“Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du được UNESCO công nhận là di sản văn hoá của nhân loại. Từng được chuyển thể dưới nhiều thể loại như cải lương, chèo hoặc kịch nói, tác phẩm này lần đầu được nhà hát L’Attrape chuyển soạn sang tiếng Pháp dưới dạng nhạc kịch với tên gọi “Kim Vân Kiều”.

Sau năm buổi diễn tại Paris hồi tháng 6-2017, vở nhạc kịch Kim Vân Kiều của đạo diễn Christophe Thiry và nhóm nghệ sĩ của L’Attrape đã công diễn tại Viện Pháp Hà Nội vào ngày 25 tháng 9 vừa qua.

Dàn diễn viên Kim Vân Kiều những nghệ sĩ đa năng, các nghệ sĩ phải tung hứng với các yếu tố hài hước, chiều sâu, sự dịu dàng, chất thơ và sự tàn ác trong tác phẩm.

Kim Vân Kiều được chuyển thể và soạn kịch bản bằng tiếng Pháp từ những nghiên cứu, phân tích nhiều bản dịch của hai nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Khắc Viện. 

Ông Christophe Thiry, giám đốc nghệ thuật của nhà hát L’Attrape và đạo diễn của vở “Kim Vân Kiều”  cho biết đã đến với “Kiều” của Nguyễn Du nhờ một người bạn thân gốc Việt ở Paris. Ông kể quá trình hoàn thành kịch bản kéo dài gần một năm vì tác phẩm gốc rất dài, kể về cả cuộc đời truân chuyên của nhân vật nên êkip phải đọc, hiểu kỹ càng trước khi chuyển thể và biên soạn, phân cảnh, chia vai sao cho gọn gàng trong thời lượng của một vở kịch khoảng 1 tiếng 40 phút.

Đạo diễn Christophe Thiry tại buổi họp báo.

Tác phẩm “Kiều” làm ông liên tưởng tới đại văn hào Shakespeare: “Thế giới trong “Kiều” rất sâu sắc, đa dạng, dữ dội nhưng cũng nhiều khoảnh khắc hài hước. Tôi quyết định tái hiện thế giới này lên sân khấu, dù ban đầu tôi rất run vì mình không biết một tí nào về văn hoá Việt Nam. Khi dựng một vở kịch, tôi phải nắm bắt, hiểu, đi vào thế giới trong câu chuyện vào thời điểm nó được sáng tác rồi sau đó mới có thể bắt tay vào thực hiện.”

Một cảnh trong vở diễn.

Diễn viên Nicolas Simeha người vừa dẫn chuyện vừa thủ vai Sở Khanh cho biết: “Chúng tôi đã vấp phải những cú sốc văn hoá nho nhỏ về mặt đạo đức, về truyền thống xã hội, văn hoá và gia đình. Những mối quan hệ này rất khác ở phương Tây. Chúng tôi đã nỗ lực vượt qua những khác biệt này để có thể chạm tới tính nhân văn và tính phổ quát của tác phẩm. Dù chúng tôi có thể không hiểu hết những giá trị hình tượng, triết học và tinh thần trong “Kiều”, chúng tôi vẫn có thể tìm ra được cách đả thông tư tưởng trong khi thực hiện”

Khâu phức tạp nhất trong quá trình thực hiện chính là tìm được một kịch bản phù hợp với một tác phẩm nhiều nếp gấp, nhiều đoạn trở đi trở lại như “Kiều”. Kết hợp nhiều loại hình như kịch nói, múa, khiêu vũ, âm nhạc, nhạc kịch, thanh nhạc vào Kim Vân Kiều để có thể thẩm thấu kiệt tác này từ nhiều chiều: sự sống, cảm nhận tình yêu, bạo lực, bất hạnh, hi vọng... làm cho những khái niệm này trở nên sống động và có giá trị biểu tượng, đạo diễn cũng muốn dàn dựng tác phẩm theo phong cách tối giản. Một diễn viên sẽ đảm nhận đến hai, ba nhân vật cùng những vai trò khác nhau như: ca, diễn, nhảy múa, đàn...Vì thế dàn diễn viên là những nghệ sĩ đa năng, các nghệ sĩ phải tung hứng với các yếu tố hài hước, chiều sâu, sự dịu dàng, chất thơ và sự tàn ác trong tác phẩm.

Một cảnh trong vở diễn

Christophe Thiry giải thích: "Chúng tôi đã sử dụng sân khấu trống để tạo điều kiện cho trí tưởng tượng thăng hoa. Khi không có các yếu tố trang trí, khán giả sẽ không bị gò bó về mặt thời gian và không gian. Chính vì thế chúng tôi đã lược bỏ hoàn toàn phần trang trí. Trên sân khấu chỉ có câu chuyện được kể bởi hai người dẫn là Anais và Nicolas. Vai trò của họ rất quan trọng. Họ giúp khán giả du hành trong không gian và thời gian kết nối các tình tiết của câu truyện.

Trên sân khấu chỉ có các loại nhạc cụ như basse, piano, violon, trống, sáo Việt Nam. Các nghệ sĩ sẽ chơi nhiều thể loại âm nhạc pha trộn giữa tính truyền thống và tính đương đại. Sự đa dạng trong âm thanh đại diện cho tính phổ quát của “Kiều””.

Diễn viên Pascal Durozier  trong vai Nguyễn Du, Vương Quan và cả Tú Bà rất khác biệt - là một những vai "đinh" của vở. Một giọng đàn ông vào vai Tú Bà vừa tạo nên sự mạnh mẽ, dữ dội và cả hài hước.

Hay giọng nam cao rất đep Guillaume Francois với các vai Kim Trọng, Thúc Sinh, Từ Hải, dù không biết tiếng Việt nhưng hát Dạ cổ hoài lang. Khúc vọng cổ này  được đưa vào khéo léo ở giữa vở diễn, trong phân đoạn nàng Kiều nhớ thương Từ Hải.

Một cảnh trong vở diễn.

Trong 1h40’, dưới sự pha trộn của nhạc truyền thống Việt Nam, jazz, opera, nhạc cổ điển, tám nghệ sĩ gồm sáu người Pháp và hai người Việt gợi lại những đau khổ và những tình yêu trong cuộc đời nàng Kiều. Câu chuyện xảy ra từ trăm năm trước nhưng vẫn còn giá trị đến ngày nay.

Câu chuyện về cuộc đời và thân phận nàng Kiều của đại thi hào Nguyễn Du vẫn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt vở diễn. Bên cạnh đó, một trong những sáng tạo của ê kíp là việc đưa vào hai “nàng Kiều” đến từ châu Phi và nước Mỹ, một là Kiou (người phụ nữ trẻ châu Phi bị cưỡng bức), một là Kiew (người phụ nữ phải chịu đựng những đòi hỏi của “giấc mơ Mỹ” vì đứa con trai tàn tật). Kiều, Kiou và Kiew cùng nói lên tiếng nói về tự do, về chiến thắng của sự trong trắng trước cái xấu xa.

Nữ nghệ sĩ Sarah Bloch đảm nhận vai Kiều.

Nữ nghệ sĩ Sarah Bloch, người từng vào vai Frasquita trong vở Carmen của Bizet diễn tại Nhà thờ lớn Marseille (Pháp), người đảm nhận vai Kiều, cho biết: "Chúng tôi là một nhóm đa dạng từ nguồn gốc xuất thân đến kỹ năng và khả năng trình diễn cá nhân.

Tính phổ quát của tác phẩm được thể hiện thông qua âm nhạc vì chúng tôi quyết định giúp khán giả khám phá những ảnh hưởng của âm nhạc lên khả năng ứng tác của từng nghệ sĩ trong từng phân cảnh. Chúng ta sẽ chuyển từ thời điểm này sang thời điểm khác, từ không gian này sang không gian khác chỉ thông qua âm nhạc chứ không phải bằng lời.”

Nhac kịch Kim Vân Kiều được Trung tâm Văn học nghệ thuật TP.HCM phối hợp với Viện Pháp, Sân khấu kịch Quốc Thảo và Công ty TNHH giải trí Tiếng Dương Cầm mang về Việt Nam.

Ngoài dàn diễn viên Pháp, vở còn có hai thành viên Việt Nam là hai anh em nghệ sĩ Mai Thanh Sơn và Mai Thành Nam của Nhạc viện TP.HCM và Đoàn nhạc gõ Phù Đổng. Cả hai đã sáng tác những tác phẩm riêng dành cho Kim Vân Kiều, mang đến những màu sắc rất Việt Nam từ những nhạc khí dân tộc như trống, sáo, đàn nguyệt, đàn bầu..

Vở diễn kết thúc với tràng pháo tay vang dội từ phía khán giả.

Và nàng Kiều hát bằng tiếng Pháp: