Người Ê đê rất coi trọng chữ tín và lời hứa, đặc biệt là lời hứa với các thần và tổ tiên. Một khi đã hứa nhưng chưa thể thực hiện, người Ê đê sẽ làm lễ cúng để nhắc nhớ điều đã hứa và dời việc thực hiện tới một ngày tháng cụ thể khác. Nghi lễ này được gọi là lễ cúng nhắc vòng đồng hay lễ dời hẹn. Mời quý vị và các bạn cùng tham gia vào lễ cúng này tại gia đình ông Y Thim Byă (đọc là Y – Thim Buôn Giá), ở thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk.
Trong ngôi nhà dài của ông Y Thim Byă, ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, vang lên tiếng chiêng mời gọi khách quý ở các buôn gần buôn xa, đến chung vui với gia chủ trong lễ cúng nhắc vòng đồng. Tiếng chiêng, tiếng trống vang lên rộn rã cũng là lúc con heo cúng đã được làm thịt, các ché rượu cần đã được nén lá và đổ đầy nước, mọi thứ đã sẵn sàng cho lễ cúng.
 Tiếng chiêng ngân vang trong suốt thời gian làm lễ và trong phần hội. Ảnh: H.H |
Ông Y Thim Byă cho biết, năm nay được ông bà tổ tiên và các thần phù hộ nên gia đình ông có nhiều sức khỏe và may mắn. Theo như lời hứa thì gia đình sẽ làm lễ cúng tạ ơn với một con trâu đực và bảy ché rượu cần. Nhưng do chưa lựa chọn được thời điểm thích hợp nên gia đình làm lễ cúng nhắc, dời hẹn đến tháng 3 năm sau. Lễ vật dâng hôm nay là một con heo đực và ba ché rượu cần."Năm nay nhà Y Thim được có sức khỏe, hạnh phúc, mua được ghế kpan, bộ chiêng cổ, ché tuk, ché tang. Nay làm một con heo để báo cáo với buôn làng, ông bà tổ tiên. Báo những gì mình làm được để mọi người được biết và để các thần tiếp tục ủng hộ mình. Hôm nay có những ché rượu cần và con heo thì tuy rằng không nhiều nhưng với niềm hạnh phúc đó là sự đoàn kết cộng đồng."
Trong vòng đời của người Ê Đê có nhiều lễ cúng, tất cả các lễ cúng này đều liên quan mật thiết đến chiếc vòng đồng. Mỗi lễ cúng sẽ được đánh dấu bằng một khắc trên thân vòng. Riêng lễ cúng nhắc vòng đồng thì không thực hiện việc khắc vòng. Thầy cúng chỉ khấn nhắc hẹn và xin dời hẹn cho gia chủ vào một thời điểm khác thích hợp để tổ chức theo lời hứa trước đó.
 Thầy cúng cầm vòng đồng đeo trên tay gia chủ và đọc lời khấn cầu sức khỏe, nhắc lại lời hẹn. - Ảnh: H.H |
Lễ vật cúng được bày ra với đầy đủ các bộ phận của con heo gồm: đầu, đuôi, bong bóng, huyết, nội tạng heo. Nghi lễ hôm nay ở nhà Y Thim, do aê Lê – thầy cúng ở buôn Ea Bông thực hiện. Ông cầm chiếc vòng đồng đeo lên cổ tay của gia chủ và đọc lời khấn. Nội dung lời khấn là lời mời tổ tiên, ông bà về chứng kiến lễ, nhắc lại lời đã hẹn và dời hẹn. Bày tỏ lòng biết ơn của gia chủ đối với tổ tiên và các thần, mong tổ tiên và các thần tiếp tục phù hộ cho gia chủ được khỏe mạnh, gặp nhiều may mắn.
"Bây giờ tôi kêu gọi tất cả mọi người mời các thần linh tổ tiên về chứng giám. Đây là cần rượu đặt nằm trên, chiếc vòng đồng đặt nằm dưới, là chiếc vòng đồng được đúc mà ra, được làm nên mà có, không phải chiếc vòng lạc vòng nhơ. Mong các thần chứng giám, bảo vệ cho gia chủ được bình an, như chiếc vòng đồng cứng không bao giờ bị méo mó. Đây tay gia chủ đã đeo vòng và vít cần rượu, thành kính dâng lên. Thầy cúng cho biết,
Kết thúc lời khấn, vợ chồng gia chủ cùng với thầy cúng nếm thử các lễ vật để cầu mong mọi điều may mắn. Các thành viên tham dự lần lượt nâng cần rượu, phụ nữ trước, nam giới sau, người già trước, người trẻ sau. Trong không khí rộn ràng lời chúc tụng, chia vui của cả chủ và khách, tiếng chiêng tiếng trống vang liên tục tạo nên không khí tưng bừng náo nhiệt. Ấy là khi phần hội chính thức bắt đầu.
Dự lễ cúng tại nhà ông Y Thim hôm nay, ngoài họ hàng 2 bên gia đình và bà con trong buôn còn có khách mời từ các buôn khác, huyện khác đến. Ông Y Hơ Êban, nghệ nhân buôn Knia 4, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn vinh dự được mời cùng với đội nghệ nhân của buôn Knia đánh chiêng trong lễ cúng. Ông Y Hơ chia sẻ, đã lâu lắm rồi người Ê đê ở các buôn mới có dịp gặp nhau, hỏi thăm nhau và cùng nhau tấu chiêng rộn rã như thế này:
"Khi được Y Thim mời đội nghệ nhân thì tôi điều động anh em có mặt đầy đủ. Tôi cảm thấy rất vui bởi vì được thấy lại, ôn lại phong tục tập quán, cùng chúc phúc cho gia đình cho nên tôi thấy rất vui rất mừng. Lâu lắm rồi chúng tôi không tham dự lễ như thế này". Ông Y Hơ Eban nói,
Không chỉ người lớn tuổi mà các thành viên trẻ trong gia đình ông Y Thim cũng rất quan tâm đến các nghi lễ được tổ chức tại nhà mình. Y Nal Êban, con trai ông Y Thim chia sẻ, từ nhỏ anh đã được chứng kiến rất nhiều những nghi lễ, lễ cúng do ông bà, cha mẹ mình tổ chức. Nếu như trước kia chỉ là sự tò mò, hiếu kỳ thì nay anh quyết tâm tìm hiểu những nghi lễ này bằng sự đam mê và suy nghĩ gìn giữ giá trị văn hóa của người làm nghề.
"Được chứng kiến như thế này sẽ giúp cho mình sau này có thể làm được những công việc như thế này một cách thuận lợi và mình có thể làm theo trình tự những người xưa để lại. Thứ hai nữa mình là người làm trong ngành văn hóa nên em luôn luôn tự nhắc nhở bản thân không thể thế nào để đánh mất bản sắc của dân tộc mình."
Giữa không gian rộn ràng tiếng chiêng, bên bếp lửa bập bùng được giữ cháy từ khi lễ bắt đầu cho đến khi hội kết thúc. Cả chủ và khách cùng vít cần rượu chung vui, hỏi thăm nhau. Đối với người Ê đê, các lễ cúng không chỉ là dịp tạ ơn ông bà tổ tiên và các thần mà còn là dịp để các anh em họ hàng ở các buôn tụ họp, gặp gỡ nhau, tạo nên sự đoàn kết, gắn bó, kết nối mối quan hệ cộng đồng.