Sau chuyến đi với đoàn Canada trở lại Việt Nam, rồi qua Singapore vừa qua, Kim Thúy còn đi tiếp trong hành trình giới thiệu cuốn “Ru” ở Rumania và Pháp. Chuyến về lại Việt Nam với Thúy năm 2011 này thật đặc biệt, vì trong danh sách tháp tùng của một phái đoàn chính phủ. Thúy khóc ngon lành suốt, khóc quá chừng nhiều vì vui…

 

“Nghe thấy cả trái tim đập của người Việt”

“Ru”, cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Kim Thúy, do NXB Libre Expression phát hành vào tháng 10 năm 2009, bán bản quyền cho 11 nước trên thế giới. Sách đã được trao Giải thưởng Văn học 2010 của Toàn quyền, giải Grand Prix RTL/2010 và Grand Prix du Salon du Livre de Montréal 2010. Giải thưởng đã có ảnh hưởng nhiều tới cuộc sống của bà mẹ có hai con nhỏ này: “Ngoài giải ban đầu đã có 20 xứ mua bản quyền cuốn sách. Thúy phải đi rất nhiều, nên đành phải để ba mẹ lo cho tụi nhỏ nhiều hơn. Làm sao vừa đi vừa lo cho tụi nhỏ được là vấn đề khó khăn nhất với Thúy. Chỉ viết chơi thôi, không nghĩ là sẽ đi theo nghề viết, nhưng những chuyện xảy ra đã cho phép Thúy tiếp tục ngồi viết”.

 

Khi nghe thắc mắc, nữ nhà văn Pháp gốc Việt nổi tiếng Linda Lê đã lựa chọn con đường bỏ quên hẳn tiếng Việt để thực sự viết giỏi tiếng Pháp, còn chị chọn lối đi ngược lại, cố gắng học lại tiếng Việt, mà không e ngại rằng vốn tiếng Pháp của mình có thể bị ảnh hưởng bởi cách viết tiếng Việt hay sao, Thúy nói: “Thúy nghĩ khi học thêm được một thứ tiếng mới thì mình lại hiểu sâu đậm thêm thứ tiếng đầu. Vì tự nhiên sẽ có sự so sánh, so sánh là một quá trình buộc chúng ta khám phá, suy nghĩ, và học thêm được nhiều hơn. Hiểu thêm một thứ tiếng là hiểu thêm một văn hóa, một truyền thống, là có thêm được không biết bao nhiêu báu vật từ những hình ảnh, âm thanh, văn phạm, hương vị, nhạc điệu…Có lẽ nhờ vậy mà Ru có được một tiếng nói hơi khác hơn bình thường. Ru được viết bằng tiếng Pháp nhưng có lẽ các hình ảnh và nhạc điệu của nó rất Việt Nam. Có những độc giả ở Canada đã nói: cách viết của Thúy đúng là tiếng Pháp, nhưng cái cách nghĩ, cách nhìn lại là của người Việt Nam.”

 

Khi còn làm cho công ty luật Stikeman, Thúy có cơ hội về Việt Nam và làm việc ở đây từ 1996-2000. Những năm này, Stikeman Elliott có hợp tác với Việt Nam trong một dự án do Canada tài trợ, với nhiều đối tác, nhưng đối tác quan trọng nhất là Tổ tư vấn của Thủ tướng chính phủ Việt Nam về các chính sách cải cách. Thúy được sếp chọn về cùng vì là người gốc Việt. Xa đất nước từ khi còn nhỏ xíu, được về làm việc ở Hà Nội, với Thúy giống như đi tới một xứ sở khác: “Mình quá vui thích vì nó cho mình thêm một cách nhìn mới. Nền văn hóa mới nào Thúy cũng thích hết, nhưng ở Việt Nam thì đặc biệt hơn vì là văn hóa của tiếng mẹ đẻ, Thúy có cơ hội hiểu rõ hơn về văn hóa của mình. Và vì hiểu nhiều hơn, tự nhiên cảm thấy mình giàu có hơn khi có được tới hai văn hóa. Nhờ mình có chút xíu tiếng Việt, nên mình học được nhanh hơn, và nhiều khi như mình nhớ lại, hiểu sâu hơn, cảm nhận sâu sắc hơn những điều mới biết qua đôi chút. Ở nước ngoài mình chỉ có một cách nhìn của người nước ngoài, hay của những người Việt ở nước ngoài về Việt Nam - dù muốn dù không Thúy cũng không hẳn là 100% Việt Nam nữa rồi. Nhưng ở đây, được nhìn qua đôi mắt của chính mình, nghe được thêm không biết bao nhiêu người Việt nữa có cách nhìn rất khác nữa. Thế nên Thúy có cảm tưởng mình về mình nghe thấy cả trái tim đập của người Việt. Thúy kinh ngạc thấy tiếng Việt mình sao mà hay quá, sao dồi dào, phong phú đến thế. Rồi Thúy có cơ hội để hiểu hơn cả cách sống. Hôm trước Thúy sang Thái Lan, họ cho ăn cơm với lạc, với kim chi gì gì nữa…bỗng nhớ Hà Nội vô cùng, vì lần đầu Thúy ăn cơm với lạc là ở Hà Nội, món ăn ở miền Nam không có”.

 

Giai điệu hòa âm của piano và violin

Cuốn sách thứ hai của Kim Thúy có tên tiếng Pháp “À toi” (tạm dịch: Cho bạn), đã được xuất bản ở Québec, Canada, ra mắt độc giả vào tháng 9/2011, cũng nằm trong danh sách best-seller của Quebec bốn, năm tuần lễ, sau đó đã được mua bản quyền xuất bản tại Pháp, Rumani, Thụy Điển. Thúy viết cuốn sách này cùng với Pascal Janovjak, một nhà văn người Thụy Sĩ mà chị gặp tại Monaco ở giải thưởng Literary Award “bởi vì cả hai đều vào chung kết.” Nếu “Ru” nói về việc cố gắng sống sót, thì “À toi” nói về học cách sống. “Học cách sống vì khi mình đi sang một xứ khác, phải học lại một thứ ngôn ngữ khác, một văn hóa khác. Có những gia đình cha mẹ không biết ngoại ngữ, thì những đứa con lại cũng phải nhận lãnh thay vai trò của cha mẹ, để làm cầu nối cho cha mẹ với môi trường xung quanh. Mọi trật tự thông thường như đã bị đảo lộn. Và những đứa trẻ như Thúy đều phải bắt buộc cố gắng phải chạy để kịp lấy lại thời gian đã bị trễ. Mình không có sự lựa chọn cho sở thích, đam mê, nghề nghiệp nữa. Từ việc đi ăn một cây kem cũng thấy rất tội lỗi, vì vừa mất thời gian, vừa tốn tiền trong khi cả gia đình khó khăn lắm mới kiếm được đồng tiền. Khi mải chạy đua với thời gian như thế, chẳng có lúc nào để ngước lên nhìn bầu trời, nhìn thiên nhiên, mơ mộng… Đến khi bắt đầu hòa nhập được, lại phải học từ đầu cách giao tiếp các mối quan hệ xã hội, học ăn mà thưởng thức cái mình ăn… Học sống như thế đấy.”

 

“À toi” là một cuốn sách tự sự, không dễ gọi tên thể loại. Sau cuộc gặp gỡ tại Monaco, email qua lại, thấy quá hợp nhau trong cách viết, cách tư duy, Kim Thúy và Pascal quyết định là những email sẽ viết cho nhau, kể cho nhau những câu chuyện ở hai xứ sở để hình thành một cuốn sách. “Cha Pascal người Xlovakia, má người Pháp, sanh Pascal ở Thụy Sĩ. Pascal đi làm ở rất nhiều nơi, nơi cuối khi Thúy gặp, là anh ấy làm việc ở Palextin. Lúc đó Thúy rất tò mò, không hiểu sao một người Thụy Sĩ mà lại làm ở Palextin. Cuộc đàm thoại bắt đầu từ đấy. Chỉ một tiếng rưỡi ăn sáng nói chuyện mà thấy có rất nhiều điểm chung, hiểu nhau như bạn từ ngày xưa. Cả hai đều thích viết như thế, cũng chẳng hiểu để làm chi, có cái duyên như thế rồi tự nhiên làm thôi. Cái hay là hai đứa có cùng một kiểu suy nghĩ, có cùng một cách nhìn, nhưng vẫn có những điểm khác biệt, ví như cách nhìn của Pascal là một người đàn ông, Thúy là một người phụ nữ, hay Pascal hấp thụ một  nền văn hóa và một lịch sử vô cùng khác với Thúy, nhưng lại rất là hợp, giống như đàn piano và đàn violin vậy, dù hai cây đàn rất khác nhau nhưng lại hòa tấu chung với nhau rất hòa hợp.”

 

“Khi viết không chỉ câu chuyện, mà cái quan trọng nhất với Thúy là nhạc điệu của ngôn ngữ. Cuốn Ru là như thế. Với Thúy nhạc điệu của tác phẩm cũng quan trọng bằng câu chuyện. Tất nhiên Thúy không phải nhà thơ mà cũng không biết làm thơ, nhưng mỗi từ mình chọn đều rất quan trọng, không phải chỉ cho câu chuyện, mà cho chính sự hiện diện của từ đấy. Mỗi từ có một chất lượng riêng của nó, có màu sắc riêng, giai điệu riêng, có mùi hương riêng... Vì thế khi viết Thúy lựa chọn từ ngữ rất kỹ. Pascal cũng thế. Nói chung hai đứa có cách nhìn giống nhau về cách viết văn., về ngôn ngữ.”

“Hên vậy thôi”

Kim Thúy nói, ở Canada thường nhà văn viết bằng tiếng Pháp không sống được bằng nghề này. Chỉ Québec có độc giả tiếng Pháp, nhưng nơi này chỉ có khoảng bảy triệu dân. Một cuốn sách văn học best - seller thường chỉ bán được từ 3000 -5000 cuốn là đã nhiều: “Tác giả nhận được khoảng 10% của giá bán, mà giá bán trung bình là 20 đô la. Như thế 3000 cuốn mới được 6000 đô, mà phải ba năm tác giả mới nhận được tính từ khi bắt đầu viết đến khi được xuất bản. Cứ nhìn như thế thì thấy nhà văn lấy gì mà sống, khi ở đất Canada này nhà cửa một tháng đã mất khoảng 1000 đôla rồi. Chỉ ngồi viết không thì chắc “cạp đất mà ăn” thôi”, nên rất ít người có thể sống bằng nghề này. Ở Việt Nam chắc cũng cùng một vấn đề như thế.”

 

Nhưng Thúy “hên” vì “Ru” bán được cả trăm ngàn cuốn ở Québec. Còn ở những nước khác dù thù lao ít ỏi (mỗi cuốn được chừng 25 xu - 5000 đồng tiền Việt - vì tác giả còn phải chia tiền với NXB, người đại diện vv…) Song như chị tự trào lộng thì: “Thúy rất hên vì không phải lo lắng chuyện tiền nong, có ông chồng chấp nhận nuôi Thúy với tụi nhỏ nên viết cũng được, không viết chẳng sao, vẫn có đồ ăn như thường!! Viết sách không phải để kiếm tiền, có điều với Thúy thì may mắn là “Ru” ra đời rất tốt. Vì sau đó mình lên truyền hình, đi nói chuyện, hay viết bài cho nơi này nơi kia vv.. những thứ đó lại có tiền hơn. ”

 

Trước khi viết văn, Kim Thúy đã từng làm rất nhiều việc: hái trái cây, làm thợ may, phiên dịch, luật sư, đầu bếp, chủ nhà hàng, là khách mời của các chương trình nấu ăn trên các chương trình phát thanh và truyền hình. Con đường sự nghiệp của Thúy là con đường mà ai cũng thấy là có những thành công không dễ dàng mà đạt được, phải nỗ lực suốt một thời tuổi trẻ mới có được, nhưng với cách nhìn của Thúy thì mọi chuyện đều rất vui, luôn bắt đầu bằng chữ “chẳng hiểu sao”: “Thúy rất thích viết, nhưng sang đây viết thì sống bằng gì, chết đói thôi. Vì thế không đi học văn được, đành đi học phiên dịch, rồi làm thông dịch…Điểm học phiên dịch của Thúy quá dở, nên cũng không thể nào quay lại học các ngành kiếm việc tốt như nghề bác sĩ được. Thúy chẳng biết đếm, tính đếm quá dở nên cũng chẳng vô học thương mại được! Tụi em nói Thúy nói nhiều quá nên thôi đi học Luật đi nói cho người khác nghe, tụi nó ngán nghe Thúy quá rồi. Hai thằng em ghi tên, còn Thúy chẳng biết sao lại đậu. Hồi đó Thúy làm việc rất nhiều, đi làm thông dịch viên 100 tiếng một tuần, cùng với đi học đại học cũng trày vi tróc vảy lắm - vì ngành luật sau một năm đầu là 1/3 đứa rớt hay bỏ đi. Tụi bạn chắc chắn là Thúy sẽ rớt vì tội ngủ gục quá nhiều trong lớp, vì Thúy làm việc tới 3h sáng, cuối tuần thì làm 48h/48, nên đến lớp toàn ngủ, thế mà chẳng biết sao Thúy lại qua được. Rất hên là Stikeman Elliott - một trong hai công ty luật lớn nhất ở Canada lại nhận Thúy vào làm. Cái văn phòng mà Thúy chọn quay lại trong những nơi gọi lại sau phỏng vấn, Thúy cũng không biết nó là abc gì hết, mà trở lại chỉ vì anh chàng phỏng vấn rất đẹp trai. Thành ra Thúy chỉ muốn trở lại để được gặp lại anh chàng đó, thế thôi. Không ngờ làm việc mới biết văn phòng đó vô cùng lớn và nổi tiếng. . Vào làm đó cũng căng lắm, tối ngày sáng đêm, nhưng từ đấy Thúy học hỏi được rất nhiều.”

 

Khi được hỏi về quá khứ di cư, bắt đầu từ đầu và tập thích nghi, tập hòa nhập ở một vùng đất hoàn toàn mới mẻ, là cái cớ cho sự ra đời tác phẩm văn học đầu tay của chị, Kim Thúy nói: “Việc được sống qua thử thách ấy với Thúy là một việc rất hên. Nhờ điều đó mà Thúy trở thành một người mạnh mẽ hơn rất nhiều, học hỏi được nhiều hơn rất nhiều. Ví như nếu Thúy không trải nghiệm qua những điều đó, thì ngày hôm nay Thúy không thể vừa nói được tiếng Pháp, vừa tiếng Anh, vừa tiếng Việt. Nếu không trải qua chuyện đó, không có mình mạnh mẽ ngày hôm nay.”  Mỗi một nhà văn đến và ở lại được trong lòng người đọc đều phải nhờ tài kể chuyện. Có lẽ, văn chương cũng như con người Kim Thúy, có ấn tượng đặc biệt với độc giả vì tinh thần vị tha, vì khả năng vượt  qua mọi biên giới. Một cái nhìn trong vắt của đứa trẻ, một đôi mắt trong trẻo, luôn tò mò khám phá cuộc đời, luôn nhìn ra ở cuộc đời có điều gì đáng sống, đáng thương yêu, chia sẻ.

 

Thúy rất hay dùng từ “do mình hên vậy thôi”. “Hên” nên làm gì cũng thấy mình có được nhận lấy một cái gì đó từ cuộc đời, “hên” nên có giải thưởng văn học “vì nhiều tác phẩm văn học khác hay lắm chứ”. Giọng Thúy tưng tửng nhẹ như không, khuôn mặt luôn rạng ngời với cách nhìn cuộc sống mỗi ngày một niềm vui, mỗi ngày mỗi khám phá mới.