Nhà văn hoá Hữu Ngọc người được mệnh danh là “người bắc cầu văn hoá Việt Nam và thế giới” vừa qua đời ở tuổi 107. Ông dành phần lớn cuộc đời nghiên cứu, giữ gìn văn hoá Việt Nam và lan toả văn hóa Việt Nam đến cộng đồng quốc tế. Ông cũng nỗ lực làm cầu nối đưa bản sắc dân tộc ra thế giới.

Nhà văn hóa Hữu Ngọc. Ảnh: Nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán

Nhà văn hóa Nguyễn Hữu Ngọc sinh năm 1918, tại Hà Nội. Thời trẻ, ông từng dạy tiếng Anh ở Nam Định, sau đó đi bộ đội, phụ trách tờ báo L'Étincelle (Tia sáng) bằng tiếng Pháp với vai trò Tổng biên tập kiêm phóng viên. Tia sáng là tờ báo đầu tiên sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cũng là tờ báo địch vận đầu tiên trong kháng chiến. Ngoài ra, ông còn làm tổng biên tập một số tờ báo đối ngoại.

Lúc sinh thời, ông từng chia sẻ con đường trở thành nhà văn hoá của mình 70% là do ngẫu nhiên. Ngẫu nhiên đi dạy học; rồi lại ngẫu nhiên làm công tác địch vận, viết báo, trở thành tổng biên tập những tờ báo đối ngoại, giám đốc Nhà xuất bản Ngoại văn; ngẫu nhiên trở thành một người "xuất nhập khẩu văn hóa" như mọi người vẫn gọi.

Nói về cách giới thiệu văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế, nhà văn hóa Hữu Ngọc cho hay ông thường dùng những câu chuyện lịch sử và văn hóa, bởi trong lịch sử có văn hóa, trong văn hóa có lịch sử, tuy 2 mà 1.

Để giới thiệu văn hóa Việt Nam ra nước ngoài, ông viết đều đặn hơn chục năm cho Le Courrier Vietnam (tiếng Pháp) và Vietnam News (tiếng Anh). Mỗi bài viết ông muốn độc giả tham gia cùng mình, qua đó cùng hiểu và yêu sâu sắc hơn nữa con người Việt Nam, đất nước Việt Nam. Những bài viết đó đã được tập hợp thành cuốn sách "Lãng du trong văn hóa Việt Nam" với 3 ấn bản bằng tiếng Anh, Pháp và Việt Nam. Bà Karen Anyse Joslin, độc giả người Mỹ, bày tỏ: "Tôi rất thích đọc sách của nhà văn Hữu Ngọc. Tôi đã có cơ hội trải nghiệm văn hóa Việt Nam và tôi muốn biết nền văn hóa đó có gì đổi mới so với trước vì vậy tôi đã mua sách của ông"

Trong số các công trình nghiên cứu đồ sộ của ông, mảng văn hóa Hà Nội chiếm vị trí quan trọng. Năm 1997, cuốn Phác thảo chân dung văn hóa Hà Nội bằng tiếng Anh và Pháp đã được dùng làm quà tặng các nguyên thủ quốc gia đến tham dự Hội nghị các nước có sử dụng tiếng Pháp lần 7 tại Hà Nội. Đây là công trình đầu tay về văn hóa Hà Nội của ông và là cuốn sách đầu tiên giới thiệu về Hà Nội cho người nước ngoài kể từ tháng 8/1945 đến thời điểm đó.

Không chỉ đóng góp ở những trang viết mà ông còn "xuất khẩu" văn hóa Việt Nam ra thế giới bằng trăm cuộc trò chuyện về văn hóa với người nước ngoài. Tiến sĩ Trần Đoàn Lâm cho biết: “Sau khi thính giả nghe ông nói chuyện hoặc là độc giả đọc bài viết của ông, bài báo hay sách, những người đã yêu Việt Nam trở nên yêu Việt Nam nhiều hơn, những người nào chưa yêu Việt Nam cũng bắt đầu yêu Việt Nam. Đấy là nghệ thuật làm thông tin đối ngoại của Hữu Ngọc. Từ trái tim đi thẳng đến trái tim vì con đường này là con đường thẳng nhất và công tâm.”

Hơn 70 năm cầm bút, nhà văn hóa Hữu Ngọc cũng đã cho ra đời một loạt tác phẩm viết về kho tàng văn hóa phong phú của nhiều dân tộc, như: "Phác thảo chân dung văn hóa Pháp", "Mảnh trời Bắc Âu - Văn hóa Thụy Điển", "Hồ sơ văn hóa Mỹ", "Chân dung văn hóa Nhật Bản", "Chìa khóa để biết và hiểu Lào".

Bộ sách “Lãng du trong văn hóa Việt Nam” của Nhà nghiên cứu Hữu Ngọc được tái bản lại bởi NXB Kim Đồng năm 2018. Ảnh: thethaovanhoa.vn

Năm 1997, tại lễ trao Huân chương Bắc Đẩu cho nhà văn hoá Hữu Ngọc, Đại sứ Thuỵ Điển tại Việt Nam (1994-1997), Börje Lunggren đã nhận xét: "Từ trước đến nay, tôi chưa từng gặp người bắc cầu giữa các nền văn hóa như ông Hữu Ngọc - cắm rễ sâu vào văn hóa Việt Nam, một người chân chính, rất tế nhị khi thu nhận những nền văn hóa khác". Đại sứ Pháp tại Việt Nam (1989-1993), Claude Blanchemaison thì khẳng định: "Nếu có một nhà trí thức nào, một nhà văn nào xứng đáng nhận Huân chương Cành cọ Hàn lâm, thì đó là ông Hữu Ngọc - nhà văn hóa lớn".

Trong khi đó, Tiến sĩ Trần Đoàn Lâm cho rằng: “Nhà văn hóa Hữu Ngọc để lại di sản đồ sộ bao gồm cả di sản vật chất và di sản tinh thần. Ông để lại hàng ngàn trang sách báo, 34 cuốn sách ông viết bằng tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Việt. Những bài viết đó thể hiện một tầm sâu một trí tuệ, một trí thức sâu sắc của nhà văn hóa Hữu Ngọc về văn hóa Việt Nam cũng như văn hóa thế giới, đất nước con người Việt Nam, đất nước, con người thế giới.”

Với sức lao động bền bỉ, ở tuổi 102 (năm 2020), nhà văn hóa Hữu Ngọc ra mắt bộ sách "Cảo thơm lần giở" gồm 2 cuốn, dung lượng gần 1.000 trang. Qua bộ sách này, độc giả được tìm hiểu 180 danh nhân thế giới, ở nhiều lĩnh vực, trong đó có Phật Thích Ca Mâu Ni, Chúa Jesus, Khổng Tử, Tôn Tử, Hegel, Sokrates, Darwin, Leonardo da Vinci, Picasso…và 3 danh nhân Việt Nam là Nguyễn Trãi, Nguyễn Du và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhà thơ Lương Đình Khoa cho biết: "Nhà văn hóa Hữu Ngọc nói với tôi rằng thế giới này như một đại dương bao la, với vô vàn những con sóng văn hóa khác nhau. Nếu chúng ta không có chiếc thuyền vững chắc là bản sắc văn hóa của dân tộc, chúng ta rất dễ bị cuốn trôi, bị hòa tan. Sau này, mỗi dịp tôi tìm hiểu về một khía cạnh văn hóa truyền thống nào đó, trong lòng tôi lại vang vọng câu nói đầy tâm huyết của ông. Ông như một ngọn hải đăng văn hóa soi đường cho tất cả những người trẻ hôm nay tìm về nguồn cội. Những gì nhà văn hóa Hữu Ngọc trao đi sẽ mãi là một khúc tri âm vang vọng trong trái tim mỗi người Việt Nam yêu văn hóa.”

Với những cống hiến không mệt mỏi, nhà văn hoá Hữu Ngọc được tôn vinh qua nhiều giải thưởng cao quý của Việt Nam và nước ngoài, như: Huân chương Độc lập, Huân chương Chiến công, Huân chương Cành cọ Hàn lâm (Pháp), Huân chương Bắc Đẩu (Thụy Điển), Giải Mot d'or (Pháp), Giải nhất toàn quốc 2015 về Thông tin Đối ngoại….

Nhà văn hóa Hữu Ngọc và phu nhân trên bục danh dự nhận Giải thưởng Lớn - Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội năm 2017. Ảnh: Nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán

Nay, tuy đã đi xa song ông vẫn mãi được biết đến là người bắc cầu văn hoá Việt Nam và thế giới.