Hải Dương, vùng đất nổi tiếng với truyền thống hiếu học và khoa bảng, đứng đầu cả nước về số người đỗ đạt cao. Sự học và truyền thống thi cử của vùng quê văn hiến này không chỉ được lưu truyền trong sử sách, mà còn được ghi dấu ở những di tích lịch sử, trong đó, nhiều di tích kết nối thành chuỗi, gắn với tên tuổi các danh nhân văn hóa và truyền thống khoa cử của địa phương.

Tỉnh Hải Dương có gần 3.200 di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng. Trong đó có một chuỗi di tích gắn liền với lịch sử khoa bảng, sự học của vùng đất phía đông Kinh thành Thăng Long (xứ Đông) mà hiếm nơi có được. Những di tích trên đều có giá trị lịch sử, văn hoá và kiến trúc đặc sắc để phát triển sản phẩm du lịch đặc thù "Con đường khoa cử Việt". Sản phẩm này được xây dựng trên nền tảng kết nối làng tiến sĩ Mộ Trạch (Bình Giang) với Văn miếu Mao Điền (Cẩm Giàng), đền thờ Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi (Nam Sách), đền thờ thầy giáo Chu Văn An và đền thờ nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ (Chí Linh).

Văn Miếu Mao Điền, nơi tổ chức các kỳ thi Hương để tuyển chọn nhân tài ở trấn Hải Dương và vùng phía Đông thành Thăng Long khi xưa. Ảnh: VOV

 Những ngày đầu năm, Văn Miếu Mao Điền (xã Cẩm Điền, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương) thu hút đông đảo du khách và các em học sinh từ nhiều địa phương lân cận, đến thăm quan, tìm hiểu về di tích lịch sử này. Văn Miếu Mao Điền được khởi dựng vào thời Lê Sơ (thế kỷ XV) tại xã Vĩnh Lại, huyện Đường An (nay là huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương). Nơi đây thường tổ chức các kỳ thi Hương để tuyển chọn nhân tài ở trấn Hải Dương và vùng phía Đông thành Thăng Long. Triều đình nhà Mạc đã tổ chức cả kỳ thi Hội ở đây. Văn Miếu Mao Điền từ vị trí là trường học của riêng trấn Hải Dương đã trở thành trường thi của cả vùng, góp phần giáo dục và đào tạo nhân tài cho đất nước.

Theo ông Hà Quang Thành, Trưởng ban quản lý Di tích Văn Miếu Mao Điền, nơi này là biểu tượng hiếu học của tỉnh Hải Dương:  "Năm ngoái, Văn Miếu Mao Điền đã đón 25 nghìn lượt khách về tham quan, chiêm bái; trong đó, ngoài du khách tỉnh Hải Dương còn có du khách các tỉnh lân cận, như: Hải Phòng, Quảng Ninh, Hưng Yên. Các du khách về khu di tích được dâng hương, nghe giới thiệu về di tích, tham quan khu lều chõng để tìm hiểu về lịch sử khoa bảng của các bậc tiền nhân."

Các điểm di tích trong tour du lịch "Con đường khoa cử Việt" được nhiều trường học lựa chọn để tổ chức giáo dục truyền thống hiếu học và trao thưởng cho các em. Ảnh: VOV

Trong hành trình khám phá “Con đường khoa cử Việt”, du khách đến thăm làng tiến sĩ Mộ Trạch (xã Tân Hồng, huyện Bình Giang), đền thờ thầy giáo Chu Văn An (1292-1370), đền thờ Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi (1272-1346) (huyện Nam Sách) và đền thờ Nguyễn Thị Duệ (1574-1654), nữ Tiến sĩ đầu tiên của Việt Nam. Những điểm đến giúp hình dung rõ hơn về truyền thống hiếu học, khoa bảng của vùng đất phía đông Kinh thành Thăng Long, nơi đứng đầu cả nước về số người đỗ đạt cao, với gần 500 tiến sĩ Nho học và 11 trạng nguyên.

Trong hành trình khám phá tour du lịch độc đáo này, làng Mộ Trạch ở xã Tân Hồng, huyện Bình Giang chắc chắn sẽ mang đến cho du khách nhiều bất ngờ. Ông Vũ Quốc Ái, Ban quản lý di tích Đình làng Mộ Trạch, cho biết với 36 người đỗ Tiến sĩ nho học thời phong kiến, trong đó có 1 Trạng nguyên và 11 Hoàng giáp (tương đương Tiến sỹ), làng Mộ Trạch nổi danh với tên gọi là “Làng tiến sĩ”:

"Khoa thi năm Bính Thân (1656) cả nước 3 nghìn người đi thi, Vua lấy khoa đó 6 Tiến sĩ. Khi niêm yết bảng Vàng, làng Mộ Trạch có 3 tiến sĩ, 3 vị này đều là họ Vũ. Khi đăng Vua Tự Đức tấm tắc khen: “Nhất gia bán thiên hạ”, tức là một làng bằng nửa thiên hạ, một dòng họ bằng nửa thiên hạ."

“Con đường khoa cử Việt” là sản phẩm du lịch đã được định hướng và xây dựng trong Đề án “Phát triển du lịch chất lượng cao tỉnh Hải Dương giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050”. Thời gian qua, tour du lịch này đã được ngành Văn hóa Du lịch tỉnh Hải Dương phối hợp các địa phương, các công ty du lịch triển khai hiệu quả. Nhiều trường học trên địa bàn Hải Dương và các địa phương lân cận đã tổ chức đưa học sinh trải nghiệm, tổ chức giáo dục truyền thống hiếu học và trao thưởng cho các em đoạt thành tích cao trong học tập.

Cô giáo Phạm Thị Bảo, Hiệu trưởng trường Tiểu học Hùng Thắng (huyện Bình Giang, Hải Dương), cho biết sau chuyến trải nghiệm, các em đã có các bài viết thu hoạch, vẽ tranh mô tả các địa điểm đến thăm, qua đó nâng cao hiệu quả giáo dục cho học sinh: "Các em học sinh rất phấn khởi. Đến từng vị trí tham quan, các em đều có ghi chép và quan sát rất cụ thể. Khi về triển khai, các em đều hào hứng, các em thấy được truyền thống văn hóa của quê hương; từ đó, các em có ý thức vươn lên trong học tập để noi gương các thế hệ cha ông đi trước."

Du lịch khoa bảng là sản phẩm du lịch độc đáo và riêng có của Hải Dương. Cùng với việc giới thiệu, quảng bá rộng rãi tour du lịch về miền khoa bảng đến du khách trong và ngoài tỉnh Hải Dương, ngành văn hóa du lịch Hải Dương đã kết hợp của ngành giáo dục và ngành văn hóa để xây dựng và phát huy giá trị độc đáo của mô hình này.  Ông Đỗ Văn Dần, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương, cho biết: "Sở Giáo dục và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hải Dương cần tăng cường sự gắn kết để thúc đẩy hơn tour du lịch này. Tôi cho rằng phải có sự đồng hành nhiều hơn của Nhà trường nhằm tạo hứng khởi cho các em trong việc hiểu hơn về quê hương đất nước thông qua việc trải nghiệm tại các di tích.

Đầu Xuân, du khách về vùng đất xứ Đông trải nghiệm “Con đường khoa cử Việt” để hiểu lịch sử dân tộc, tự hào hơn về truyền thống hiếu học của cha ông. Từ đó, thêm yêu quê hương, đất nước và có thêm động lực trong học tập, cuộc sống.