Từ hàng nghìn năm nay, chè (trà) là một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người Việt Nam. Trong dòng chảy văn hóa Việt, chè không chỉ đơn thuần là món ăn, thức uống yêu thích mà còn mang trong mình giá trị văn hóa dân tộc và tinh thần cộng đồng sâu sắc. Không chỉ là niềm tự hào, chè hiện là cây trồng chủ lực tại nhiều địa phương, mang lại sinh kế và hiệu quả kinh tế cho người dân. Vậy, làm sao để nâng giá trị tầm chè Việt, khẳng định thương hiệu chè Việt ra thế giới luôn là trăn trở của của những người tâm huyết với chè Việt.
Nghe âm thanh tại đây:
Tài liệu khảo cứu của Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam cho thấy từ buổi đầu dựng nước, ông cha ta đã sử dụng chè như một thứ nước uống hàng ngày. Bởi thế, với bề dày về uống chè hàng nghìn năm nay, văn hóa chè được xem là biểu tượng đại diện cho không gian văn hóa của Việt Nam. Tiến sĩ Hứa Ngọc Tân, Phó trưởng bộ môn văn hóa, khoa Đông Phương học (trường ĐHKHXH&NV) cho biết, giá trị của thương hiệu chè Việt cũng đã được ghi nhận từ thời đầu lịch sử đó, như là ngay từ thời nhà Đinh, thương phẩm trà Việt đã được sử dụng thường xuyên với vai trò là sứ giả ngoại giao.
 Đồi chè ở Thái Nguyên. Ảnh Hà Linh |
Trải qua bao đời nay, chè đã trở thành một phần không thể thiếu trong mọi mặt đời sống của người dân Việt Nam: từ các sự kiện: lễ, tết, hiếu hỉ... vui..buồn đều có sự hiện diện của chè. Sức sống trường tồn của chè luôn gắn liền với lối sống trọng tình, trọng đức, trọng văn của người Việt:
“Ngoài ra, người ta tìm thấy văn hóa chè có trong giá trị tâm linh. Trong tục thờ cúng tổ tiên. Vào các dịp đặc biệt như lễ Tết, thường có chén trà để dâng cúng ông bà, tổ tiên. Trong các dịp cưới hỏi, bên cạnh miệng trầu là đầu câu chuyện luôn luôn cũng có ấm chè nóng để gắn kết tình thân. Từ lúc sinh ra, chúng ta đã được tắm với lá chè xanh để tránh mụn nhọt và lúc nằm xuống cũng được nằm trong chè. Chè có tính khử khuẩn và hút ẩm mạnh. Chè có mặt trong suốt hành trình cuộc đời của mỗi người trong chúng ta”. Tiến sĩ Hứa Ngọc Tân chia sẻ:
 Tiến sĩ Hứa Ngọc Tân, Khoa Đông phương học
(trường ĐHKHXH&NV). Ảnh nvcc
|
Theo nhà văn hóa trà Mông Đông Vũ - người có 50 năm nghiên cứu về chè thì văn hóa thưởng chè (trà) của người Việt thường theo 3 phong cách. Đó là bình dân, thượng lưu và thiền trà. Về nghệ thuật thưởng trà truyền thống, ông chia sẻ: “Các cụ ngày xưa thường nói rằng Nhất nước, Nhì trà, Tam pha, Tứ ấm, ngũ quần anh. Nước ở đầu nguồn, nước giữa dòng sông và nước ở giếng là nước pha trà ngon nhất. Người sành trà thì trà ngon phải căn cứ như này: Sắc sắc, khí, hương, vị, thần. Sắc là vẻ đẹp của cánh chè, đến tha ra vẻ của nước cũng rất đẹp, trong sáng, không bụi bậm, không vẩn đục. Khí là khi cầm cánh chè thả xuống nghe thấy giòn. Khí là khí tiết, khí chất, là đạo của người quân tử. Chè mà không có hương thì khó uống. Vị là cái tố chất tinh túy nhất của chè. Tất cả 4 yếu tố đó cộng lại làm nên cái thần của chè xanh, làm nên điều lôi cuốn và được mọi người thừa nhận".
 Nhà văn hóa trà Mông Đông Vũ (đứng) người có 50 năm đam mê, nghiên cứu về chè Việt. Ảnh Hà Linh |
Ở Việt Nam, điều kiện, khí hậu thổ nhưỡng khác nhau đã tạo ra các dòng chè có những đặc trưng riêng như Thái Nguyên nổi tiếng hương vị chè xanh. Vùng Đông, Tây Bắc như Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu có dòng trà Shan Tuyết. Tra Ô long, Trà Đen được biết đến ở Đà Lạt- Lâm Đồng...
 Người dân thu hoạch chè Shan Tuyết Suối Giàng. Ảnh Báo Yenbai |
Các vùng chè nổi tiếng không chỉ góp phần thể hiện sự phong phú đa dạng văn hóa của Việt Nam mà còn đóng góp cho sự phát triển kinh tế bền vững của địa phương. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Hứa Ngọc Tân, mặc dù Việt Nam có vùng trồng và nguyên liệu chè rộng lớn, nhưng so với các nước khu vực châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.. xuất khẩu chè của Việt Nam vẫn ở con số khiêm tốn. Chè xuất khẩu chủ yếu mới ở dạng cơ bản, chưa độc đáo nên khó cạnh tranh trên thị trường thế giới. Vì thế, để nâng tầm giá trị cho chè Việt, điều quan trọng nhất hiện giờ không phải là câu chuyện của định vị nữa mà phải cần có những đột phá trong chế biến để tạo ra các sản phẩm đặc sắc, chất lượng đáp ứng tốt nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế.
 Trong một quy trình sấy chè tại HTX Hảo Đạt, Thái Nguyên. |
Nhấn mạnh về chè như một sản phẩm văn hóa - chất dẫn để phát triển du lịch địa phương, Tiến sĩ Hứa Ngọc Tân chia sẻ: "Điều quan trọng đó là chúng ta phải xây dựng câu câu chuyện, mà tôi dùng từ là bán câu chuyện về trà. Đó là những câu chuyện về mặt văn hóa, xây dựng và bảo tồn những giá trị hữu hình và vô hình. Trong đó, chúng tôi đề cập những câu chuyện liên quan tới di sản trà. Nói rõ hơn là chúng ta bán một giá trị, bán phong cách hay tôi muốn nhấn mạnh là bán sứ mệnh. Sứ mệnh của những người làm trà, sứ mệnh của những nhà nghiên cứu, sứ mệnh của những nhà kinh doanh, sứ mệnh của nhà quản lý. Mỗi người phải biết trách nhiệm và sứ mệnh của mình là gì. Một mình không thể làm được đâu".
 Các trà nương biểu diễn nghệ thuật pha trà |
Đúng vậy, đề gìn giữ danh hiệu đệ nhất danh trà Việt cung như giữ một giá trị truyền thống của dân tộc thì việc phát triển và bảo tồn thương hiệu không chỉ là trách nhiệm của riêng người làm chè mà còn là sứ mệnh chung của cả cộng đồng. Với dòng trà Tân Cương, HTX chè Hảo Đạt tâm niệm rằng yếu tố cốt lõi của sứ mệnh chính là việc phát triển thương hiệu,phải chú trọng duy trì bản sắc riêng có, không sản xuất đại trà.
Bà Đào Thanh Hảo, giám đốc công ty chè Hảo Đạt chia sẻ: "Tôi lớn lên trong đất chè Tân Cương, Không chỉ bám cây chè để sống mà còn đau đáu việc làm sao để mang đến cho sản phẩm trà Tân Cương, Thái Nguyên những giá trị mới. Chúng tôi sẽ làm tất cả với cái tâm huyết của những người con của đất chè. Những gì các cụ để lại thì chúng tôi nghĩ rằng phải giữ vững,phải có một tổ chức của hợp tác xã. Làm sao được các cơ quan, sở ngành cùng phối hợp tuyên truyền giúp chúng tôi trở thành một hợp tác xã đổi mới, phát triển bền vững. Mỗi người sẽ phải làm tròn trách nhiệm của mình. Phải gìn giữ và phát triển thương hiệu chè Hảo Đạt để cho thế hệ tương lai luôn tự hào về chè Tân Cương - một trong tứ đại danh trà Thái Nguyên chúng tôi".
 Các nghệ nhân, chuyên gia về trà tại Diễn đàn Thái Nguyên- trăm năm đệ nhất danh trà nhân kỷ niệm Ngày trà Thế giới 21/05/2025 |
Tại diễn đàn Thái Nguyên - Trăm năm dệ nhất danh trà, nhân kỷ niệm ngày trà thế giới 21/5 vừa qua, những người tâm huyết với trà đều cho rằng, hành trình nâng tầm giá trị chè Việt không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là hành trình dài về giữ gìn bản sắc, lan toả vẻ đẹp tinh hoa và viết tiếp câu chuyện tự hào của người Việt trên bản đồ trà thế giới.