Chính quyền Mỹ vừa đưa ra đề xuất mới nhằm khôi phục các cuộc đàm phán hạt nhân trực tiếp với Iran, theo đó cho phép Tehran làm giàu urani ở mức thấp và giữ lại một phần cơ sở hạ tầng hạt nhân của mình, đồng thời tạm ngưng các lệnh trừng phạt nhằm vào Iran. Đây được xem là các nỗ lực mới nhất từ phía Mỹ nhằm nhanh chóng đạt được thỏa thuận mới với Iran về vấn đề hạt nhân.

Toàn cảnh nhà máy điện hạt nhân Bushehr của Iran. Ảnh tư liệu: REUTERS/IRNA/Mohammad Babaie

Đề xuất mới của Mỹ, được Ngoại trưởng Oman, Sayyid Badr Albusaidi chuyển đến Iran hôm 31/05. Cùng lúc đó, hôm 01/06, truyền thống Mỹ đưa tin Nhà Trắng đã ra chỉ thị tạm ngưng các lệnh trừng phạt áp dụng với Iran để tạo đòn bẩy cho các cuộc đàm phán.

Cách tiếp cận mới

Theo nội dung đề xuất mới được Mỹ gửi đến Iran, phía Mỹ chấp nhận việc Iran làm giàu urani tại cơ sở trên mặt đất để phục vụ sản xuất năng lượng hạt nhân dân sự, với nồng độ được giới hạn ở mức 3% theo hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA). Tuy nhiên, Mỹ yêu cầu Iran không vận hành các địa điểm làm giàu dưới lòng đất trong khoảng thời gian được đàm phán, ngừng nghiên cứu và phát triển công nghệ máy ly tâm mới, vận chuyển toàn bộ lượng urani làm giàu ra nước ngoài. Đề xuất của Mỹ cũng bao gồm một cơ chế giám sát và xác minh chặt chẽ, trong đó có việc tự động áp dụng Nghị định thư bổ sung của IAEA. Việc nới lỏng các lệnh trừng phạt đối với Iran sẽ diễn ra sau khi Tehran chứng minh với cả Mỹ và IAEA rằng nước này tuân thủ đề xuất.

Đề xuất trên được đưa ra ngay sau vòng đàm phán gián tiếp thứ 5 giữa Mỹ và Iran với vai trò trung gian của Oman tại thủ đô Rome, Italia. Cùng với đề xuất mới, chính quyền Mỹ cũng có một động thái đáng chú ý khác khi ngày 01/06, nhiều tờ báo lớn tại Mỹ đưa tin Nhà Trắng đã gửi chỉ thị tới Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ yêu cầu tạm dừng mọi hoạt động trừng phạt mới đối với Iran.

Theo giới quan sát, những thông tin trên cho thấy chính quyền Mỹ đang dần có sự thay đổi trong cách tiếp cận với Iran bởi việc chấp nhận Iran làm giàu urani, dù ở cấp độ thấp, cũng là khác biệt đáng kể so với chính sách “gây sức ép tối đa” cùng các tuyên bố công khai trước đó của nhiều quan chức cấp cao Mỹ, trong đó có cả Ngoại trưởng Marco Rubio, rằng Washington sẽ không chấp nhận cho bất kỳ hoạt động làm giàu urani nào của Iran.

Đề xuất vừa đưa ra cũng là bước đi chính thức đầu tiên của chính quyền Tổng thống Donald Trump hướng tới việc đàm phán trực tiếp với Iran. Cựu quan chức ngoại giao Iran, đồng thời là nhà phân tích chính trị khu vực Trung Đông, ông Mehrdad Khonsari nhận định: “Mục đích cuối cùng và trên hết của Mỹ là loại bỏ bất kỳ mối đe dọa nào đến từ chương trình hạt nhân của Iran và các mối đe dọa này có thể được giảm bớt theo nhiều cách khác nhau. Trong khi đó, phía Iran đương nhiên muốn nhất là việc gỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế, đồng thời sức ép kinh tế giảm đi”.

Trong tuyên bố đưa ra hôm 02/06, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Esmaeil Baghaei cho biết Tehran vẫn chưa nhất trí với đề xuất của Mỹ do không có sự đảm bảo rõ ràng về việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng việc Mỹ chấp nhận Iran làm giàu urani ở cấp độ thấp ít nhất có thể đảm bảo được một “lằn ranh đỏ” mà Chủ tịch Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran (AEOI), ông Mohammad Eslami đưa ra hôm 01/06 rằng chương trình làm giàu urani là nền tảng của ngành công nghiệp hạt nhân của Iran và nước này có quyền xây dựng công nghiệp hạt nhân dân sự.

Nguy cơ vẫn ở mức cao

Sự thay đổi cách tiếp cận từ phía Mỹ đang tạo nên hy vọng về một sự đột phá trong các cuộc đàm phán giữa Iran và Mỹ trong những ngày tới, có thể dưới hình thức trực tiếp. Theo giới quan sát, hiện cả Mỹ và Iran đều đang mong muốn sớm đạt được một thỏa thuận mới thay cho Thỏa thuận hạt nhân Iran 2015, hay còn gọi là Thỏa thuận P5+1, vốn đã bị khai tử ngay trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của ông Donald Trump. Về phía Iran, việc sớm có thỏa thuận sẽ giúp giảm bớt thiệt hại kinh tế trong khi về phía Mỹ, việc sớm giải quyết dứt điểm các hồ sơ quốc tế nóng, gồm: xung đột Nga-Ukraine, xung đột Gaza, hồ sơ hạt nhân Iran… được xem là ưu tiên đối ngoại vào thời điểm này của Tổng thống Donald Trump.

Bà Sanam Vakil, Giám đốc Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Viện Chatham House (Anh), nhận định: “Với Iran, một điều quan trọng nữa là phải trì hoãn việc tái trừng phạt, điều mà các nước châu Âu đã nói rõ là họ sẽ tiến hành nếu các đàm phán không tiến triển. Về phía Tổng thống Donald Trump, ông ấy đang muốn sớm đạt được một thỏa thuận tích cực để chứng minh ông ấy là nhà đàm phán và là lãnh đạo có thể đem hòa bình đến cho Trung Đông. Do đó, hiện đang có sự quan tâm đến việc đẩy nhanh tiến độ đàm phán nhưng tất nhiên là vẫn còn nhiều trở ngại cho việc sớm đạt thỏa thuận”.

Một số chuyên gia cũng cho rằng dù cả hai phía, nhất là từ phía chính quyền Mỹ, đều mong muốn sớm đạt thỏa thuận, nhưng thời gian cũng không còn nhiều. Tổng thống Mỹ, Donald Trump từng nhiều lần tuyên bố rằng ông không muốn phải sử dụng các kịch bản do Israel và một số quan chức cứng rắn trong chính quyền Mỹ đề xuất, tức tấn công phủ đầu để phá hủy chương trình hạt nhân của Iran, nhưng cũng cảnh báo Mỹ sẽ không ngần ngại làm điều đó nếu đàm phán không mang lại kết quả. Chuyên gia nghiên cứu về Trung Đông tại Đại học Oxford (Anh), bà Yassamine Mather cho rằng cảnh báo này là không thể xem nhẹ, trong bối cảnh IAEA cuối tuần trước công bố báo cáo cho rằng Iran vẫn tiếp tục làm giàu urani ở cấp độ vũ khí với số lượng lớn hơn, dù phía Iran bác bỏ báo cáo này.

Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi phát biểu trong cuộc họp báo tại Cairo, Ai Cập, ngày 02/6/2025. Ảnh: REUTERS

Hôm 02/06, các quan chức IAEA cùng Iran và Ai Cập đã có cuộc họp 3 bên tại thủ đô Cairo, Ai Cập, nhằm thảo luận giải pháp hạ nhiệt căng thẳng và thúc đẩy đàm phán. Tổng Giám đốc IAEA, ông Rafael Grossi, đề xuất các bên trao cho cơ quan này vai trò lớn hơn trong các cuộc đàm phán: “Khi đã có đàm phán, đã có các đề xuất đặt lên bàn để tìm ra con đường tránh xung đột cho một khu vực đã chịu quá nhiều khổ đau, thì IAEA rõ ràng có vai trò. Không phải với tư cách nhà đàm phán mà với tư cách thúc đẩy, khởi động và bảo trợ cho bất kỳ thỏa thuận nào”.

Dự kiến, ngay sau khi Iran có câu trả lời chính thức cho đề xuất mới của Mỹ, hai bên có thể tiến hành vòng đàm phán tiếp theo sớm nhất là cuối tuần này.