Nghe chương trình tại đây:
Du nhập vào Hà Nội từ 100 năm trước, kiến trúc châu Âu, đặc biệt kiến trúc Pháp, qua bàn tay của những người thợ địa phương, đã mang những nét văn hoá riêng của Việt Nam. Đi qua hai thế kỷ cùng người Hà Nội, kiến trúc Pháp chứa đựng trong đó nếp nhà của người Hà Nội, là không gian kết nối quá khứ và tương lai của một đô thị sôi động nhưng cũng ẩn chứa sự thâm trầm, cổ kính.
Anh Phạm Hoàng Chiến, người dân Hà Nội, chia sẻ: “Đối với tôi, Hà Nội đẹp nhất vào lúc sáng sớm. Tôi thích ngắm nhìn Hà Nội vào khoảng thời gian này. Tôi thấy những ngôi nhà cổ có nét kiến trúc rất riêng với mái ngói, màu sơn cũ kỹ, rêu phong và những người sống trong căn nhà đấy chậm rãi ra ngoài ban công tập thể dục hay cảm nhận sự yên tĩnh của phố phường. Đó là những nét riêng của Hà Nội.”
Đối với anh Chiến, những ngôi nhà kiến trúc Pháp màu vàng đậm nhạt khác nhau nên phố phường Hà Nội mang vẻ đẹp rất khác. Đó là sự thâm trầm, cổ kính của một Hà Nội xưa.
Hà Nội có khu phố cổ và khu phố cũ (hay còn gọi là khu phố Pháp) còn lưu giữ nhiều công trình được ví như di sản quý báu của kiến trúc thủ đô. Hơn 100 năm trước, kiến trúc phương Tây, trong đó có kiến trúc Pháp du nhập vào Hà Nội, nhưng đã được địa phương hoá và trở thành kiến trúc Đông Dương. Kết cấu, tỷ lệ của các công trình theo kích thước của Pháp, một số chi tiết, như: chấn song sắt, cửa sắt, khóa cửa, tay nắm bằng sứ, cấu kiện trong ngôi nhà cũng theo cũng theo phong cách của phương Tây. Nhưng hình thức trang trí lại mang văn hoá bản địa, kết hợp với kiến trúc phong kiến thời nhà Nguyễn. Nhiều ngôi nhà sử dụng cửa bức bàn, với chữ triện hoa cúc, các cuốn thư, cuốn bậc hay dơi thọ, trái đào là những tích cổ của văn hóa phương Đông. Nhiều ngôi nhà còn có niên hiệu và tên bằng Hán Nôm hoặc tiếng Việt như Gia bảo, Trung Huy, Long Hưng. Vì vậy, kiến trúc Pháp ở Hà Nội mang những nét đặc trưng rất riêng. Trải qua nhiều đổi thay, nét kiến trúc này vẫn được giữ gìn làm phong phú bức tranh đô thị hiện đại của Hà Nội…
Kiến trúc sư Trần Huy Ánh cho biết: “Hà Nội là một thành phố có lịch sử phát triển hơn 100 năm đô thị hóa theo kiểu phương Tây, nhưng trong 100 năm đấy ở các giai đoạn khác nhau cũng tạo nên những các hình thức, những phong cách kiến trúc khác nhau. Hình ảnh những công trình ở trong khu phố Pháp hay khu phố cổ của Hà Nội là rất nhiều những mảnh ghép khác nhau. Nó có một cái vẻ tao nhã và sang trọng để chúng ta có thể nhìn đến tương lai của Hà Nội với một lối sống có thể vừa là phát triển, vừa là tiện nghi, nhưng cũng có một chút là vì cái đẹp mà rất nhiều thành phố châu Á đã bị mất đi trong quá trình đô thị hóa.”
Những căn nhà mang kiến trúc Pháp đã trở thành nguồn tư liệu, nguồn cảm hứng cho nhiều nghệ sĩ sáng tác, trong đó có hoạ sĩ Bùi Quang Khiêm, người sinh ra và lớn lên ở phố cổ Hà Nội. Hoạ sĩ vẽ rất nhiều căn nhà mang kiến trúc Pháp có sự giao thoa với cuộc sống hiện đại. Năm 2018, tác phẩm tranh khắc gỗ của ông đoạt giải triển lãm mỹ thuật thủ đô. Tranh khai thác nét đẹp ngôi nhà mang dáng vẻ kiến trúc xưa nhưng bên cạnh đấy là người ta vẫn mở cửa hàng buôn bán phụ tùng xe máy. Ông có rất nhiều ấp ủ, dự định nghiên cứu, lưu giữ và sáng tác về cuộc sống của người Hà Nội trong những căn nhà cổ thân thuộc. Hoạ sĩ Bùi Quang Khiêm cho biết: “Nếu Hà Nội không có những dãy phố cổ thì các nghệ sĩ không có nhiều cảm hứng sáng tác. Nếu hoạ sĩ Bùi Xuân Phái không nhìn ra vẻ đẹp đấy, đánh thức cái giá trị đấy, rõ ràng là mọi người sẽ quên. Những dãy nhà cổ mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn viết trong bài hát “Nhớ mùa thu Hà Nội” có mái ngói thơm nâu, rất giản dị, hay xô nghiêng, xô ngả giống như trong bài hát “Em ơi Hà Nội phố” của nhạc sĩ Phú Quang, rõ ràng đem lại cho chúng ta nhiều cảm xúc. Những hình ảnh ấy là riêng biệt so với những đô thị khác.”
 Nhà hát Lớn Hà Nội – một trong những công trình biểu tượng của Thủ đô – được hoàn thành năm 1911 theo mẫu Nhà hát Opéra Garnier ở Paris (Pháp). Ảnh: Quang Hùng/vovgiaothong.vn |
Nhiều công trình kiến trúc Pháp sau 100 năm tồn tại đã trở thành những không gian mang nhiều chức năng khác nhau để người dân có thể tiếp cận và tìm hiểu về kiến trúc cũng như cuộc sống của Hà Nội xưa. Đó là Nhà hát Lớn Hà Nội, mang phong cách kiến trúc Pháp cổ điển, được xây dựng từ năm 1901 đến 1911 dựa trên thiết kế của Nhà hát Opera Garnier ở Paris. Nhà hát Lớn là một trong những nhà hát lớn bậc nhất của Việt Nam. Đây là nơi diễn ra nhiều sự kiện quan trọng của thủ đô Hà Nội và nổi tiếng với các chương trình biểu diễn nghệ thuật hàn lâm…
Trong khi đó, một số biệt thự ở khu phố cũ được trùng tu trở thành không gian văn hoá. Có thể kể đến biệt thự Pháp cổ tại số 49 phố Trần Hưng Đạo. Đó là ngôi biệt thự vườn của bác sĩ người Pháp được xây bởi những người thợ Việt Nam. Trải qua mưa nắng và thời gian, ngôi biệt thự bằng đá vẫn trụ vững và nay trở thành nơi giao lưu văn hoá phố cũ Hà Nội để bảo tồn di sản kiến trúc của Hà Nội xưa, đồng thời cũng là nơi người dân có thể giao lưu văn hoá, trong đó có giao lưu giữa Việt Nam và Pháp.
 Căn biệt thự Pháp cổ tại số 46 Hàng Bài - 49 Trần Hưng Đạo chính thức hoàn thiện trùng tu vào năm 2022. Ảnh: Quang Hùng/vovgiaothong.vn |
Kiến trúc sư người Pháp Emma Reix cho biết: “Những biệt thự ở Hà Nội được xây giống nhà riêng ở vùng nông thôn của Pháp. Tức là không được xây theo mạng lưới quy hoạch sẵn. Nó không phải mô hình nhà đô thị mà là nhà vườn hay nhà nghỉ dưỡng. Ngoài ra, biệt thự ở Pháp xây ở những vùng khác nhau sẽ sử dụng vật liệu của vùng đấy và có hình thái kiến trúc của vùng đó. Biệt thự ở Hà Nội có cùng đặc điểm, có cùng cách thức xây dựng và vật liệu, nó có tính thống nhất và đa phần được xây bằng đá.”
Những căn nhà cổ, những ngôi biệt thự hay các công trình mang kiến trúc Pháp như những nốt trầm giữa phố xá ồn ào, tấp nập của Hà Nội. Nhìn những không gian này, nhiều người đã muốn quay ngược thời gian về tìm hiểu cuộc sống của Hà Nội một thời xa xưa để hiểu và yêu hơn mảnh đất này.