Trong khuôn viên Di sản văn hóa thế giới Trung tâm Hoàng thành Thăng Long, ngoài những dấu tích của những công trình cung điện, lầu gác cổ xưa, còn có 1 điểm nhấn độc đáo. Đó là di tích lịch sử nhà và hầm D67, nơi được xem là trung tâm của Tổng Hành dinh, cơ quan đầu não của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương để lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ giải phóng miền Nam.

 Di tích lịch sử nhà và hầm D67 là nơi truyền đạt các chủ trương, đường lối đến các chiến trường toàn quốc và chiến trường Đông Dương như: Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968; Chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh 1968; Chiến dịch Đường 9 - Nam Lào 1971; Cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc 12 ngày đêm năm 1972, thực hiện nghĩa vụ quốc tế đối với Lào và Campuchia, giải phóng biển đảo…

Di tích cách mạng Nhà và Hầm D67 – công trình được xây dựng vào năm 1967 – là nơi làm việc của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương trong giai đoạn từ năm 1968 đến 1975. Ảnh: Phúc Tài/vovgiaothong.vn

Nhiều lần Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lê Duẩn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Tổng Bí thư Trường Chinh đã có mặt tại Tổng Hành dinh trực tiếp theo dõi tình hình chiến sự các chiến trường. Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp cũng thường xuyên có mặt tại Tổng Hành dinh, chủ trì các cuộc giao ban.

Đại tá, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, cho biết: "Năm 1967, khi chiến tranh phá hoại của đối phương bắt đầu leo thang ở miền Bắc, Quân ủy Trung ương và Bộ Tổng Tư lệnh có ý định xây dựng 1 nhà đảm bảo an toàn để chống lại bom của Mỹ. Chính vì thế, nếu có máy bay địch thì các thủ trưởng của Bộ Tổng Tham mưu, Bộ Tổng Tư lệnh có thể di chuyển từ nhà làm việc ở gần đó xuống nhà D67. Nếu bom ném trúng, tường rất dày, cửa ra vào được làm rất chắc chắn, chống được tiếng ồn, chống được cả phóng xạ, chất độc hóa học. Ở đấy chỉ dành riêng cho những cuộc họp quan trọng. Nhà này có kiến trúc đơn giản, dễ sử dụng, nhưng lại rất chắc chắn, an toàn, được hoàn thành năm 1967 nên được gọi là nhà D67."

Đại tá, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam. Ảnh: VOV

Nhà D67 có mái bằng, 1 tầng, được kết cấu đặc biệt với hầm ngầm D67, do Viện Thiết kế Kiến trúc của Bộ Kiến trúc, nay là Bộ Xây dựng thiết kế. Nhà có 4 gian, gian lớn ở giữa là phòng họp của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương. Căn phòng nhỏ phía Đông là nơi làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và căn phòng nhỏ phía Tây là nơi làm việc của Đại tướng Văn Tiến Dũng.

Cùng với đó, hầm D67 là phần quan trọng không thể tách rời của công trình, được xây dựng cùng thời điểm với nhà D67, đóng vai trò là trung tâm chỉ huy dự phòng trong các tình huống nguy cấp. Hầm được thiết kế với ba tầng cầu thang dẫn xuống và hai lối thông với nhà cách mạng D67. Trong trường hợp bị tấn công, hệ thống thông gió và đèn chiếu sáng được thiết kế đặc biệt, đảm bảo hoạt động liên tục ngay cả trong điều kiện chiến tranh khắc nghiệt.

Phòng họp Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, nơi diễn ra nhiều cuộc họp quan trọng của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương. Ảnh: Phúc Tài

Từ ngày 18/12/1974 đến 08/01/1975, tại hầm D67, Bộ Chính trị đã họp, mở rộng và hạ quyết tâm giải phóng miền Nam trong hai năm 1975 và 1976, liên tục chỉ đạo và điều hành cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975, đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. Đại tá Nguyễn Mạnh Hà cho biết:"Khi chúng ta mở cuộc Tổng tiến công năm 1975, liên tục có các cuộc họp của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương ở đó. Cuối cùng, khu vực Nhà D67 đã chứng kiến sự chào đón tin chiến thắng từ miền Nam ngày 30/04/1975."

Ngoài ý nghĩa lịch sử, nhà D67 còn là biểu tượng cho tinh thần kháng chiến bất khuất, khả năng thích ứng trước mọi khó khăn và sự quyết tâm giành độc lập của dân tộc. Hiện, nội thất bên trong nhà và hầm D67 vẫn được giữ nguyên trạng, là những hiện vật lịch sử có giá trị đặc biệt. Tại phòng họp vẫn còn nguyên bàn ghế. Trên bàn có các tấm biển ghi tên, chức danh của các vị tham dự những cuộc họp quan trọng, cùng hệ thống bản đồ, phương tiên liên lạc chỉ huy kháng chiến.

Phòng làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại nhà D67. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã làm việc ở đây từ tháng 11/1968 đến năm 1980. Ảnh: Phúc Tài

Ông Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long, Hà Nội, cho biết: "Các hiện vật, công trình vẫn còn nguyên, từ bộ bàn ghế, cho đến điện thoại… Tất cả đều gợi lên ký ức về thời kỳ đó. Các di tích cách mạng này vẫn đang “sống” và sẽ góp phần để kể những câu chuyện về mặt lịch sử. Đây là 1 trong những điều quan trọng để thế hệ không có mặt trong chiến tranh hiểu được cha ông của mình đã dốc sức, chiến đấu như thế nào để giành được ngày toàn thắng, mang lại độc lập cho chúng ta hiện nay."

1 trong những hiện vật đặc biệt trong căn hầm D67 là chiếc điện thoại tên là “máy số 1”. Đặc biệt là bởi chiếc điện thoại này được nối trực tiếp với điện thoại của Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt tại nhà sàn của Phủ Chủ tịch, để lãnh đạo Cục tác chiến có thể lập tức trực tiếp trả lời Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người gọi hỏi về tình hình chiến sự, hoặc động viên anh em cán bộ chiến sĩ đang làm nhiệm vụ trực chiến tại đây.

Sau năm 1975, căn hầm này gần như không được sử dụng. Từ năm 2017 đến nay, nhà và hầm D67 mở cửa đón khách tham quan. Đây là 1 điểm đến được đông đảo du khách trong nước và nước ngoài tới tìm hiểu về lịch sử quân sự Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ.