ການສະແດງລະນາດຫີນ

ປີ 1949, ບັນດາຜູ້ຮັບຈ້າງກໍ່ສ້າງທາງຢູ່ ເນີຢຸດ ລຽງ ກຼາກ, ແຂວງ ດັກລັກ ໄດ້ຄົ້ນພົບຫີນແທ່ງສີເທົາໜຶ່ງຊຸດ ລວມມີ 11 ແທ່ງ ເຊິ່ງມີຮ່ອງຮອຍທຸບ ແລະ ຝົນດ້ວຍມືຂອງຄົນ, ດ້ວຍຂະໜາດໃຫຍ່ຫາ ນ້ອຍ.Georges Condominas, ນັກຄົ້ນຄວ້າບູຮານຄະດີຊາວ ຝະລັ່ງ ເຮັດວຽກຢູ່ ສູນຄົ້ນຄ້ວາກ່ຽວກັບອາຊີຕາເວັນອອກຂອງຝລັ່ງ ໄດ້ນຳເອົາແທ່ງຫີນນີ້ກັບເມືອ ຝະລັ່ງ ເພື່ອຄົ້ນຄ້ວາຢັ້ງຢືນວ່າມັນບໍ່ຄືບໍ່ວ່າເຄື່ອງດົນຕີຫີນປະເພດໃດໆທີ່ນັກວິທະຍາສາດເຄີຍຮູ້ຈັກ. ປັດຈຸບັນ ຊຸດລະນາດຫີນດັ່ງກ່າວ ໄດ້ວາງສະແດງຢູ່ ຫໍພິພິທະພັນມະນຸດ ປາຣີ, ປະເທດ ຝະລັ່ງ. ນັບແຕ່ນັ້ນມາຮອດປັດຈຸບັນ, ບັນດານັກຄົ້ນຄວ້າ, ນັກ ສະສົມລະນາດຫີນ ໄດ້ຄົ້ນພົບແທ່ງລະນາດຫີນທີ່ກະແຈກກະຈາຍຢູ່ບັນດາແຂວງທາງທິດໃຕ້ເຂດໄຕງວຽນ ປະມານ 200 ແທ່ງ, ລະນາດຫີນແຕ່ລະຊຸດມີແຕ່ 3 ຫາ 15 ແທ່ງ. ແຕ່ມີຊື່ສຽງແມ່ນບັນດາຊຸດລະນາດຫີນຄື ລະນາດຫີນແຄ໊ງເຊີນ, ລະນາດຫີນ ບັ໊ກອ໊າຍ, ລະນາດຫີນ ຕູຍອານ, ລະນາດຫີນ ບິ່ງດາ (ຊື່ເອີ້ນຕາມສະຖານທີ່ທີ່ຄົ້ນພົບ). ອີງຕາມຊະນິດລະນາດຫີນທີ່ໄດ້ຄົ້ນພົບຢູ່ເຂດບູຮານຄະດີ ບິ່ງດາ, ບັນດານັກວິທະຍາສາດໃຫ້ຮູ້ວ່າ ບັນດາແທ່ງຫີນທີ່ໃຊ້ເຮັດລະນາດດັ່ງກ່າວ ມີອາຍຸປະມານ 3.000 ປີ. ພາຍຫຼັງການຂຸດພົບ ແລະ ສຳຫຼວດຢູ່ຈອມພູ ຢົ໊ກກ້າວ, ຂຶ້ນກັບເຂດບ້ານ ໂຕຫາບ, ຕາແສງ ຈຸງຫາບ, ແຄ໊ງເຊີນ, ບັນດານັກວິທະຍາສາດກໍພົບເຫັນຮ່ອງຮອຍຫຼາຍຢ່າງຢັ້ງຢືນໃຫ້ເຫັນວ່າ ຄົນສະໄໝກ່ອນໄດ້ປະດິດລະນາດຫີນຢູ່ທີ່ນີ້ ແລະ ຊົນເຜົ່າ ຣາລາຍ ກໍແມ່ນບັນດາເຈົ້າຂອງຊຸດລະນາດຫີນນີ້ທີ່ແທ້ຈິງ. ປ້າ ຟ້າມແທັງບິ່ງ ພະນັກງານຫໍພິພິທະພັນແຂວງ ແຄ໊ງຮວ່າ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:

      “ບັນດານັກຄົ້ນຄວ້າບູຮານຄະດີໃຫ້ຮູ້ວ່າ ຢູ່ທີ່ນີ້ແມ່ນໂຮງງານຜະລິດບັນດາລະນາດຫີນຂະໜາດໃຫຍ່ຂອງຄົນໃນສະໄໝກ່ອນຢ່າງແທ້ຈິງ, ຍ້ອນວ່າເຂົາເຈົ້າບໍ່ພຽງແຕ່ຄົ້ນພົບບັນດາແທ່ງຫີນນັ້ນຢ່າງຄົບຊຸດ, ຫາກຍັງມີບັນດາປ່ຽງຫີນນ້ອຍ, ປ່ຽງຫີນໃນວິວັດການທີ່ຄົນທຸບ ແລະ ຝົມ ຍັງຄົງກະແຈກກະຈາຍຢູ່ອ້ອມແອ້ມບໍລິເວນນັ້ນ ແລະ ບັນດານັກຄົ້ນຄວ້າໃຫ້ຮູ້ວ່າ ນີ້ແມ່ນບ່ອນກຳເນີດຂອງບັນດາຊຸດລະນາດຫີນທີ່ແທ້ຈິງ”.

      ຍ້ອນມີຄວາມລະອຽດອ່ອນ, ເກັ່ງໃນການນຶກຄິດ ແລະ ຊອກຮູ້ປະດິດສ້າງກ່ຽວກັບນ້ຳສຽງ, ບັນດາຊົນເຜົ່າເຂດດິນແດນ ໄຕງວຽນ ໄດ້ເຮັດບັນດາຊຸດລະນາດຫີນແບບປະຖົມປະຖານນີ້ອອກມາ ເພື່ອສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງການເຊື່ອມຕົວ, ຟິຊິດທຳມະຊາດຂອງມະນຸດ. ບັນດາກ້ອນຫີນທີ່ໃຊ້ເຮັດລະນາດຫີນນັ້ນ ເອີ້ນວ່າ ຫີນລາວາ, ຫີນເຂົ້າເຊິ່ງໄດ້ທຸບຝົນຢ່າງລະອຽດລະອໍ ແລະ ຄ່ອງແຄ້ວ. ບັນດາແທ່ງລະນາດຫີນ ມີຂະໜາດຍາວ, ສັ້ນ, ໜາ, ບາງ ທີ່ແຕກຕ່າງກັນ ເພື່ອໃຫ້ມີລະດັບນ້ຳສຽງທີ່ແຕກຕ່າງກັນເມື່ອເວລາເຄາະຕີ. ລະນາດຫີນແບບດັ້ງເດີມ ພໍ່ແມ່ປະຊາຊົນໄດ້ໃຊ້ເພື່ອປົກປ້ອງຜົນລະປູກ, ໄລ່ນົກ, ໜູ ແລະ ສັດຕ່າງໆ, ຕໍ່ມາ ກໍໄດ້ນຳເຂົ້າຮັບໃຊ້ໃຫ້ແກ່ການດຳເນີນຊີວິດວັດທະນະທຳຂອງວົງຄະນະຍາດ. ຄົນສະໄຫມກ່ອນມີຄວາມສຳນຶກວ່າ ສຽງຂອງລະນາດຫີນ ປຽບເໝືອນພາຫະນະເພື່ອເຊື່ອມຕໍ່ລະຫວ່າງ ໂລກແຫ່ງຈິດວິນຍານ ແລະ ໂລກແຫ່ງມວນມະນຸດ, ລະຫວ່າງຄົນ ແລະ ຟ້າດິນສິ່ງສັກສິດ, ລະຫວ່າງຍຸກປັດຈຸບັນກັບອະດີດຕະການ ດ້ວຍຄວາມໝາຍອັນສັກກະລະບູຊານັ້ນ, ລະນາດຫີນແມ່ນເຄື່ອງດົນຕີຊະນິດດຽວທີ່ໄດ້ບັນເລງໃນບັນດາງານບຸນຕ່າງໆຄື: ບຸນເຂົ້າໃໝ່, ບຸນສະຫຼອງລະດູການໄດ້ຮັບຜົນດີ, ບຸນກິນຄວາຍ, ກິນເຫຼົ້າໄຫ… ລະນາດຫີນປຽບເໝືອນການສະແດງໃຫ້ແກ່ສຽງຈິດໃຈຂອງຊາວ ໄຕງວຽນ, ທຸກໆສຽງຂອງລະນາດຫີນທີ່ໄດ້ເຄາະຕີນັ້ນ ຜູ້ຟັງຄືຮູ້ສຶກໄດ້ວ່າ ຊາວ ໄຕງວຽນ ພວມຝາກຝັງຈິດໃຈຂອງຕົນໄວ້ກັບຫີນ, ສຽງລະນາດຫີນຄືສຽງສະທ້ອນຈາກອະດີດຕະການ.

        ໃນຊຸມປີມໍ່ໆມານີ້ ບັນດານັກຄົ້ນຄ້ວາ ແລະ ນັກສະສົມລະນາດຫີນ ຍັງໄດ້ຄົ້ນພົບຊຸດລະນາດຫີນທີ່ມີເອກກະລັກສະເພາະອື່ນໆຕື່ມອີກຫຼາຍຊຸດ. ພົ້ນເດັ່ນຄື ຊຸດລະນາດຫີນຢູ່ເຂດທ່ອງທ່ຽວ ຢາງໄບ ແຂວງ ແຄ໊ງຮວ່າ. ທ່ານ ຟ້າມກວັກຕວັນ, ພະນັກງານຄຸ້ມຄອງເຂດທ່ອງທ່ຽວດັ່ງກ່າວ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:

    “ຢູ່ ແຄ໊ງຮວ່າ ມີ 9 ຊົນເຜົ່າອ້າຍນ້ອງດຳລົງຊີວິດຢູ່ຮ່ວມກັນ, ໃນນັ້ນ ສີສັນວັດທະນະທຳ ຂອງຊົນເຜົ່າ ຣາລາຍ ພົ້ນເດັ່ນທີ່ສຸດ. ໃນບັນດາເຄື່ອງດົນຕີຊົນເຜົ່າ ຣາລາຍ ນັ້ນ, ຊຸດລະນາດຫີນໄດ້ມີຄວາມຕິດພັນມາແຕ່ສະໄໝປູ່ຍ່າຕາຍາຍ ແລະ ແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນດາເຄື່ອງດົນຕີທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະທີ່ສຸດຢູ່ ຫວຽດນາມ. ພິເສດຊຸດລະນາດຫີນຢູ່ທີ່ນີ້ ໄດ້ນຳມາເຊິ່ງຄວາມຮູ້ສຶກອັນໃໝ່ໆໃຫ້ແກ່ນັກທ່ອງທ່ຽວ”.

    ສິ່ງທີ່ເປັນໜ້າສົນໃຈແມ່ນຊຸດລະນາດນີ້ ໄດ້ເຕົ້າໂຮມແທ່ງຫີນຫຼາຍແທ່ງດ້ວຍບັນດາລະດັບສຽງສູງຕ່ຳທີ່ແຕກຕ່າງກັນ ສາມາດເສບບັນດາບົດເພງພື້ນເມືອງ ຕະຫຼອດຮອດບົດເພງຍຸກສະໄໝໃໝ່, ບັນເລງທັງບັນດາບົດເພງສາກົນນຳອີກ.

       ໃນແຕ່ລະມື້ ຊຸດລະນາດຫີນດັ່ງກ່າວ ໄດ້ອວດອ້າງນ້ຳສຽງທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງເຄື່ອງດົນຕີພື້ນເມືອງນີ້ ອັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ບັນດານັກທ່ອງທ່ຽວຕ່າງປະເທດມີຄວາມປະຫຼາດໃຈທີ່ສຸດ. ທ່ານນາງ ນາຕາລີ, ນັກທ່ອງທ່ຽວຊາວ ລັດເຊຍ ທີ່ມາຢ້ຽມຢາມເຂດທ່ອງທ່ຽວ ຢາງໄບ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:

        “ຂ້າພະເຈົ້າມັກຊຸດລະນາດຫີນຂອງ ຫວຽດນາມ. ຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ໄປຫຼາຍແຫ່ງ ແຕ່ນີ້ເປັນຄັ້ງທຳອິດທີ່ຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ຟັງສຽງດົນຕີຈາກຊະນິດເຄື່ອງດົນຕີທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະນີ້. ເມື່ອນັກດົນຕີເສບລະນາດເປັນເພງ ລັດເຊຍ ທີ່ຄຸ້ນເຄີຍຂອງພວກຂ້າພະເຈົ້ານັ້ນ, ຂ້າພະເຈົ້າມີຄວາມຮູ້ສຶກວ່າ ຫວຽດນາມ ແລະ ລັດເຊຍ ບໍ່ມີພົມແດນອີກແລ້ວ. ສຽງດົນຕີຂອງລະນາດຫີນ ໄດ້ພາໃຫ້ພວກເຮົາຫຍັບມໍ່ເຂົ້າກັນກວ່າ”.

ຜ່ານຫຼາຍພັນປີ, ເຖິງວ່າໄດ້ປ່ຽນມາໃຊ້ເຄື່ອງດົນຕີປະເພດທອງຄື ຄ້ອງ, ແຕ່ຊາວ ໄຕງວຽນ ເວົ້າວ່າ ຍັງຄົງຮັກສາບັນດາຊຸດລະນາດຫີນບູຮານໄວ້ຢູ່. ວິທີການຫຼີ້ນລະນາດຫີນແບບດັ້ງເດີມ ກໍຍັງຄົງຮັກສາໄວ້ ໂດຍຜ່ານຫຼາຍລຸ້ນຄົນຄືເປັນການສືບທອດມູນເຊື້ອວັດທະນະທຳຊົນເຜົ່າ. ປັດຈຸບັນ, UNESCO ໄດ້ຈັດ ລະນາດຫີນ ໄຕງວຽນ ເຂົ້າໃນບັນຊີລາຍຊື່ບັນດາເຄື່ອງດົນຕີທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະໃນຂອບເຂດວັດທະນະທຳຄ້ອງ ໄຕງວຽນ ເຊິ່ງເປັນຜົນງານສິລະປະອັນດີເດັ່ນທີ່ເລົ່າຂານປາກຕໍ່ປາກ ແລະ ວັດທະນະທຳບໍ່ແມ່ນວັດຖຸຂອງມວນມະນຸດ.