Xung đột lan rộng tại nhiều khu vực trên thế giới, cộng thêm khoảng cách số và việc thiếu các cơ chế kiểm soát không gian mạng hiệu quả khiến tình hình nhân quyền trên thế giới năm 2025 tiếp tục ghi nhận nhiều thách thức lớn.

Trong nhận định đưa ra hôm 10/12, nhân Ngày Nhân quyền thế giới, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (OHCHR) cho biết trong năm 2025 tình hình nhân quyền trên thế giới hứng chịu sức ép nghiêm trọng từ các cuộc xung đột và việc cắt giảm ngân sách tài trợ, trong khi các phong trào phản quyền lại nổi lên đáng lo ngại ngay tại nhiều quốc gia phát triển.

Bức tranh nhân quyền đáng ngại

Con số được OHCHR trích dẫn từ Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), Thụy Điển, cho thấy trong năm 2024, 100 công ty sản xuất vũ khí lớn nhất thế giới đạt doanh thu kỷ lục lên tới 679 tỷ USD khi các cuộc xung đột đang tiếp tục có xu hướng lan rộng tại nhiều khu vực trên thế giới, từ Gaza ở Trung Đông, Ukraine ở châu Âu, Sudan ở châu Phi cho đến các điểm nóng khác quanh khu vực Sahel. Thực tế này khiến tình hình nhân quyền trên thế giới bị tác động nghiêm trọng. Theo thống kê chưa đầy đủ của LHQ, các cuộc xung đột vũ trang đã cướp đi khoảng 250 ngàn người trên toàn thế giới trong năm 2025 và tạo nên tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng tại 14 trên tổng số 16 điểm nóng toàn cầu. Tổng cộng, hơn 295 triệu người trên thế giới phải đối mặt nạn đói nguy cấp, nhiều hơn 14 triệu so với năm trước. Số người phải trải qua nạn đói ở mức thảm họa là 1,9 triệu người, cao gấp đôi so với năm trước. Phó Tổng thư ký LHQ, bà Amina Mohammed, cho biết: “Đây chính là tính số học của xung đột: khi các hệ thống lương thực bị tấn công, bị vũ khí hóa thì tác động sẽ có tính toàn cầu. Lương thực đã trở thành một thứ vũ khí, khi chúng ta giờ đây thường xuyên chứng kiến chiến thuật bỏ đói một cách chủ ý, cũng như việc phá hủy một cách có hệ thống các hệ thống nông nghiệp”.

Ảnh minh họa: VGP

Trong bối cảnh đó, hoạt động của các cơ quan chuyên trách về nhân quyền và cứu trợ nhân đạo lại bị ảnh hưởng nặng bởi sự thiếu hụt ngân sách. Theo Cao ủy LHQ về nhân quyền, ông Volker Turk, chính OHCHR cũng đang phải đấu tranh cho sự tồn tại của chính cơ quan này khi thiếu hụt 90 triệu USD hoạt động trong năm vừa qua, dẫn đến việc phải cắt giảm tới 300 vị trí việc làm, bao gồm cả những vị trí thiết yếu.

Trong Báo cáo tổng quan về tình hình nhân đạo toàn cầu cho năm 2026, LHQ cũng cho biết Quỹ hỗ trợ khẩn cấp trung ương (CERF) của tổ chức này cần đến 23 tỷ USD trong năm tới để có thể đưa các hỗ trợ khẩn cấp nhất đến 87 triệu người trên toàn thế giới nhưng các cam kết đóng góp của các quốc gia hiện mới chỉ đáp ứng được một phần nhỏ.

Phó Tổng thư ký LHQ về các vấn đề nhân đạo và điều phối viên cứu trợ khẩn cấp, ông Tom Fletcher cho biết: “Ưu tiên của chúng tôi trong năm 2026 là cứu sống 87 triệu sinh mạng. Kế hoạch tổng thể bao gồm 29 kế hoạch chi tiết cho hơn 50 quốc gia, trong đó 4 tỷ USD dành cho 3 triệu người dân tại các lãnh thổ bị chiếm đóng của Palestine, 2,8 tỷ USD cho 20 triệu người dân Sudan, nơi đang diễn ra khủng hoảng di dời lớn nhất thế giới và 2 tỷ USD cho 7 triệu dân Sudan đã phải chạy trốn xung đột. Ngoài ra, khoảng 1,4 tỷ USD để cứu 4,9 triệu người dân Myanmar và những người phải rời đi vì khủng hoảng ở quốc gia này, và còn rất nhiều nơi cần trợ giúp nữa”.

Khoảng cách số

Bên cạnh xung đột, một nhân tố khác cũng đang ngày gây sức ép lớn hơn cho nỗ lực bảo đảm nhân quyền trên toàn cầu, đó là sự bất bình đẳng công nghệ cũng như việc thiếu vắng các cơ chế kiểm soát không gian mạng một cách hiệu quả. Sự bùng nổ của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), khiến khoảng cách số giữa các quốc gia phát triển và các quốc gia đang phát triển bị đào sâu, trong khi tội phạm mạng, đặc biệt là tội phạm sử dụng AI, khiến thế giới thiệt hại hàng ngàn tỷ USD mỗi năm, với đa số nạn nhân đến từ các nước đang phát triển ở Đông Nam Á, Nam Á hay châu Phi.

Hôm 24/11, LHQ đã phát đi cảnh báo AI tạo sinh có thể trở thành "quái vật Frankenstein thời hiện đại", với nạn nhân đầu tiên của nó có thể là quyền con người. Theo Cao ủy Nhân quyền LHQ Volker Turk, AI tạo sinh có tiềm năng to lớn nhưng việc khai thác nó chỉ vì lợi ích chính trị hoặc kinh tế có thể thao túng, bóp méo và gây mất tập trung.

Ông cảnh báo khi các tập đoàn công nghệ tung ra các công nghệ mới như AI tạo sinh, các quyền của con người bao gồm quyền riêng tư, quyền tham gia chính trị, quyền tự do ngôn luận và quyền làm việc "có thể là nạn nhân đầu tiên". Ngoài AI tạo sinh, ông Turk nhấn mạnh mối đe dọa từ sự tập trung quyền lực ngày càng tăng của các tập đoàn và sự tích lũy khổng lồ của cải cá nhân và doanh nghiệp trong tay một số ít người, có thể dẫn đến lạm dụng và nô dịch.

Trước mắt, một hiện tượng đáng ngại là việc sử dụng công nghệ để lan truyền thông tin sai lệch trên không gian mạng đang tạo ra nhiều phong trào phản quyền, như: chống bình đẳng giới, chống quyền của người nhập cư… đáng lo ngại tại nhiều quốc gia phát triển. Ông Volker Turk cảnh báo: “Hiện nay đang có một dòng tiền đáng kể từ các nhà tài trợ ở châu Âu, Nga, Mỹ đổ vào các chương trình nghị sự phản quyền. Lượng tiền lớn này, cộng thêm với việc kiểm soát các phương tiện truyền thông và các chiến lược thông tin sai lệch, đã khiến các chương trình nghị sự phản quyền trở thành một lực lượng liên khu vực lớn mạnh”.

Cảnh báo trên của Cao ủy nhân quyền LHQ cũng từng được Nghị viện châu Âu (EP) đề cập nhiều lần trong năm nay. Theo con số do Diễn đàn Nghị viện châu Âu về các quyền tình dục và sinh sản (EPFSRR), trong giai đoạn từ 2019-2023, các nhóm phản quyền tại châu Âu đã huy động được khoảng 1,2 tỷ USD, cao hơn nhiều lần con số đóng góp cho các chương trình thúc đẩy nhân quyền tại một số nước. Mới đây, nhiều nhóm vận động tại Anh và một số nước châu Âu, với sự ủng hộ từ các chính phủ, cũng đang tìm cách loại bỏ nhiều điều trong Công ước châu Âu về nhân quyền nhằm thực thi các chính sách khắt khe hơn với người nhập cư, gây lo ngại về việc quyền lợi của nhóm người yếu thế này sẽ ngày càng bị thu hẹp.