Nhìn lại gần 5 thập kỷ hình thành và phát triển, rõ ràng ASEAN đã thay đổi rất nhiều, đặc biệt là thay đổi về tổ chức và tính chất của tổ chức này. Từ 5 nước thành viên ban đầu, ASEAN đã thành một thực thể là gắn kết 10 nước Đông Nam Á, cùng hướng tới xây dựng cộng đồng và xây dựng lòng tin. Gần 5 thập kỷ qua, từ một hiệp hội hợp tác với nhau dựa trên một cơ chế lỏng lẻo là Tuyên bố chính trị 1967, thì nay ASEAN hoạt động trên cơ sở các nguyên tắc pháp lý, khung pháp lý và các bộ máy trong Hiến chương ASEAN. ASEAN ngày càng liên kết chặt chẽ, trở thành một bộ máy hoàn chỉnh và một đối tác không thể thiếu của các nước lớn và các tổ chức quốc tế quan trọng. Bí quyết tạo nên một ASEAN như hôm nay chính là ở tinh thần đoàn kết vì mục tiêu xây dựng “một khu vực hòa bình, an ninh và ổn định lâu dài, kinh tế tăng trưởng bền vững, tiến bộ xã hội và thịnh vượng chung”.

Nhân tố không thể thiếu đối với hòa bình, an ninh khu vực
Theo Thứ trưởng Phạm Quang Vinh, một điểm nổi bật trong ASEAN đó là việc ASEAN đã và đang là nhân tố quan trọng, là trụ cột của những nỗ lực chung trong khu vực đối với việc xây dựng môi trường hòa bình, ổn định ở khu vực này: Trong lịch sử phát triển ASEAN, đặc biệt trong thời gian gần đây, ASEAN đã phát huy được vai trò tích cực của mình đối với hòa bình, an ninh, ổn định và hợp tác ở khu vực thông qua những hệ thống, các diễn đàn của ASEAN, đồng thời cùng với việc ASEAN đối thoại, chia sẻ xây dựng những chuẩn mực ứng xử ở khu vực. ASEAN được các nước, trong đó có các nước đối tác, nước lớn, thừa nhận và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực.

Trước tình hình hiện nay có nhiều phức tạp, thách thức đang nổi lên, trong đó có những thách thức, phức tạp liên quan đến tranh chấp về đòi hỏi chủ quyền, trong đó có vấn đề Biển Đông, Thứ trưởng Phạm Quang Vinh cho rằng để tiếp tục duy trì vai trò trung tâm của mình đòi hỏi sự nỗ lưc rất lớn của 10 nước ASEAN: Thứ nhất là phải tăng cường đoàn kết và xây dựng thành công cộng đồng ASEAN để phát huy nội lực của mình. Thứ hai là củng cố các bộ máy và khuôn khổ hợp tác của ASEAN. Thứ ba, trên những vấn đề ở khu vực mà liên quan sát sườn đến hòa bình, an ninh và hợp tác thì ASEAN phải thể hiện được tiếng nói chủ động của mình dựa trên những nguyên tắc của ASEAN, chia sẻ lợi ích của ASEAN với các nước tham gia vào hợp tác khu vực này, không chịu sự chi phối của các nước lớn.

Một cộng đồng đoàn kết, vững mạnh
Theo lộ trình, ASEAN sẽ chính thức công bố sự ra đời của Cộng đồng ASEAN vào ngày 31/12/2015. Đây là dấu mốc rất có ý nghĩa và trọng đại trong lịch sử phát triển của ASEAN. Với hơn 800 đầu việc đề ra trong lộ trình xây dựng cộng đồng ASEAN trên cả 3 trụ cột chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa xã hội, đến nay cộng đồng ASEAN đã đạt hơn 80% khối lượng công việc.

Tuy nhiên, cộng đồng ASEAN ra đời, là dấu mốc phát triển về chất của ASEAN, song Tầm nhìn của ASEAN sau cộng đồng mới là điều quan trọng. Do vậy, các nhà lãnh đạo ASEAN đã quyết tâm xây dựng một Tầm nhìn phát triển cộng đồng ASEAN sau 2015, bao gồm trọng tâm là thực hiện các mục tiêu ưu tiên hiện nay nhưng ở tầm cao hơn, cụ thể giảm một nửa tỷ lệ nghèo, tăng gấp đôi GDP, phát huy được vai trò trung tâm của ASEAN trong bối cảnh ngày càng phức tạp và có những tương tác của các nước lớn. Về những nhiệm vụ của ASEAN trong thời gian tới, Thứ trưởng Phạm Quang Vinh nhấn mạnh: ASEAN phải đoàn kết, phải phát huy được tiếng nói chủ động của mình và đặc biệt là phải giữ vững và bảo đảm thực hiện các nguyên tắc đã đề ra ở khu vực, trong đó có luật pháp quốc tế. Và trước những vấn đề ở khu vực thì ASEAN phải thể hiện tiếng nói trách nhiệm của mình. Đó là các mục tiêu ASEAN sẽ hướng tới.

19 năm tham gia có trách nhiệm trong ASEAN
19 năm tham gia ASEAN, Việt Nam đã từng bước hội nhập sâu rộng hơn vào trong những nỗ lực chung của ASEAN, đóng góp tích cực và trách nhiệm đối với công việc chung của ASEAN và cùng ASEAN hướng tới cộng đồng. Thứ trưởng Phạm Quang Vinh khẳng định: Chúng ta đã cố gắng cùng các nước ASEAN bảo đảm đoàn kết, thể hiện vai trò chủ động của ASEAN và đặc biệt là giữ vững các nguyên tắc của luật pháp quốc tế và những đóng góp của chúng ta cùng các nước ASEAN để ASEAN thể hiện được vai trò trên những vấn đề phức tạp, chẳng hạn, như vấn đề Biển Đông, đã thể hiện rất rõ điều này, ra được Tuyên bố 6 nguyên tắc của ASEAN, ra được Tuyên bố ngày 10/5 về những tình hình phức tạp gần đây ở Biển Đông là những minh chứng rất rõ về điều đó.

ASEAN đang tiến gần tới mốc hình thành Cộng đồng. Bằng sức mạnh đoàn kết cùng nỗ lực và quyết tâm của các nước thành viên, Cộng đồng ASEAN sẽ tiếp tục tiến bước tới những mục tiêu liên kết cao hơn. Là bộ phận gắn bó khăng khít, một thành viên có trách nhiệm trong ASEAN, tương lai phát triển của Việt Nam sẽ tiếp tục gắn chặt với ASEAN trên hành trình liên kết và hội nhập khu vực./.