Viện Nghiên cứu Quản lý phát triển bền vững MSD (thành viên Mạng lưới ứng cứu, bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng) cho biết, trong suốt hai năm chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19, số lượng trẻ em ở Việt Nam có thiết bị kết nối Internet (như máy tính, smartphone, iPad…) đã tăng lên hơn 66%. Vậy làm thế nào để cha mẹ, người thân trong gia đình trong bất cứ trường hợp nào cũng có thể đồng hành với trẻ trên môi trường mạng? Làm thế nào để nâng cao kỹ năng số cho trẻ em? Đây là những gợi ý mà bà Nguyễn Phương Linh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý phát triển bền vững MSD - đưa ra trong cuộc trò chuyện với PV Đài TNVN  

Bà Nguyễn Phương Linh: Vâng, bên cạnh những lợi ích mà công nghệ mang lại thì cũng có những mặt trái của công nghệ. Trẻ em thì lại là đối tượng mà đi đầu trong cái thời đại công nghệ số này. Chính vì thế, thì các em cũng có thể dễ gặp những rủi ro đó hơn, hoặc là đối tượng đích mà những kẻ xấu ở trên môi trường mạng có thể nhắm tới. Thế nên, là tôi cũng đồng ý với ý kiến là rủi ro trên môi trường mạng rất nhiều và trẻ em, thậm chí là cả người lớn nữa nếu như không có những kỹ năng, để tự bảo vệ mình thì sẽ rất dễ trở thành những nạn nhân của những cái nguy cơ trên môi trường mạng.

Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững MSD.

PV: Vậy, những nguy hại, hiểm họa nào trên không gian mạng có thể tác động tới trẻ em, thưa bà?

Bà Nguyễn Phương Linh: Thực ra thì những rủi ro trên môi trường mạng rất là đa dạng. Thực sự là với sự phát triển của công nghệ, thì các cái nguy cơ này nó cũng phát triển theo và nó cũng luôn luôn gọi là có những cái hình thức mà rủi ro mới mà chúng ta không thể liệt kê hết được: có là thể mất thông tin cá nhân, bị lừa đảo trên mạng rồi thông tin sai lệch, rồi các mối quan hệ tương tác trên mạng như là chẳng may kết bạn xấu, bị bắt nạt trên mạng, các em có thể xem các nội dung không phù hợp. Bây giờ còn có những hình thức mà tham gia những nhóm chat kín mà có những thông tin xấu độc nữa, rồi thậm chí là bị quấy rối, hay bị xâm hại môi trường mạng. Đôi khi những mối quan hệ hay sự xích mích trên môi trường mạng, thì có thể dẫn tới là mối quan hệ bị bạo lực hay là bị xâm hại môi trường thực nữa. Chúng ta có thể thấy là gần đây cũng có những cái thử thách, những trò chơi mà vô cùng là nguy hiểm với trẻ em, như là thử thách nào là trốn trong tủ lạnh, máy giặt; rồi những trào lưu lệch chuẩn… Thế thì những cái rủi ro này vô cùng đa dạng, vô cùng phức tạp và thực sự là không chừa một ai, nên là nó có thể ảnh hưởng tới cả thể chất và tinh thần và sự phát triển toàn diện của trẻ, nếu như mà trẻ không được bảo vệ hay không có những kỹ năng để phòng, chống tự bảo vệ bản thân mình.

PV: Những biện pháp hiện nay bảo vệ trẻ em trên không gian mạng mà chúng ta đang có đã đủ an toàn và hiệu quả so với tốc độ phát triển hàng phút, hàng giây của những thông tin trên mạng xã hội hay chưa, thưa bà?

Bà Nguyễn Phương Linh: Vâng, cũng giống như xã hội, môi trường ở trên môi trường mạng thực ra là cũng là một xã hội ảo. Trên cơ sở đó là luôn luôn có những kẻ xấu phát triển những cái công nghệ mà có thể là nhắm tới trẻ em, làm cho trẻ em biến thành nạn nhân của những rủi ro trên môi trường mạng. Nếu mà chúng ta cứ chạy theo để mà giải quyết những cái sự vụ thì tôi nghĩ rất là khó. Mặc dù các cơ quan chức năng của Việt Nam và công nghệ Việt Nam rất giỏi. Nhưng theo tôi thì nếu chúng ta cứ đuổi theo, thì cứ đuổi theo hoài. Chính vì thế thì vai trò của mỗi trẻ em gia đình và nhà trường phải tự tạo nên những kỹ năng số của bản thân mình, cái sức đề kháng mà vắc xin để tự trang bị cho mình thì tôi nghĩ quan trọng hon. Nhiệm vụ của Nhà nước vẫn là đầu tư những công nghệ, các doanh nghiệp thì cũng cần phải có những tiêu chuẩn cộng đồng, cần phải tuân thủ pháp luật, cũng như là tuân thủ những tiêu chuẩn để làm sao bảo vệ các đối tượng khách hàng của mình, đặc biệt là trẻ em . Nhưng bên cạnh đấy thì gia đình và nhà trường phải có vắc-xin của chính bản thân mình, để đề kháng với những rủi ro trên môi trường mạng.

PV: Vâng, giáo dục, trang bị cho trẻ em để các em có thể sống, tương tác và tự bảo vệ mình trên không gian mạng là biện pháp có ý nghĩa cốt lõi, tích cực nhất để mang lại sự an toàn cho trẻ em trên không gian mạng. Quan điểm của bà về vấn đề này như thế nào?

Bà Nguyễn Phương Linh: Vâng, tôi cũng rất là đồng ý với quan điểm là giáo dục là cốt lõi rồi, mà chúng tôi hay quan niệm là trẻ em phải là những công dân số chuẩn, tức là SNET. NET thì là Internet, network, thế còn S thì chúng tôi có mấy chữ S liên quan đến giáo dục cho trẻ em như sau:  Thứ nhất là SAFE, tức là an toàn: Trẻ em phải có kỹ năng để tự bảo vệ bản thân và gia đình và bạn bè nữa an toàn trên môi trường mạng. Thứ hai là SMART, bởi vì là không chỉ là an toàn, mà các em còn nên có những kiến thức để sử dụng Internet thông minh, tận dụng những thành tựu của công nghệ để có thể phục vụ cho học tập vui chơi giải trí và hiện bản thân của mình trên môi trường mạng. Ngoài ra thì còn chữ S cuối cùng là SUPERB tức là tuyệt vời, để các em có những trải nghiệm tuyệt vời. Và có thể là SUPER nữa, tức là những siêu nhân - những người mà không phải chỉ để bảo vệ bản thân, mà còn phải có trách nhiệm đối với việc xây dựng một mạng lưới an toàn và lành mạnh. Chính vì thế thì tôi nghĩ rằng, nếu như mà trẻ em của chúng ta có thể ở trong một cái tâm thế là những công dân số, mà đang phải có quyền lợi, có trách nhiệm, thì các em sẽ có thể phát triển được một cách toàn diện hơn.

Chính các em mới là người tạo nên sự thay đổi để xây dựng một môi trường mạng lành mạnh và an toàn. Chính vì thế thì tôi nghĩ rằng, nếu như mà chương trình bày bộ kỹ năng số được phổ biến tới tất cả trẻ em thì trẻ em sẽ có quyền được học được tiếp cận cái công nghệ số, để tạo nên những cái sức đề kháng khả năng của mình để chống chọi với những rủi ro môi trường mạng. Trên cơ sở đấy, thì chúng ta phải có những chương trình mang tính chất quốc gia, để mà đào tạo cho giáo viên, hỗ trợ cho cha mẹ đồng hành cùng con an toàn môi trường mạng.

Những mạng lưới cộng tác viên công tác xã hội để mà hỗ trợ khi các em gặp những rủi ro. Thực ra chúng ta đã có Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 cũng là người bạn 24/7, để cho trẻ em bất kỳ gia đình nào có thể hỏi và tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần. Đặc biệt là chắn mà liên quan đến nhà trường và gia đình, thì phải là những người đồng hành trẻ, tôn trọng quyền sử dụng Internet của trẻ và trên cơ sở đấy là vì lợi ích tốt nhất của con em của chúng ta, để mà hỗ trợ trẻ trong việc giáo dục chăm sóc và bảo vệ, chứ không phải là những người mà ngăn cấm trẻ, bao bọc trẻ quá sức để trẻ không được tận hưởng lợi ích mà Internet mang lại.

Vâng, xin trân trọng cảm ơn bà Nguyễn Phương Linh