Đồng bào dân tộc Dao Đỏ ở xã Phan Thanh, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng từ lâu đã có những bài thuốc nam cổ truyền rất quý, chữa được nhiều bệnh. Hiện nay, ở địa phương, nhiều gia đình còn giữ được những bài thuốc cổ truyền này.\
Nghe âm thanh phóng sự tại đây:
Đồng bào dân tộc Dao Đỏ tích lũy được nhiều vốn y học cổ truyền từ nhiều thế hệ. Đa số các gia đình đều tự chữa những bệnh thông thường cho người nhà theo kinh nghiệm của gia đình, dòng tộc. Mỗi làng, mỗi bản đều có những thầy thuốc giỏi bốc thuốc chữa bệnh. Nguyên liệu làm thuốc chủ yếu hái lượm ở rừng, ven suối, ít khi trồng sẵn. Họ tìm thân, lá, vỏ cây, dây leo, củ, rễ cây… của nhiều loại cây, thảo dược và đem về sơ chế theo bí quyết gia truyền để thành các bài thuốc nam cổ truyền.
 Người Dao đỏ vào rừng tìm thảo dược về làm thuốc nam cổ truyền |
Chị Phùng Mùi Viện, người dân ở xã Phan Thanh, cho biết: "Người Dao Đỏ có rất nhiều loại thuốc. Tên thuốc thường theo tiếng Dao. Nguyên liệu chủ yếu lấy ở trên rừng mọc tự nhiên ở trên núi đá, núi đồi và một số cây thì trồng để bảo tồn."
Đồng bào Dao Đỏ thường dựa vào thực trạng bệnh, sức khỏe, tuổi tác của bệnh nhân mà cắt thuốc nam để chữa. Việc chế biến thuốc cũng tùy từng loại, có vị thuốc sắc uống nhưng có vị giã nhỏ, có thuốc nấu thành cao; một số vị đem đun lấy nước tắm gội, rửa như các bệnh ngứa, lở loét, phù thũng... Nhiều cây thuốc, vị thuốc không có tên gọi mà chỉ gọi theo công dụng chữa bệnh, như: thuốc chữa đau xương, thuốc chữa đau bụng, thuốc chữa đau răng... Bà Lý Mùi Sinh, người dân ở xã Phan Thanh, cho biết: "Thuốc dân tộc Dao Đỏ chữa được nhiều bệnh. Ví dụ chữa được bệnh thần kinh tọa, đau bụng, đau xương, mỏi lưng, mỏi chân tay…
 Một buổi sinh hoạt của cộng đồng dân tộc Dao đỏ |
Thuốc giúp cải thiện sức khỏe, rất tốt cho sức khỏe." Trước đây, các loại cây sử dụng làm thuốc thường được người Dao dùng tươi hay phơi khô, nấu lấy nước tắm hoặc uống. Còn ngày nay, thuốc lấy ở rừng về được sơ chế thành nhiều loại, như: thuốc khô, cao, thuốc nhỏ, thuốc đắp, thuốc bột… và đã có nhiều cải tiến, nâng cấp sản phẩm sơ chế, mẫu mã đóng gói đẹp nên ngày càng tiếp cận rộng rãi với thị trường.
Anh Bàn Sành Vẳng, người dân ở xã Phan Thanh, cho biết: "Trước đây, chúng tôi làm thuốc manh mún, chưa trở thành hàng hóa, mà chỉ làm thuốc chữa bệnh cho bà con dân bản. Hiện nay, sản phẩm thuốc nam chúng tôi đã trở thành hàng hóa và được tiêu thụ ở nhiều nơi. Chính vì thế, kinh tế phát triển, đời sống thu nhập chúng tôi khá hơn, đời sống ngày càng cải thiện, đi lên."
 Bà con đứng trước nhà cộng đồng dân tộc Dao đỏ. Ảnh: Ngọc Anh |
Mới đây, ngày 10/3/2024, tại xóm Bình Đường, xã Phan Thanh, huyện Nguyên Bình, diễn ra lễ ra mắt “Cộng đồng dân tộc Dao Đỏ” nhằm bảo tồn và phát triển thuốc nam cổ truyền dân tộc Dao Đỏ gắn với giữ gìn bản sắc dân tộc. Cộng đồng dân tộc Dao Đỏ đã thống nhất mỗi hộ gia đình sẽ trồng vườn thuốc nam, mang cây thuốc từ rừng về trồng ở vườn nhà. Đều đặn hằng tháng, cộng đồng dân tộc Dao Đỏ tổ chức sinh hoạt 1 lần để các thành viên cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm bảo tồn, phát triển thuốc nam cổ truyền dân tộc Dao Đỏ.
 Bà con thái lá rừng làm thuốc nam cổ truyền. Ảnh: Ngọc Anh |
Anh Bàn Đức Thắng, Phó Bí thư, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Phan Thanh, Chủ nhiệm cộng đồng dân tộc Dao Đỏ, cho biết: "Chúng tôi giữ được nguyên bản những bài thuốc được truyền lại từ các thế hệ ông cha. Còn có cả sách làm thuốc nữa, nhóm cố gắng truyền tải lại cho con cháu học tập, bảo tồn giữ lại những bài thuốc này không bị lãng quyên. Chúng tôi có 35 thành viên và tương lai có thêm nữa. Nhiệm vụ chính của chúng tôi là bảo tồn, phát triển các bài thuốc dân tộc ngoài ra gắn với phát triển du lịch. Hiện, chúng tôi có những bài thuốc, như: trà thảo dược để uống cho mát gan, thanh nhiệt; thuốc chữa bệnh đau dạ dày; thuốc chữa viêm xoang, viêm mũi, dị ứng; thuốc chữa bệnh đại tràng; thuốc hỗ trợ chữa bệnh đau thận; lá tắm cho những người bị ốm và phụ nữ sau khi sinh tắm để phục hồi sức khỏe. Nhóm đang nghiên cứu, áp dụng khoa học kỹ thuật để đưa những cây thuốc trên rừng về trồng tại vườn. Ở đây đang ươm trồng thử một số cây thuốc."
 Một số loại thuốc nam cổ truyền của dân tộc Dao Đỏ. Ảnh: Ngọc Anh |
Hiện nay, khách du lịch khi đến cộng đồng dân tộc Dao Đỏ đã mua sản phẩm thuốc nam cổ truyền dân tộc Dao Đỏ, tuy nhiên số lượng chưa nhiều. Huyện Nguyên Bình đã cấp phép cho một doanh nghiệp đầu tư trồng thử nghiệm một số cây dược liệu quý hiếm trên diện tích khoảng 6.000 m2, trong đó có cây đan sâm, đương quy, bạch cập… Nếu trồng được thì sẽ có nguồn cung dồi dào.
Chị Hoàng Thị Hồng Vương, người dân ở xã Phan Thanh, cho biết: "Cộng đồng dân tộc Dao Đỏ vừa mới đi vào hoạt động nên các sản phẩm thuốc chưa nhiều. Thời gian tới, chúng tôi cố gắng làm thêm nhiều sản phẩm nữa. Bài thuốc đang được xem xét để đưa vào sản phẩm OCOP (chương trình quốc gia mỗi xã một sản phẩm). Sắp tới, sản phẩm thuốc nam cũng được đưa lên sàn thương mại điện tử."
Bà con dân tộc Dao Đỏ ở xã Phan Thanh, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng đã giữ lại được những bài thuốc quý không để mai một; đồng thời phát triển nghề làm thuốc nam cổ truyền. Qua đó, mang lại sinh kế, tạo công ăn việc làm và cải thiện đời sống của người dân ở nơi đây.