Khu vực mậu dịch tự do châu Phi (AfCFTA) vừa chính thức ra mắt tại thủ đô Niamey của Niger, trước sự chứng kiến của lãnh đạo 54 nền kinh tế thành viên. Đây là sự kiện có ý nghĩa lịch sử đối với châu Phi, được kỳ vọng sẽ giúp nâng cao đời sống của 1,2 tỷ dân tại châu lục này, biến ước mơ châu Phi không nghèo đói thành hiện thực.

Sau 17 năm đàm phán gai góc, AfCFTA được kỳ vọng mở rộng cánh cửa giao thương của thị trường trị giá 2.500 tỷ USD cũng như giúp nâng cao đời sống của 1,2 tỷ dân tại lục địa thường chỉ được biết đến với nghèo đói và xung đột. Ủy ban Liên minh châu Phi cho biết tuyệt đại đa số các nước châu Phi đã nhất trí chia sẻ các quy tắc xuất xứ, giám sát và xóa bỏ các rào cản phi thuế quan, áp dụng hệ thống thanh toán kỹ thuật số chung và cổng thông tin giám sát.

Những kỳ vọng lớn

AfCFTA là nội dung cốt lõi và quan trọng nhất của Chương trình nghị sự 2063 được AU thông qua hồi tháng 5/2013. Cho tới nay, các tổ chức hợp tác, liên kết và nhất thể hoá khu vực cũng như châu lục trên thế giới đều đề ra chiến lược hay chương trình phát triển dài hạn, nhưng cho thời gian dài tận những nửa thế kỷ thì AU là đầu tiên.

AfCFTA đi vào hoạt động với việc giảm thuế xuất nhập khẩu của 90% hàng hóa và dịch vụ, sẽ giúp tăng tỷ trọng thương mại nội khối lên 60% trong vòng 3 năm tới so với tỷ lệ hiện tại là 16%. AfCFTA cũng được cho là sẽ làm thay đổi cơ bản "cuộc chơi" bấy lâu nay tại châu Phi. Thay vì trước đây chỉ tập trung vào các đối tác châu Âu, Mỹ, hay châu Á, các quốc gia châu Phi từ giờ sẽ tăng cường giao thương với nhau và bổ sung cho nhau để cùng phát triển. Theo số liệu của AU, kim ngạch thương mại hiện nay giữa các nước châu Phi đang thấp hơn rất nhiều so với mức 19% tại Mỹ Latinh, 51% ở châu Á, 54% ở Bắc Mỹ và 70% ở châu Âu.

Bên cạnh đó, AfCFTA có hiệu lực sẽ góp phần bảo đảm tăng trưởng bền vững, tạo việc làm, giảm nghèo, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, thúc đẩy phát triển công nghiệp và hội nhập kinh tế toàn cầu tốt hơn.

Vì vậy ngay sau khi ra đời, AfCFTA ngay lập tức nhận được những đánh giá tích cực từ nhiều chính khách. Tổng thống Niger Mahamadou Issoufou khẳng định AfCFTA có hiệu lực là sự kiện quan trọng nhất đối với châu Phi kể từ khi thành lập Tổ chức Thống nhất châu Phi (OAU) năm 1963 và sau đó chuyển thành Liên minh châu Phi  ngày nay. Chủ tịch Ủy ban Liên minh châu Phi Moussa Faki Mahamat nhấn mạnh rằng AfCFTA , “giấc mơ bấy lâu’’ của "Lục địa Đen", nay đã trở thành hiện thực và trong tương lai hoàn toàn có thể trở thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới. Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc Amina Mohammed nhấn mạnh thỏa thuận thương mại có quy mô khắp châu lục đầu tiên này cho thấy một khu vực "đang dịch chuyển." Bà cho rằng AfCFTA là một phần thiết yếu để “bắt đầu xây dựng cầu nối tới hòa bình," đồng thời nhấn mạnh điều quan trọng hiện nay để hoàn thành cây cầu này là “biến lời nói thành hành động."

Khó khăn không nhỏ

Mặc dù AfCFTA đã ra mắt song Liên minh châu Phi cho biết hiệp định này sẽ chỉ được kích hoạt một cách đầy đủ từ ngày 1/7/2020 nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho các quốc gia thành viên có thời gian chuẩn bị mọi thứ cần thiết để có thể tham gia một cách hiệu quả. Không một quốc gia nào có thể tự do hóa mọi thứ ngay lập tức. Vì thế, quá trình này sẽ kéo dài không chỉ trong 1 năm mà là vài năm. Thực tế cho thấy, các nước phát triển kém hơn cần 10 năm để loại bỏ thuế quan, thậm chí nhóm 6 nước kém phát triển nhất, gồm cả Niger và Malawi, cần tới 15 năm để chuẩn bị.

Liên minh châu Phi cũng cần nguồn vốn đầu tư rất lớn cho việc phát triển hay cải tạo cơ sở hạ tầng kỹ thuật cần thiết trên mọi phương diện để phục vụ cho việc thực hiện AfCFTA, trong đó đặc biệt phục vụ cho việc di chuyển tự do của con người, hàng hoá và dịch vụ dọc ngang châu lục. Hiện tại, AU chưa cho thấy là đã có được lời giải cho bài toán khó này.

Đó là chưa kể đến thách thức lớn nhất với AfCFTA là chưa biết đến khi nào châu lục này mới chấm dứt được hoàn toàn tình trạng chiến tranh, nội chiến, xung đột bạo lực, xung khắc về sắc tộc, tôn giáo. Đây là thách thức khó khắc phục nhất đối với AU nhưng việc khắc phục nó lại là một trong những điều kiện tiên quyết đối với thành công của AfCFTA.

Việc thực hiện thành công AfCFTA không dễ chút nào đối với AU. Tuy nhiên việc 54 quốc gia thành viên AU đã đồng lòng xây dựng và đưa vào hoạt động hiệp định thương mại được mong đợi bấy lâu này vẫn được coi là bước tiến lớn để châu Phi dịch chuyển đến sự thịnh vượng.