Cuốn “Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài” do nhà ngôn ngữ, dịch giả, Tiến sĩ Võ  Xuân Quế (hiện sinh sống và làm việc tại Phần Lan) sưu tầm và giới thiệu, vừa ra mắt bạn đọc Việt, NXB Thông tin và truyền thông ấn hành.

Trong lời phi lộ của cuốn sách, dịch giả Võ Xuân Quế đã chia sẻ: “Trong khối di sản văn hóa tinh thần mà chủ tịch Hồ Chí Minh để lại, được công nhận là bảo vật quốc gia của Việt Nam, gồm: Đường cách mệnh, Ngục trung nhật ký (Nhật ký trong tù), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, Lời kêu gọi đồng bào và chiến sĩ cả nước và Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhật ký trong tù là một di sản hết sức đặc biệt.”

Kể từ khi được dịch ra chữ Quốc Ngữ (1960) đến nay, có thể nói Nhật ký trong tù là tác phẩm được tái bản nhiều lần và in với số lượng nhiều nhất của Văn học Việt Nam.” “Và cũng cho đến nay, cùng với Truyện Kiều của Nguyễn Du, Nhật ký trong tù là hai tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra tiếng nước ngoài nhiều nhất”

Tiến sĩ Võ Xuân Quế và tác phẩm "Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài"

Cuốn “Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài”của tác giả Võ Xuân Quế là công trình đặc biệt có ý nghĩa khi đã sưu tầm được một số lượng bản dịch Nhật ký trong tù của Hồ Chí Minh phong phú nhất từ trước đến nay: gồm 37 ngôn ngữ với 62 bản dịch của 79 dịch giả. Trong số đó có 15 bản dịch chưa được biết đến và giới thiệu ở Việt Nam.

Nhà nghiên cứu Võ Xuân Quế đã kết nối với một số dịch giả của một số bản dịch tiếng nước ngoài hiện còn sống để tìm hiểu thêm về dịch giả và bản dịch của họ: Bengali (Ấn Độ và Bangladesh), Anh, Sinhali (Srilanka), Malayalam (Ấn Độ).

Ngoài ra tác giả còn đi đến một số nơi ở Phần Lan, Thụy Điển, Đan Mạch để tìm hiểu về tác giả và bản dịch. Tác giả, nhà nghiên cứu Võ Xuân Quế chia sẻ, từ việc sưu tầm, tìm hiểu một cách chính xác, khoa học thông tin về các bản dịch Nhật ký trong tù ra tiếng nước ngoài, từ những chia sẻ của các dịch giả, ông càng thấy tầm vóc lớn lao của Danh nhân văn hóa Hồ Chí Minh.

"Qua những văn bản tôi đọc được, họ đánh giá rất cao con người nghệ sĩ trong Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cũng phải thôi. Người ta dịch vì người ta có cảm thấy hay và khác biệt so với những cái người ta đã biết về Chủ tịch Hồ Chí Minh như là một lãnh tụ Cộng sản hay là người cách mạng." - TS Võ Xuân Quế khẳng định.

Theo tác giả, nhà nghiên cứu Võ Xuân Quế, Nhật ký trong tù của Chủ tịch Hồ Chí Minh là “một tác phẩm văn học có giá trị đặc biệt về nội dung tư tưởng và nghệ thuật, là “bức chân dung tự họa” hết sức rõ nét giúp người đọc hiểu hơn về nhà cách mạng, người nghệ sĩ Hồ Chí Minh. Chính vì thế, kể từ khi được dịch ra chữ Quốc ngữ (1960) đến nay, có thể nói Nhật ký trong tù là tác phẩm được tái bản nhiều lần và in với số lượng nhiều nhất của Văn học Việt Nam. Và cũng cho đến nay, cùng với Truyện Kiều của Nguyễn Du, Nhật ký trong tù là hai tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra tiếng nước ngoài nhiều nhất.     

Thế nhưng, cũng như Truyện Kiều, Nhật ký trong tù đã được dịch ra bao nhiêu thứ tiếng và xuất bản ở bao nhiêu quốc gia trên thế giới vẫn chưa được biết đến một cách thống nhất giữa các nhà sưu tầm, nghiên cứu. Việc nghiên cứu, giới thiệu đến người đọc Việt Nam các bản dịch Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài cũng chưa được quan tâm thích đáng ở Việt Nam.”

Đây cũng là lý do để dịch giả Võ Xuân Quế bắt đầu tìm hiểu về các bản dịch Nhật ký trong tù được dịch ra tiếng nước ngoài: “Năm 2020, từ chỗ được biết bản dịch Nhật ký trong tù bằng tiếng Phần Lan và một vài bản dịch sang  các ngôn ngữ Bắc Âu khác dù đã xuất bản hơn nữa thế kỷ nhưng chưa được biết đến ở Việt Nam, tôi quyết định thực hiện việc sưu tầm và giới thiệu các bản dịch Nhật ký trong tù bằng các thứ tiếng khác trên thế giới."

Tác giả đi tìm mộ của dịch giả Jan Kunicki ở Nghĩa Trang thành phố Lund năm 2022.

"Tôi đã liên hệ với thư viện của các trường đại học và thư viện quốc gia của Thụy Điển, của Na Uy,  của Đan Mạch và bắt đầu sưu tầm các bản dịch đó. Tôi giới thiệu các bản dịch đó trên các báo của Việt Nam. Đấy cũng vào thời gian covid. Tôi quyết định mở rộng ra thêm nữa và bắt đầu sưu tầm thêm. Thật ra công việc của tôi là không hẳn về văn học, mà nghiên cứu về ngôn ngữ, nhưng tôi thấy mảng này ở nhà còn quá thiếu.

Một lần đưa con đến Bảo tàng Hồ Chí Minh, vào chỗ trưng bày các kỷ vật của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi chỉ thấy có mấy cuốn Nhật ký trong tù được chụp ảnh, không có các ngôn ngữ Bắc Âu và ghi chú cũng sơ sài. Làm như thế chưa xứng đáng với tầm vóc của bản Nhật ký trong tù." - TS Võ Xuân Quế nói.

"Bản dịch Nhật ký trong tù bằng tiếng Basque. - TS Võ Xuân Quế.

So với những sưu tầm và nghiên cứu trước đây, cuốn sách có những giá trị nổi bật, khi xác định đối tượng sưu tầm và giới thiệu một cách khoa học: chỉ sưu tầm và giới thiệu những bản dịch bằng tiếng nước ngoài (không tính các bản dịch chữ Quốc Ngữ và tiếng Thái là các ngôn ngữ của Việt Nam, cũng như nguyên bản chữ Hán được in ở Trung Quốc).

Trong cuốn sách, cũng có những thông tin cần thiết về các bản dịch, đính chính và bổ sung một số thông tin thiếu chính xác của một số công trình đã có trước đây. Việc sưu tầm các bản dịch Nhật ký trong tù một cách khoa học nhất qua cuốn sách, giúp chúng ta hiểu được cách người nước ngoài nhìn nhận về Chủ tịch Hồ Chí Minh và tác phẩm của Người.

Bản đồ TS Võ Xuân Quế đánh dấu các nước đã in tác phẩm Nhật ký trong tù của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Cùng với cuốn sách này, từ các tư liệu sưu tầm được, đến nay nhà nghiên cứu Võ Xuân Quế đã công bố 15 bài viết trên các báo và tạp chí về các bản dịch Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài và các dịch giả.

Đặc biệt những thông tin từ cuốn sách cho thấy, lần đầu tiên tác giả đã sưu tầm và giới thiệu một số bản nhạc do các nghệ sĩ quốc tế thực hiện từ các bản dịch Nhật ký trong tù, bao gồm cả bản hợp xướng của các nhạc sĩ Anh, Đức.