Thêm một tin vui cho âm nhạc truyền thống của Việt Nam khi mà Ủy ban Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên hợp Quốc (UNESCO) mới đây đã ghi danh nghi lễ thực hành hát then vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sau niềm vinh dự, tự hào vì điều này, cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng, Thái, đặc biệt là những nghệ nhân dân gian, có thêm trách nhiệm gìn giữ, lưu truyền và làm lan tỏa vẻ đẹp của loại hình văn hóa dân gian đặc sắc này.

Nghe âm thanh chương trình tại đây:

Then là loại hình nghệ thuật tín ngưỡng dân gian lâu đời của các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam. Thực hành Then phản ánh các quan niệm về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Theo tư liệu Cục Di sản (Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch) thì “Các lễ Then diễn tả hành trình thầy then (ông then, bà then) điều khiển đoàn âm binh đi từ mường đất lên mường trời để dâng lễ vật và thỉnh cầu trong lễ cầu an, chữa bệnh, cầu mùa, chúc mừng năm mới... Khi các thầy then cất tiếng hát, gảy đàn tính tẩu là khởi đầu cuộc hành trình”.

Nghệ nhân ưu tú Lưu Đình Bạo, thôn Quan Nưa, xã Dương Quang, thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, có 78 tuổi đời thì đã có 38 năm gắn bó với Then. Là một “thầy Then” có tiếng trong vùng, ông cho rằng Then chính là đời sống văn hóa, tinh thần, là hồn cốt của đồng bào Tày, Nùng, Thái. Ông chia sẻ: "Then được vinh danh như thế này bản thân tôi thấy vui mừng, nghề của tôi được vinh danh như thế chúng tôi có thêm động lực còn phát huy sau này còn truyền cho con, cho cháu và nhiều thế hệ khác. Tôi không truyền được, con tôi không truyền được thì sau này nó sẽ mai một".

Nghệ nhân hát then Mã Trung Trực ở vùng hồ Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn nổi tiếng với chất giọng ấm áp cùng những ngón đàn mượt mà. Anh đã thành lập các câu lạc bộ hát then đàn tính, vừa để duy trì phong trào, vừa phục vụ du khách tham quan hồ Ba Bể. Ngôi nhà sàn của anh cũng là nơi anh tổ chức các lớp dạy đàn, hát cho các cháu thanh, thiếu nhi và những người yêu then tính trong vùng. Hai vợ chồng anh chính là những giảng viên đứng lớp. Khi nghi lễ thực hành Then được UNESCO vinh danh, nghệ nhân Mã Trung Trực vui lắm. Anh cho biết: "Cá nhân tôi là người lưu giữ văn hóa hát then đàn tính và dạy hát then đàn tính, tôi thấy vui vì thế hệ trẻ nay rất quan tâm đến thể loại này. Và đó cũng là động lực để tôi thấy mình có trách nhiệm cần truyền dạy nhiều hơn những gì mình biết cho thế hệ trẻ hôm nay".

Cùng với Bắc Kạn, Lạng Sơn cũng là một trong những cái nôi của nghi lễ thực hành hát Then. Toàn tỉnh có khoảng 100 câu lạc bộ hát Then thuộc Hội bảo tồn dân ca các dân tộc tỉnh. Việc nghi lễ Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại càng đặt ra trách nhiệm gìn giữ và phát huy Di sản lớn lao hơn với họ. Ông Phan Văn Hòa, Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn, cho biết: "Có vinh dự lớn như thế này  thì chúng ta tiếp tục lưu giữ, bảo tồn, phát huy giá trị hát then trên địa bàn toàn tỉnh. Đó là hướng dẫn các Trung tâm văn hóa thể thao và truyền thông, Phòng Văn hóa thông tin các huyện, thành phố và các câu lạc bộ ở các cấp xã, thị trấn, thôn bản phát huy các làn điệu then trên địa bàn".

Ở một góc độ khác, các chương trình biểu diễn Then cổ “Câu then Việt Bắc” của nhóm Đình làng Việt, của đoàn dân ca Lạng Sơn, của Hội đồng hương Tày - Nùng tại Thủ đô Hà Nội trong nhiều năm qua, đã và đang tiếp tục làm lan tỏa vẻ đẹp của nghi lễ Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái bên ngoài cộng đồng của nó.

Theo Ủy ban Liên chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (thuộc UNESCO), hồ sơ đề cử Di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở VN đáp ứng 5 tiêu chí để đăng ký vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Yêu nghệ thuật truyền thống của cha ông để lại, Nghệ sỹ nhân dân Triệu Thủy Tiên, Phó Chủ tịch Hội  Bảo tồn dân ca Lạng Sơn vẫn luôn miệt mài đưa Then Tày, Nùng, Thái vượt ra khỏi đời sống cộng đồng, lan tỏa trong đời sống tinh thần của người Hà Nội.

"Đưa then xuống phố là tâm nguyện của rất nhiều người, đặc biệt là những người đã yêu mến nghệ thuật hát then như chúng tôi. Đưa then xuống phố cũng là một dịp để được quảng bá những giá trị của nghệ thuật diễn xướng then. Sự đón nhận của khán giả thủ đô, sự đón nhận của những du khách nước ngoài ở thủ đô đến tham gia vào những buổi trình diễn, chúng tôi nhận thấy rằng họ rất là thích. Có thể nói giá trị nhân văn của nghệ thuật diễn xướng then thực sự đã lan tỏa” - NSND Triệu Thủy Tiên nói.