Tự do cư trú là một trong những quyền cơ bản của công dân đã được ghi nhận trong các bản Hiến pháp của Nhà nước Việt Nam và được cụ thể hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật về cư trú với những quy định cụ thể như về điều kiện, thủ tục đăng ký cư trú…Luật cư trú (sửa đổi), được Quốc hội thông qua ngày 13/11/2020, vừa có hiệu lực từ ngày 1/7/2021, thực sự tạo bước chuyển biến lớn trong việc nâng cao sự thuận tiện, đơn giản hóa thủ tục hành chính cho người dân, đặc biệt là tiếp cận phù hợp với quá trình chuyển đổi số, cải cách thủ tục hành chính, bảo đảm tốt hơn quyền tự do cư trú, một trong các quyền cơ bản của công dân.
 Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Cư trú (sửa đổi). Nguồn: TTXVN |
Cùng với các quyền bầu cử, ứng cử, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật thư tín, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí… thì quyền tự do cư trú được Hiến pháp năm 2013 quy định là quyền con người, quyền công dân được Nhà nước Việt Nam công nhận, tôn trọng và bảo vệ. Việc quản lý cư trú của nhà nước có liên quan trực tiếp đến quyền tự do cư trú của công dân nên việc cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền tự do cư trú của công dân và việc quản lý cư trú được tổ chức theo hướng quy định công khai, minh bạch, đơn giản hóa giấy tờ, giảm thời gian, chi phí, xóa bỏ các thủ tục hành chính rườm rà, gây phiền hà cho người dân trong việc thực hiện quyền tự do cư trú.
Thực hiện chủ trương hiện đại hóa và đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến công tác quản lý dân cư, đồng thời bảo đảm tốt hơn nữa tính công khai, minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền tự do cư trú, bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu của công tác quản lý hành chính về trật tự xã hội, hoàn thiện hệ thống pháp luật về cư trú bảo đảm phù hợp với chủ trương cải cách hành chính và tiến trình hội nhập, mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, đồng thời tăng cường việc bảo đảm hơn nữa quyền tự do cư trú của công dân, nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác quản lý nhà nước về an ninh trật tự trong tình hình mới, thực hiện đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến việc đăng ký cư trú của công dân, Luật cư trú năm 2020 được xây dựng và chính thức được Quốc hội đã thông qua ngày 13/11/2020. Luật có hiệu lực từ ngày 01/7/2021 với nhiều quy định thể hiện việc bảo đảm tốt hơn nữa quyền tự do cư trú của công dân, thể hiện trong nhiều nội dung mới.
Theo đó, Luật Cư trú 2020 đã bãi bỏ hình thức quản lý dân cư bằng Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú và thay thế bằng hình thức quản lý theo số định danh cá nhân cập nhật thông tin trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú. Luật Cư trú 2020 thay thế việc quản lý cư trú (thường trú, tạm trú) từ phương thức thủ công bằng sổ giấy sang phương thức quản lý hiện đại bằng công nghệ thông tin. Cụ thể là quản lý bằng việc sử dụng mã số định danh cá nhân để truy cập, cập nhật, điều chỉnh trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư chạy trên mạng Internet. Thông tin về nơi thường trú, nơi tạm trú của mỗi công dân đều là trường thông tin dữ liệu số được cập nhật, điều chỉnh trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu quốc gia về cư trú.
Cùng với đó, quy trình, thủ tục đăng ký cư trú của công dân theo quy định của Luật Cư trú 2020 cũng được tổ chức theo hướng đơn giản hóa thủ tục hành chính. Cụ thể, theo quy định tại khoản 3 Điều 23 Luật Cư trú 2020 thì “Trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày nhận được hồ sơ đầy đủ và hợp lệ, cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm thẩm định, cập nhật thông tin về nơi thường trú mới của người đăng ký vào Cơ sở dữ liệu về cư trú và thông báo bằng văn bản cho người đăng ký về việc đã cập nhật thông tin đăng ký thường trú”. Luật Cư trú 2020 cũng không còn quy định điều kiện riêng khi đăng ký thường trú tại thành phố trực thuộc Trung ương. Thay vào đó, các điều kiện đăng ký cư trú thường trú được áp dụng chung, thống nhất trên toàn quốc được quy định tại Điều 21 Luật Cư trú 2020 tạo sự bình đẳng trong việc quản lý cư trú của mọi công dân, góp phần tốt hơn nữa trong việc bảo đảm về quyền tự do cư trú của công dân. Thêm nữa, công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn hoặc ở nhờ. Điều này bảo đảm tốt hơn quyền tự do cư trú của công dân trong điều kiện công dân đăng ký thường trú vào chỗ ở hợp pháp không thuộc quyền sở hữu của mình. Điều này cũng thể hiện bước tiến mới trong việc bảo đảm tốt hơn nữa quyền tư do cư trú của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013.
Nhìn chung, Luật Cư trú 2020 đã thể hiện chủ trương hiện đại hóa và đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến công tác quản lý dân cư, đồng thời bảo đảm tốt hơn tính công khai, minh bạch, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho công dân khi thực hiện quyền tự do cư trú. Luật góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về cư trú phù hợp với chủ trương cải cách hành chính và tiến trình hội nhập, mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế trong điều kiện Việt Nam đã và đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.