Ngày 10/12 là Ngày Nhân quyền thế giới. Tại Việt Nam, vấn đề được quan tâm hiện nay là việc nâng cao cơ chế bảo vệ quyền con người trong môi trường số. Đây là một trong những ưu tiên hàng đầu của Việt Nam trong giai đoạn mới và cũng phù hợp với 1 trong 8 ưu tiên của Việt Nam trong nhiệm kỳ thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (2026 - 2028), tập trung vào việc bảo đảm quyền con người trong bối cảnh biến đổi khí hậu và chuyển đổi số.
 Ảnh minh hoạ: chinhphu.vn |
Tại Việt Nam, tỷ lệ tiếp cận internet đạt 78,8% và hơn 76,2 triệu người dùng mạng xã hội. Do đó, việc nâng cao cơ chế bảo vệ quyền con người trong môi trường số là cấp thiết, khẳng định vị thế chủ động của đất nước trong hội nhập quốc tế về nhân quyền.
Chủ trương hội nhập quốc tế về quyền con người
Ngay từ năm 1982, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Quốc tế về các quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), một trong những văn kiện nền tảng của luật nhân quyền quốc tế. Điều 17 của ICCPR quy định trực tiếp “Không ai bị can thiệp một cách tùy tiện hoặc bất hợp pháp vào đời sống riêng tư, gia đình, nhà ở, thư tín… Mọi người đều có quyền được pháp luật bảo vệ và chống lại sự can thiệp hoặc xâm phạm như vậy”. Việc phê chuẩn ICCPR thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc tôn trọng quyền riêng tư theo chuẩn mực chung. Các quy định trong Hiến pháp và Bộ luật Dân sự chính là sự nội luật hóa các cam kết quốc tế này. Ngoài ICCPR, Việt Nam cũng là thành viên của hầu hết các công ước cốt lõi khác, như: Công ước về các Quyền Kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) và Công ước về Quyền trẻ em (CRC). Việt Nam cũng tham gia tích cực vào các cơ chế nhân quyền của Liên hợp quốc, đặc biệt là cơ chế rà soát định kỳ phổ quát UPR tại Hội đồng Nhân quyền. Qua các kỳ rà soát, Việt Nam đã báo cáo về các nỗ lực lập pháp và thực thi, đồng thời, tiếp thu các khuyến nghị liên quan đến việc tăng cường bảo vệ quyền con người, bao gồm cả quyền riêng tư trong kỷ nguyên số.
Về mặt pháp lý, Việt Nam đã có một bước tiến mang tính bước ngoặt năm 2023 với việc ban hành Nghị định 13 về việc bảo vệ dữ liệu cá nhân. Trong đó điểm then chốt nhất là tại Điều 2 (Khoản 4), Nghị định định nghĩa rõ ràng “dữ liệu sinh trắc học” là dữ liệu cá nhân nhạy cảm. Điều này đưa Việt Nam lên ngang hàng với các tiêu chuẩn bảo vệ cao nhất như GPPR (EU) và Đạo luật quyền riêng tư (Australia). Đánh giá tổng thể, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho rằng: “Việt Nam đã nỗ lực hoàn thiện khuôn khổ pháp lý thông qua việc sửa đổi, bổ sung và ban hành mới nhiều văn bản quy phạm pháp luật, thiết lập hành lang pháp lý chặt chẽ và chế tài xử phạt nghiêm minh nhằm ngăn chặn, xử lý các hành vi xâm phạm quyền con người, quyền công dân trên môi trường số ở cả 3 cấp độ hình sự, hành chính và dân sự... Điều này cho thấy cách tiếp cận toàn diện của Việt Nam trong việc thiết lập một khuôn khổ pháp lý vững chắc cho không gian số, đồng thời, khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo đảm an toàn, an ninh và thúc đẩy bảo vệ các quyền con người trong kỷ nguyên số.”
Thích ứng trong thời đại số
Chuyển đổi số ở Việt Nam hiện nay xuất hiện trong mọi lĩnh vực đời sống, từ quản trị nhà nước, kinh tế, giáo dục, y tế cho đến các dịch vụ công cộng, nhằm tạo ra một cấu trúc vận hành mới dựa trên dữ liệu, kết nối và tự động hóa. Điều này đã tạo ra nhiều cơ hội đồng thời cũng nhiều thách thức mới cho việc hiện thực hoá các quyền con người.
Theo các chuyên gia, bảo đảm quyền con người trong kỷ nguyên số không còn là một lựa chọn, mà là yêu cầu khách quan. Đây không phải là công việc của riêng ngành pháp luật, công nghệ, an ninh hay quản lý nhà nước, mà đòi hỏi một sự phối hợp đa ngành, liên ngành, sự tham gia chủ động của cộng đồng doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, giới khoa học và từng người dân. GS.TS Nguyễn Xuân Yêm, nguyên Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân, cho rằng: “Hiện nay chúng ta có rất nhiều từ mới, như: Chính phủ số, xã hội số, kinh tế số và công dân số. Tôi cho rằng trong nghiên cứu chung về quyền con người, cần đảm bảo cho mọi công dân ở trên không gian mạng được tôn trọng, giữ được các bí mật.”
Để thích ứng với thời đại số, hiện, Việt Nam tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý; tạo cơ chế đánh giá tác động nhân quyền trong các dự án công nghệ lớn, đặc biệt các dự án thu thập dữ liệu diện rộng. Việt Nam cũng sẽ tiếp tục củng cố hệ sinh thái an ninh mạng, trong đó chú trọng đào tạo nhân lực, tăng cường hợp tác quốc tế và triển khai mạnh mẽ các chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Kết hợp chặt chẽ giữa bảo vệ quyền con người và bảo vệ lợi ích quốc gia, bảo đảm rằng các quyền cơ bản được tôn trọng không chỉ trên văn bản mà trong thực tiễn đời sống.
Bảo vệ quyền con người trong kỷ nguyên số là xu thế tất yếu, là cam kết phát triển bền vững và cũng là thước đo năng lực quản trị quốc gia. Khi công nghệ thay đổi, việc đặt con người ở vị trí trung tâm sẽ quyết định thành công của quá trình chuyển đổi số. Đây là hướng đi phù hợp với chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời cho thấy một Việt Nam phát triển, văn minh và tôn trọng quyền con người.