chỉ dùng để kho thịt hoặc cá, đây là món ăn đặc trưng của vùng trung du, miền núi, không nhiều người biết đến. Bước sang thu là lúc cần dự trữ trám cho mùa đông. Món thịt kho chỉ thật tuyệt hảo vào những ngày mưa lành lạnh, hoặc mùa đông rét. Cũng thật hay là mùa trám thường bắt đầu vào cuối hè, đầu thu, cái mùa ngâu hay mưa bão. Cái món dân dã sao mà quyến rũ, đến độ bây giờ, hương vị của nó thi thoảng vẫn len lỏi trong tiềm thức, khiến kẻ xa quê lại chẹp miệng ứa nước miếng thèm thuồng.