Toàn tập Nguyễn Xuân Khánh

NXB Phụ nữ là bà đỡ cho đa số các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh khi ông trở lại với văn chương, với tiểu thuyết Hồ Quý Ly làm nên hiện tượng xuất bản, được tái bản nhiều lần, rồi đến tiểu thuyết Mẫu thượng ngàn, Đội gạo lên chùa…

Và bởi thế, hình tượng những người mẹ đã đi vào trong văn chương Nguyễn Xuân Khánh đầy sức sống: "Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh thường hay kể chuyện: Mỗi người viết cần có một sân sau, như chú thì có rất nhiều những câu chuyện ở chính gia đình mình, ở chính ngôi làng Cổ Nhuế của mình. Nó gần như là chất liệu để chú quan sát và ngẫm ngợi để xây dựng hình ảnh nhân vật trong tác phẩm. Nếu chúng ta đọc những tác phẩm bộ ba như Hồ Quý Ly, Mẫu Thượng Ngàn, Đội gạo lên chùa, thì chúng ta cũng thấy những người nữ ở đây đều có phẩm tính gần như là một sức mạnh bền bỉ ,dẻo dai, từ vợ của Hồ Quý Ly - một bà công chúa, cho đến trong Mẫu thượng ngàn rất nhiều những nhân vật là những người phụ nữ nông dân. Đấy là cái phẩm tính rất đặc biệt trong văn chương Nguyễn Xuân Khánh.

Trong cuốn Một nụ cười mỉm nghiệp văn xuôi, nếu mọi người đọc kỹ thì cũng sẽ thấy các nhà nghiên cứu phân tích rất sâu rồi, tôi chỉ xin chia sẻ một kỷ niệm là nhà văn Nguyễn Xuân Khánh luôn nói rằng là ông ảnh hưởng rất nhiều từ những người mẹ người bà người chị, người em ở quanh mình." - Giám đốc NXB Phụ nữ chia sẻ.

Tức là từng cung bậc một của từng loại người trong xã hội, ông lật lên mọi trách nhiệm của con người, về mặt công dân, về mặt đạo đức... nói như các nhà phê bình bây giờ là ông đã tìm được diễn ngôn đa thanh cho mọi sinh vật, ông đều nói được hết. Nhưng cái cung bậc quan trọng nhất là lòng nhân ái, cao thượng dành lại cho mỗi con người. Sau khi đọc xong tác phẩm ta thấy tâm hồn ta như được gột rửa,và những gì bé mọn của cuộc đời ta sẵn sàng bỏ lại hư không.

Những nhà văn lớn là làm sao cũng làm độc giả lớn lên khi đọc tác phẩm. Đó là sự phân biệt giữa một nhà văn lớn và nhà văn bình thường. Vì trong tác phẩm có tư tưởng, trong tư tưởng có lòng nhân ái, sự bao dung. Cho nên đối với nhà văn lớn không gì cản trở được ngòi bút của họ." - Nhà văn Hoàng Quốc Hải nói.

Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh (thứ hai từ trái qua) tại buổi giới thiệu sách Chuyện ngõ nghèo năm 2017 - Ảnh: P.Hà

Tiến sĩ Đoàn Ánh Dương, Viện Văn học Việt Nam, là chủ biên của cuốn sách chân dung Nguyễn Xuân Khánh “Một nụ cười mỉm, một nghiệp văn xuôi”. Anh cho biết, ngoài việc quan tâm đến đường đời đường văn của Nguyễn Xuân Khánh như một bạn đọc, một người nghiên cứu, anh cũng có một số cơ hội được tiếp chuyện, chia sẻ với nhà văn Nguyễn Xuân Khánh về quan niệm văn chương của ông, về chuyện bếp núc trong văn chương của ông.

"Điều đó xuất phát từ một bài tôi viết về Mẫu thượng ngàn của ông, nhìn từ góc độ lý thuyết Hậu thực dân, thời mà tôi nghĩ có thể đọc tác phẩm lớn của Nguyễn Xuân Khánh từ những lý thuyết phương Tây. Bác Khánh đã đọc bài viết. Và bác nói với tôi rằng khi đọc hướng tiếp cận như thế bác thấy nó rất phù hợp với tác phẩm của bác. Nhưng khi viết thì bác hoàn toàn không có hình dung nào, trong đầu cũng không có quan niệm nào nảy ra về lý thuyết hậu thực dân cả. Bác chỉ quan tâm đến một vấn đề mà trong các sáng tác của mình bác để ý, đó là sự chuyển giao văn hóa. Sự chuyển giao văn hóa này là vấn đề mà sẽ được nhà văn Nguyễn Xuân Khánh theo đuổi trong tất cả những tác phẩm ông viết từ những năm 2000." - Tiến sĩ Đoàn Ánh Dương nói.

Nhà nghiên cứu, dịch giả Nguyễn Quốc Vương từ công việc khuyến đọc, phổ biến, phát hành, kinh doanh sách của mình mà anh có nhiều chi tiết phát hiện thú vị về bạn đọc của Nguyễn Xuân Khánh: "Có những độc giả rất bất ngờ đọc tác phẩm của bác Khánh. Tôi bán được sách của bác Khánh cho rất nhiều nhà tu hành. Trong đó có một nhà sư trụ trì ở Bắc Bộ mua sách của tôi, nhưng tôi lỡ quên không gửi cho cụ và cụ có nhắn cho tôi là: Anh bán sách ơi, chả nhẽ lại từ chối bán sách của bác Khánh cho nhà chùa sao? Tôi nhớ mãi lời nhắn đó..."