Tại Hội nghị Thượng đỉnh nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) vừa diễn ra (06-07/07) ở Rio de Janeiro (Brazil), các nước BRICS đã thông qua một loạt các chính sách mới đáng chú ý về tài chính khí hậu. Theo giới chuyên gia, trong bối cảnh các cam kết tài chính khí hậu có dấu hiệu ngày càng hụt hơi, các nước đang phát triển đang phải thúc đẩy nhiều chiến lược mới.

Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Rio de Janeiro, Brazil ngày 7/7/2025. Ảnh: REUTERS/Ricardo Moraes.                                                                          (Leaders of the BRICS group attend a meeting during the BRICS Summit in Rio de Janeiro, Brazil July 7, 2025. Photo: REUTERS/Ricardo Moraes)

Với chủ đề “Tăng cường hợp tác phương Nam nhằm thúc đẩy quản trị bao trùm và bền vững hơn”, Hội nghị Thượng đỉnh BRICS năm nay được đánh giá có một nghị trình được thiết kế với ưu tiên thúc đẩy việc thay đổi các cách tiếp cận tài chính khí hậu toàn cầu. Ngay trước thêm hội nghị, Bộ Tài chính Brazil đã công bố “Tuyên bố khung lãnh đạo về Tài chính khí hậu”, trong đó kêu gọi cải cách các ngân hàng phát triển đa phương (MDBs) để huy động vốn tư nhân cho các dự án khí hậu tại các nước đang phát triển. Đây là văn kiện đầu tiên định hướng hành động chung của BRICS trong lĩnh vực tài chính khí hậu.

Ngoài chính sách chung, Hội nghị BRICS 2025 ghi nhận một loạt sáng kiến và công cụ tài chính mới. Nổi bật là đề xuất thành lập Cơ chế Bảo lãnh Đa phương BRICS (BMG) dưới sự bảo trợ của Ngân hàng Phát triển Mới (NDB). Quỹ bảo lãnh này sẽ sử dụng nguồn lực hiện có của NDB để bảo lãnh các dự án ở các nước đang phát triển nhằm giảm chi phí huy động vốn và khơi dậy đầu tư tư nhân vào cơ sở hạ tầng, thích ứng khí hậu và phát triển bền vững. Các nước BRICS còn thúc đẩy việc thành lập Cơ chế Rừng nhiệt đới bền vững (TFFF) - quỹ bảo tồn rừng trị giá khoảng 125 tỷ USD, được thiết kế như một nguồn đầu tư lâu dài để hỗ trợ các quốc gia duy trì rừng mưa nhiệt đới. Theo chuyên gia Alex Benkenstein thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Nam Phi (SAIIA), việc BRICS đẩy mạnh các quỹ và công cụ mới cho thấy nỗ lực của khối trong việc làm chủ tài chính khí hậu, giảm lệ thuộc vào viện trợ phương Tây và tạo ảnh hưởng trong hệ thống tài chính toàn cầu.

Ông Luiz Inacio Lula da Silva, Tổng thống Brazil. Ảnh: REUTERS/Adriano Machado

Bên cạnh đó, các động thái này cũng cho thấy BRICS nói riêng và các nước đang phát triển thuộc “phương Nam toàn cầu” nói chung đang ngày càng mất kiên nhẫn trước việc các nước phát triển không thực thi các cam kết về tài chính khí hậu. Tổng thống Brazil, ông Lula da Silva nêu rõ: “Chủ nghĩa phủ nhận và chủ nghĩa đơn phương đang xói mòn những tiến bộ trong quá khứ và hủy hoại tương lai. Các nước đang phát triển là những nước bị tác động nhất bởi các mất mát và thiệt hại (vì biến đổi khí hậu), đồng thời cũng là những nước có ít nguồn lực nhất cho việc giảm thiểu tác động và thích ứng. Do đó, Tuyên bố BRICS về tài chính khí hậu mang đến những nguồn và mô hình thay thế cho tài chính khí hậu”.

Trước mắt, chuyên gia Alex Benkenstein cho rằng BRICS có thể gây ảnh hưởng tích cực nhờ ba phạm trù hợp tác: nội khối, thiết kế thể chế toàn cầu và liên kết với các nước đang phát triển khác. Trong đó, Ngân hàng của BRICS là NDB sẽ đóng vai trò quan trọng. Về mặt tài chính khí hậu nói chung, NDB đang đặt ra mục tiêu đầy tham vọng: tới năm 2026, 40% danh mục cho vay của ngân hàng sẽ dành cho dự án liên quan khí hậu. Ngoài ra, tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 30 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP 30), diễn ra vào tháng 11 tới tại Brazil, các nước BRICS có thể thúc đẩy chỉ tiêu chung mới cao hơn rất nhiều con số 100 tỷ USD/năm mà các nước phát triển đã cam kết từ Hiệp định Paris nhưng vẫn chưa đạt đủ.

Các chính sách mới của BRICS về tài chính khí hậu được công bố vào thời điểm ngày càng có nhiều lo ngại về việc các tổ chức cho vay quốc tế đang rút lui khỏi cam kết hỗ trợ tài chính giúp các nước đang phát triển ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu.Azerbaijan và Brazil – hai nước đồng tổ chức COP30 – đã khởi động một sáng kiến huy động đóng góp từ các tổ chức tài chính quốc tế. Tuy nhiên, theo Chủ tịch COP29 Mukhtar Babayev, đến nay mới chỉ có hai đơn vị là Ngân hàng Phát triển châu Phi và Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ đưa ra phản hồi, cho thấy mức độ hưởng ứng còn rất hạn chế. Trước đó, đoàn đàm phán của Azerbaijan từng đến Washington (Mỹ) dự kỳ họp mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) hồi tháng 4 để vận động tài chính khí hậu, song nhận thấy các tổ chức này “rất miễn cưỡng khi đề cập đến vấn đề khí hậu”. Do đó, theo ông Niki Mardas, Giám đốc điều hành Global Canopy, một tổ chức bảo vệ môi trường, bên cạnh việc gây sức ép và huy động tài chính từ các nước phát triển, cộng đồng quốc tế cũng cần chuyển hướng sang việc “xanh hóa” các nguồn tài chính đang đầu tư vào các hoạt động kinh tế có tác động tiêu cực đến môi trường và khí hậu: “Mỗi năm có đến hơn 7 ngàn tỷ USD chi vào các hoạt động hủy hoại thiên nhiên, từ đó tác động đến khí hậu và con người, trong khi ở chiều ngược lại, chỉ có 200 tỷ USD đầu tư vào việc bảo vệ. Do đó, hành động lớn nhất mà chúng ta có thể làm được cho thiên nhiên, khí hậu và con người là tài chính xanh. Chúng ta cần xanh hóa 7 ngàn tỷ USD đó”.

Tổng thư ký Liên hiệp quốc, ông Antonio Guterres cũng chia sẻ quan điểm này. Theo người đứng đầu LHQ, các nước cần phải mở rộng các hình thức huy động tài chính khí hậu đa dạng hơn: “Đã đến lúc cần phải suy nghĩ nghiêm túc về các hình thức tài chính sáng tạo hơn, như đánh thuế carbon hay tạo nguồn thu từ hoạt động của một số lĩnh vực, ví dụ như thu tiền tác động của vận chuyển hàng hải đối với biến đổi khí hậu”.

Theo các nghiên cứu, các nước đang phát triển (không bao gồm Trung Quốc) sẽ cần khoảng 1.300 tỷ USD mỗi năm vào năm 2035 để thực hiện chuyển đổi xanh và ứng phó với thiên tai ngày càng nghiêm trọng. Trong khi đó, tại COP29 năm ngoái, các nước phát triển mới chỉ nhất trí tăng cam kết tài chính khí hậu lên 300 tỷ USD mỗi năm từ 2035 – mức còn cách rất xa nhu cầu thực tế.