Làng nghề đúc đồng nổi tiếng Trà Đông, xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, nằm cách trung tâm Thành phố Thanh Hóa 12km về phía Tây,. Hơn 20 năm qua, nơi đây nổi tiếng với nghề đúc trống đồng, một nhạc khí biểu tượng cho quyền lực, tôn giáo theo tín ngưỡng của người Việt. Người mang lại thành công đó cho Trà Đồng, không ai khác là Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu, người đã tìm lại được bí quyết đúc trống đồng truyền thống của người Việt cổ.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu bên cặp trống đồng mới đúc. Ảnh: VOV2

Với những ý tưởng ban đầu, từ năm 1998, ông bắt đầu nghiên cứu, tìm kiếm và học hỏi kỹ thuật đúc trống, từ những họa tiết, hoa văn, các kiểu dáng các trống ngày xưa... Ông đã đi khắp đất nước, chỗ nào có nghề đúc đồng là ông làm thuê để học hỏi kinh nghiệm. Ngoài ra, ông còn đến các Bảo tàng trưng bày hiện vật trống đồng cổ để tìm hiểu, ghi chép kiểu dáng, họa tiết, hoa văn. Bằng tình yêu và đam mê với nghề, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu đã tìm tòi, gây dựng lại nghề, trở thành niềm tự hào của xứ Thanh: Trong suốt 2 năm, tôi đã đúc thử nhiều lần nhưng bị thất bại. Đi học không có người dạy thì tự mình phải mày mò, nghiên cứu.

Trong suốt 2 năm trời, ông có nguồn động viên rất lớn của gia đình. Quãng thời gian đó, kinh tế cả gia đình khó khăn, thậm chí phải vay mượn khắp nơi khiến ông không khỏi chán nản. Bà Nguyễn Thị Nhàn, vợ của ông Nguyễn Bá Châu, chia sẻ: Hồi đó không có gạo ăn, gia đình đi vay tiền để ông đi học hỏi nghề ở các nơi. Thất bại nhiều… Tôi cứ động viên ông ấy đi học, tìm hiểu, dù sao cũng có cái nghề để kiếm sống.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu (phải) đang thực hiện công đoạn rót đồng nung chảy vào khuôn. Ảnh: VOV2

Theo Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu, nghệ thuật đúc trống đồng của người xưa rất giỏi, bây giờ làm theo mà còn gặp không ít khó khăn. Đơn cử như họa tiết hoa văn trên mặt trống hoàn toàn ngược chiều kim đồng hồ và nếu làm trên khuôn bằng đất thì phải làm trái âm bản, dương bản. Những họa tiết, hoa văn rất nhỏ thì nền khuôn bằng đất, chất liệu đồng cũng phải pha chế đúng kỹ thuật thì mới sắc nét, nhẵn, đẹp, bóng. Đặc biệt, khi đúc xong, hoa văn phải đục thủ công bằng tay chứ không thể đục trên máy:  Mình không nghiên cứu chu đáo mà lại làm trên khuôn bằng đất thì chất đất, rồi đồng mình phải pha chế cho chính xác thì mới sắc nét, nhẵn, đẹp, bóng. Rất nhiều khó khăn nhưng với quyết tâm không để mất nét văn hóa và nghề thủ công truyền thống nên tôi cố gắng nghiên cứu và làm được.

Năm 2000, nghệ nhân Nguyễn Bá Châu đã đúc thành công những chiếc trống nhỏ. Ông cũng là người đầu tiên trong cả nước đúc thành công trống đồng bằng phương pháp thủ công truyền thống đã từng thất truyền hàng thế kỷ. Niềm vui ấy không thể nào tả xiết. Nghe tin ông đúc trống đồng thành công, từ lãnh đạo tỉnh đến huyện, xã đều động viên ông tiếp tục phát huy. Các nghệ nhân trong làng cũng dành cho ông tình cảm quý mến bởi những tâm huyết và tình yêu với nghề. Ông Nguyễn Bá Châu chia sẻ: Bố tôi có nói một điều mà tôi luôn ghi nhớ là nghề thủ công này rất quý. Chỉ từ vật liệu đồng nát, than củi… nhưng nếu được người nghệ nhân gửi gắm tâm hồn, gửi gắm qua bàn tay khéo léo và sức lao động của mình, nó sẽ trở thành những báu vật. Cho nên tôi quyết tâm để học, làm và giữ nghề.

Sau khi nghiên cứu đúc thành công những chiếc trống đồng, ông bắt đầu truyền dạy cho con và một số anh em trong nhà và mở thêm 6 lớp và đào tạo gần 300 học viên. Nhiều người trong số đó đã trở thành Nghệ nhân Ưu tú và thợ giỏi trong nghề đúc trống đồng. Nghệ nhân Nguyễn Bá Quý, con trai ông Nguyễn Bá Châu, chia sẻ: Kỹ thuật thì nhiều cái rất khó, vì vậy phải có sự kiên trì và tâm huyết với nghề, đam mê học hỏi thì mới làm được. Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu đã truyền lửa đam mê cho tôi, từ sự cần cù, tỉ mỉ trong công việc, đến cách pha chế đồng, đất sao cho chuẩn. Nghề này nhiều người không làm được nên mình phải nỗ lực để giữ nghề truyền thống cho quê hương.

Hiện tại, nghề đúc trống đồng làng Trà Đông đã phát triển rất mạnh. Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu không khỏi vui mừng bởi sau quá trình làm việc không biết mệt mỏi, nghệ thuật đúc trống đồng đã được gìn giữ, phát huy và lan tỏa. Thành công của ông Châu đã góp thêm động lực cho các nghệ nhân trẻ làng Trà Đông gắn bó với nghề, và càng thêm trân trọng nét văn hóa truyền thống tốt đẹp mà thế hệ cha ông để lại.