Đồng bằng Sông Cửu Long đang trong giai đoạn hạn mặn gay gắt nhất của mùa khô 2023-2024. Những tháng qua, nhiều thời điểm, mặn lấn sâu vào nội đồng, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt, ảnh hưởng sinh kế và đời sống của người dân. Hiện, các địa phương khu vực này đang nỗ lực ứng phó hạn, mặn để bảo vệ đời sống, sản xuất cho người dân; đồng thời đề xuất nhiều giải pháp ổn định lâu dài để chủ động thích ứng.
 Nhiều diện tích lúa tại đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng do thiếu nguồn nước ngọt. Ảnh: VOV |
Nghe âm thanh tại đây:
Công ty cổ phần Cấp nước Sóc Trăng hiện đang quản lý và khai thác 24 nhà máy/trạm cấp nước với tổng công suất được cấp phép gần 98.000 m3/ngày đêm. Tuy nhiên, trước diễn biến của hạn hán và mặn xâm nhập, Sóc Trăng gặp khó khăn trong việc cấp nước sinh hoạt. Đơn vị hiện quản lý trên 60 giếng, trong đó, 50 giếng tầng nông và trên 10 giếng tầng sâu cùng 2 trạm khai thác nước mặt để cung cấp nước sạch.
Ông Đặng Văn Ngọ, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Cấp nước Sóc Trăng, cho biết về lâu dài địa phương sẽ đối mặt với những khó khăn do mặn xâm nhập không chỉ ở trên bề mặt của các dòng sông mà mặn còn xâm nhập cả dưới lòng đất. Chính vì thế, đơn vị đã đề xuất việc quy hoạch vị trí, diện tích đất để đầu tư xây dựng nhà máy nước mặt với công suất 200.000 m3/ngày đêm tại xã Hồ Đắc Kiện, huyện Châu Thành, với tổng diện tích 110 ha. Cùng với đó, khi dự án Cái Lớn-Cái Bé đi vào hoạt động sẽ giúp việc điều tiết nước và ngăn mặn cho cả vùng: “Khoảng giữa năm nay sẽ có các cầu nối từ Tiền Giang, Bến Tre và Trà Vinh để làm vành đai ven biển, tương lai sẽ đi đến Cà Mau qua Kiên Giang. Thay vì làm cầu thì chúng ta làm cống kết hợp cầu sẽ giúp điều tiết nước, giữ nước trong mùa mưa, dùng trong mùa khô, đỡ lo việc nước từ thượng nguồn về”.
 Nước phục vụ sinh hoạt tại Cà Mau khó khăn, các ghe chở nước ngọt phải hoạt động liên tục chở đến những vùng thiếu nước. Ảnh: VOV |
Về phía người dân, những năm qua, người dân ven biển khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long trữ nước để phục vụ sinh hoạt; chuyển đổi sản xuất, như: trồng lúa xen nuôi tôm để thích nghi với việc mặn xâm nhập. Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lê Anh Tuấn, cố vấn khoa học Viện nghiên cứu biến đổi khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ, theo chu kỳ từ năm 2016, 2020 và nay là 2024, cứ 4 năm một lần sẽ có đợt hạn hán, mặn xâm nhập cao hơn trung bình nhiều năm.
Qua nhiều đợt đi thực tế ở một số vùng sạt lở, sụt lún ở Cà Mau, ông Tuấn cho rằng cần có những công trình ngăn mặn hiệu quả hơn: “Chúng tôi nhận thấy rằng với các công trình ngăn được mặn, nhưng rất tiếc là phần cấp nước ngọt bổ sung lại không đủ, nên đất co ngót, phản áp suất không còn, nên dễ dàng chịu tác động và sụt lún. Đôi khi, chúng ta mong muốn ngăn mặn, giữ được ngọt, nhưng lại dẫn tới hệ quả khác, và tác hại không nhỏ, đất đã sụt lún thì không còn cách gì có thể nâng lên được. Chính vì thế phải chọn những giải pháp ngăn mặn hiệu quả”.
Năm 2020, toàn vùng Đồng bằng Sông Cửu Long có khoảng 18.000 giếng khoan nước ngầm của hộ cá nhân. Ngoài ra, Nhà nước đã xây dựng nhà máy nước cấp nước cho 13 địa phương trong vùng, đảm bảo cấp nước cho đô thị, công nghiệp và 30% người dân vùng ven nông thôn, ven biển, sử dụng nguồn nước này.
Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội cấp thoát nước Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long cần tính toán nguồn nước cung cấp cho cả dân cư, công nghiệp, sinh hoạt và sản xuất; nguồn nước cung cấp cho các nhà máy sinh hoạt cần kết hợp cho sản xuất. Từ đó, nghiên cứu một hệ thống cấp nước liên thông, kết hợp đa mục tiêu (có thể nước thô, nước sạch) cho cả vùng Bắc sông Tiền và vùng giữa. Hiện, Ngân hàng Thế giới đã chấp thuận chủ trương, nghiên cứu xây dựng 5 nhà máy nước tại 3 vùng của Đồng bằng Sông Cửu Long, gồm Bắc sông Tiền, vùng giữa và vùng Tây Nam sông Hậu: “Chúng ta cần nghĩ đến chuyện cấp nguồn nước thô cho các nhà máy. Giờ tính để cấp nguồn không bị mặn. Do nước mặt nhiễm mặn nên cần đầu tư đường ống nước từ thượng nguồn sông Tiền, sông Hậu đưa về để các nhà máy xử lý cung cấp cho người dân”.
Thời gian tới, theo dự báo, khu vực sẽ có 45% dân số trong đô thị vào năm 2030, có ít nhất 7-8 triệu dân trong đô thị. Do vậy, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình giữ nước ngọt ở Đồng bằng Sông Cửu Long cũng như các dự án cấp nước liên vùng chính là để đảm bảo an sinh xã hội, đảm bảo sản xuất và sinh hoạt cho người dân, doanh nghiệp nơi đây.