Trong các báo cáo công bố nhân Ngày Thế giới phòng chống AIDS (01/12) năm nay, nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo dù thế giới đã tiến bước dài trong cuộc chiến phòng, chống HIV/AIDS nhưng các biến động gần đây trong chính sách viện trợ toàn cầu đang đe dọa các bước tiến này.
Hôm 25/11, Chương trình phối hợp Liên hợp quốc (LHQ) về HIV/AIDS (UNAIDS) đưa ra cảnh báo về hàng loạt hệ lụy nghiêm trọng đối với cuộc chiến chống HIV/AIDS, sau khi nhiều chương trình quốc tế bị cắt giảm kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại Nhà Trắng vào đầu năm nay. Cụ thể, UNAIDS cho biết hàng triệu người đã mất quyền tiếp cận thuốc HIV do cắt giảm viện trợ toàn cầu. Do thiếu kinh phí, một số lượng người chưa được thống kê nhiễm HIV đã tử vong, phần lớn do phòng khám địa phương đóng cửa và dịch vụ điều trị bị gián đoạn. Ngoài ra, 2,5 triệu người đã mất quyền tiếp cận thuốc PrEP - loại dược phẩm quan trọng ngăn chặn lây nhiễm HIV. Một khảo sát của UNAIDS và mạng lưới quyền phụ nữ ATHENA cho thấy gần một nửa phụ nữ và trẻ gái vị thành niên báo cáo bị gián đoạn dịch vụ phòng ngừa và điều trị HIV tại cộng đồng của họ.
 Bà Winnie Byanyima, Giám đốc điều hành UNAIDS. Nguồn: REUTERS |
Cơ quan này mô tả phản ứng toàn cầu với HIV đang rơi vào "chế độ khủng hoảng", sau khi nhiều quốc gia cắt giảm viện trợ phát triển, do chịu sức ép đối nội hay tăng chi tiêu quốc phòng (châu Âu). Đặc biệt, việc Mỹ, quốc gia từng đóng góp tới 75% nguồn tài trợ quốc tế, tạm dừng toàn bộ hỗ trợ liên quan HIV hồi đầu năm, gây tác động tiêu cực. Giám đốc điều hành UNAIDS, bà Winnie Byanyima, cho biết: “Kể từ khi chính quyền Mỹ đột ngột ngừng tài trợ hồi tháng 2, tổ hợp hệ sinh thái giúp duy trì các dịch vụ ngăn ngừa HIV tại hàng chục quốc gia có thu nhập trung bình và thấp bị chấn động mạnh mẽ. Các phòng khám bị đóng cửa mà không báo trước, hàng ngàn nhân viên y tế mất việc hoặc mất lương, đồng thời các dịch vụ xét nghiệm, điều trị, phòng ngừa chứng kiến việc gián đoạn lan rộng”.
Báo cáo mới nhất của UNAIDS cũng phù hợp với các đánh giá từ nhiều tổ chức khác. Phát biểu hôm 22/11 tại một sự kiện bên lề Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) ở Johannesburg (Nam Phi), Giám đốc điều hành Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét (Global Fund), ông Peter Sands cảnh báo nguồn lực dành cho y tế toàn cầu đang thu hẹp. Cụ thể, Global Fund mới chỉ huy động được 11,34 tỷ USD cho giai đoạn 2027–2029, con số còn cách khá xa mục tiêu 18 tỷ USD mà tổ chức này đề ra. Theo ông Peter Sands, mô hình hỗ trợ phát triển truyền thống “không còn phù hợp” và các quốc gia thụ hưởng cần tiến tới tự chủ tài chính cao hơn. Tuy nhiên, ông cảnh báo việc chuyển đổi quá nhanh có thể làm chậm, thậm chí đảo ngược những thành quả trong cuộc chiến chống những căn bệnh chết người này, nhất là AIDS.
Theo UNAIDS, các biến động trên đang khiến cuộc chiến phòng, chống HIV/AIDS toàn cầu chứng kiến bước lùi lớn nhất trong thập kỷ qua. Các số liệu của UNAIDS cho thấy tại 13 quốc gia có tỷ lệ HIV/AIDS cao nhất, phần lớn tại châu Phi, số người mới được tiếp cận với các liệu pháp điều trị HIV giảm so với năm ngoái. 450 ngàn phụ nữ khu vực hạ Sahara mất quyền tiếp cận với dịch vụ phòng ngừa HIV; 24% dịch vụ chẩn đoán sớm cho trẻ sơ sinh bị gián đoạn; các tổ chức cộng đồng, vốn là xương sống trong cuộc chiến chống HIV/AIDS đóng cửa hàng loạt, trong đó 60% các tổ chức do phụ nữ dẫn dắt phải tạm ngưng các chương trình thiết yếu.
 Bác sỹ Byrone Chingombe, Giám đốc Kỹ thuật tại Trung tâm nghiên cứu sức khỏe tình dục và HIV/AIDS của Zimbabwe. Nguồn: REUTERS |
Bác sỹ Byrone Chingombe, Giám đốc Kỹ thuật tại Trung tâm nghiên cứu sức khỏe tình dục và HIV/AIDS của Zimbabwe, chia sẻ: “Việc cắt giảm tài trợ này tạo ra sự hoảng loạn, lúng túng và các thông tin sai lệch trong toàn bộ các chương trình của chúng tôi. Vấn đề nằm trong chính các cơ sở y tế khi thuốc điều trị HIV thì có nhưng dịch vụ phân phối lại ngưng hoạt động, khiến việc điều trị hay tiếp cận với điều trị, phòng ngừa bị gián đoạn. Quan trọng hơn, nó làm đứt gãy sự tin tưởng giữa các cộng đồng của chúng tôi”.
Trong bối cảnh hiện nay, UNAIDS cho biết cơ quan này đang hỗ trợ ít nhất 30 quốc gia tăng nguồn lực trong nước để giảm phụ thuộc vào viện trợ quốc tế, song nhấn mạnh khoảng trống tài chính quá lớn để có thể lấp đầy ngay. Trước mắt, một phần chương trình HIV đã được khôi phục nhờ PEPFAR, chương trình cấp cứu của Mỹ về phòng chống AIDS, nhưng tổng mức tài trợ vẫn tiếp tục giảm, đe dọa mục tiêu chấm dứt AIDS như mối đe dọa y tế công cộng vào năm 2030.
Giám đốc điều hành UNAIDS, bà Winnie Byanyima cảnh báo nếu không có những nỗ lực lớn từ nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, cuộc chiến chống HIV/AIDS chưa thể chấm dứt, bởi thế giới vẫn đang có 40,8 triệu người sống chung với HIV, ghi nhận 1,3 triệu ca nhiễm mới trong năm 2024. Từ năm 2010 đến 2024, số ca tử vong liên quan AIDS đã giảm 54%, còn 630.000 trường hợp mỗi năm, trong khi ca nhiễm mới giảm 40%, song những con số này vẫn ở mức cao.