Cúng sức khỏe là một nghi lễ truyền thống, quan trọng trong đời sống của đồng bào dân tộc Ê Đê. Nghi lễ thể hiện sự tôn kính, hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Đồng thời, cầu mong các đấng thần linh, ông bà tổ tiên chở che, phù hộ cho con cháu được khỏe mạnh, hạnh phúc và thành đạt.

Theo phong tục của người Ê Đê, khi người lớn trong nhà từ 50 tuổi trở lên sẽ được con cháu làm lễ chúc sức khỏe, tạ ơn cha mẹ đã nuôi dưỡng. Từ sáng sớm, nhà bà H Thinh Kbuôr và ông Y Lê Niê ở buôn Mlăng, xã Ea Tar, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk đã nhộn nhịp người ra vào. Người giúp chặt lá cây, cột rượu cần, người tham gia nấu ăn; người thì giúp mổ gà, heo, chuẩn bị lễ vật cúng.

Lễ cúng mừng sức khỏe là lễ quan trọng trong đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc Ê đê. Ảnh: Hồng Trang

Ông Y Lê Niê, chủ nhà cho biết gia đình đang chuẩn bị tổ chức lễ cúng sức khỏe cho ông Y Hai Kbuôr, bác ruột của bà H’ Thinh: "Tổ chức lễ cúng sức khỏe cho ông bác của gia đình, đúng ngày sinh của bác nên chúng tôi tổ chức lễ cúng sức khỏe cầu mong bác được khỏe mạnh, bình an. Trước ngày tổ chức lễ, chúng tôi chuẩn bị lợn, gà, rượu cần, cồng chiêng và một số thứ khác nữa. Chúng tôi thông báo cho họ hàng buôn xa, làng gần về chung vui với gia đình và chúc phúc cho bác."

Nghi lễ đeo vòng đồng để cầu xin sức khỏe. Ảnh: Hồng Trang

Mâm lễ vật đã được chuẩn bị xong, với cây nến cắm trên lư đồng, một nhúm than còn đỏ lửa, chén đồng đựng rượu, trầu thuốc, cơm, một con gà nướng. 8 ché rượu cần cột sẵn giữa nhà để làm lễ, trong đó 1 ché cúng cho ông bà tổ tiên, 5 ché cúng sức khỏe cho ông Y Hai và các ché còn lại để đãi khách. Tiếng chiêng đồng vang lên, báo hiệu lễ cúng bắt đầu. Tiếng chiêng cũng ngân vang trong suốt quá trình diễn ra lễ cúng. Người được cúng ngồi phía vách Đông ngôi nhà sàn, cạnh các lễ vật. Ở phía đối diện là thầy cúng, người thân và khách mời. Lễ cúng sức khỏe trải qua 3 lần cúng, gồm cúng mời ông bà tổ tiên về dự lễ, cúng khấn cầu sức khỏe người được làm lễ và cúng cảm ơn, nhận sự chúc mừng từ người thân, họ hàng. 

Rạng rỡ trong chiếc áo thổ cẩm Ê Đê, ông Y Hai Kbuôr (Aê H’Rao), năm nay đã 82 tuổi rất vui mừng khi được con cháu tổ chức lễ cúng sức khỏe. Ông kể đây là lần thứ 4 mình được làm lễ như thế này. "Hôm nay là ngày vui, ngày tốt lành, cảm ơn con cháu, họ hàng, tổ chức lại lễ cúng sức khỏe, nhắc nhớ lại truyền thống của ông bà từ xưa. Tôi giờ tuổi cao sức yếu nên lễ cúng này thay cho lời chúc phúc của con cháu để tôi có thêm nhiều sức khỏe, sống vui vẻ. Tôi cảm thấy phấn khởi lắm, cảm ơn gia đình, con cháu và cả buôn làng đến chung vui."

Sau mỗi nghi thức cúng, ông Y Hai và thầy cúng cùng ăn miếng cơm, nếm miếng thịt, uống rượu cần như một cách đón nhận những điều tốt đẹp mà nghi lễ mang đến. Thầy cúng trao cần rượu cho ông Y Hai và thực hiện nghi thức trao vòng đồng, chúc phúc cho chủ nhân của buổi lễ và du khách tham dự lễ. Sau đó đến lượt con cháu, người thân trong gia đình, dòng họ cũng lần lượt đeo vòng đồng, tặng quà cho ông Y Hai. Theo quan niệm của người Ê Đê, chiếc vòng đồng tượng trưng cho sự bền vững, phát triển của cuộc sống và sức khỏe. 

Thầy cúng Y Chôch Niê (Aê Lê), ở buôn Mlăng, xã Ea Tar, huyện Cư M’gar, cho biết: "Mỗi người con cháu, họ hàng trong đại gia đình của người được làm lễ cúng thì đều chúc phúc cho người đó bằng cách đeo vòng đồng, dây chuyền, tặng quà cho người được làm lễ. Đó không chỉ là sự chung vui mà còn nhằm nhận mặt họ hàng, con cháu trong đại gia đình, dòng tộc, khẳng định mối quan hệ thân thiết ruột rà, khi nhà có việc gì thì cùng hỗ trợ, giúp đỡ nhau. Đeo vòng đồng cũng thể hiện cho sự khẳng định mối quan hệ thân thiết đó."

Lễ chúc sức khỏe của người Ê Đê sẽ được tổ chức ở tuổi tròn chục, như 50 tuổi, 60 tuổi hoặc 70 tuổi... Tùy theo tuổi, mỗi lần chúc sức khỏe, tạ ơn cha mẹ sẽ có những lễ vật hiến sinh khác nhau. Với mỗi cá nhân thì được tổ chức cúng sức khỏe là một niềm vinh dự lớn vì thường là gia đình có điều kiện mới có thể thực hiện.

Ông Y Wem H Wing, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Cư Mgar, cho biết: "Việc cúng sức khỏe ngày hôm nay vừa khôi phục lại văn hóa truyền thống đặc sắc của người Ê Đê trong việc cúng sức khỏe cho người thân, giáo dục thế hệ trẻ hiểu được ý nghĩa của việc cúng sức khỏe để sau này nhân rộng ra. Đồng thời, quảng bá hình ảnh văn hóa tốt đẹp của người dân, qua đó cũng góp phần phát triển du lịch trong cộng đồng trên địa bàn huyện Cư Mgar."

Với người Ê Đê, cúng sức khỏe là một nghi lễ quan trọng đánh dấu một cột mốc hay một thành tựu trong cuộc đời mỗi người, nhất là đối với người đàn ông. Trong không gian lễ cúng sức khỏe của người Ê Đê, người dân và du khách tận mắt thấy những nét độc đáo văn hóa được hiển hiện. Đó là không gian văn hóa cồng chiêng, là văn hóa rượu cần, đồng thời thể hiện sự đoàn kết giữa các thành viên trong gia đình, dòng tộc.