Cuộc khủng hoảng ngoại giao vùng Vịnh tồi tệ nhất kể từ khi thành lập Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) năm 1981 đến nay đã kéo dài hơn mọi dự đoán trước đó. Bắt đầu từ khoảng giữa năm 2017, đến nay, khi thế giới đã bước sang năm 2018, vẫn chưa xuất hiện dấu hiệu tích cực nào để tháo gỡ thế bế tắc hiện nay. Cuộc khủng hoảng đã cho thấy rõ những rạn nứt cũng như sự mất đoàn kết giữa các quốc gia thành viên của GCC, gây tác động lớn đến sự ổn định của khu vực.
Ngày 05/6/2017, với cáo buộc Qatar “bảo trợ khủng bố”, các nước gồm: Saudi Arabia, Bahrain, Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE)... đồng loạt tuyên bố chấm dứt quan hệ ngoại giao với Qatar. Các nước này đã ngay lập tức cấm công dân của họ và Qatar đi qua lãnh thổ, lãnh hải, không phận của nhau; đồng thời, yêu cầu công dân, khách du lịch của Qatar phải rời khỏi lãnh thổ các nước trên trong vòng hai tuần lễ....Tiếp đó, nhiều nước trong GCC cũng có động thái tương tự. Liên đoàn Arab do Saudi Arabia đứng đầu cũng quyết định trục xuất Qatar khỏi liên minh này. Đồng thời, đòi hỏi Doha phải trục xuất tất cả các thành viên của tổ chức “Anh em Hồi giáo” và các thành viên thuộc phong trào Hamas ra khỏi lãnh thổ Qatar. Ngoài ra, Saudi Arabia còn yêu cầu Qatar phải cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran....
Nguyên nhân sâu xa
Tuy nguyên nhân khiến một số quốc gia vùng Vịnh cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar là do Chính quyền Doha đã ngấm ngầm “tài trợ khủng bố”; ủng hộ hệ tư tưởng của các phe nhóm cực đoan và IS trên khắp khu vực nhưng thực chất đằng sau đó là vấn đề với Iran. Saudi Arabia và các quốc gia vùng Vịnh không chấp nhận để Qatar đứng ngoài những “chuẩn mực” của khu vực, trong đó trọng tâm là việc chống lại tầm ảnh hưởng của Iran.
Trên thực tế, mặc dù là quốc gia theo dòng Hồi giáo Sunni có mâu thuẫn về hệ tư tưởng với dòng Hồi giáo Shiite I-ran, nhưng nhiều năm qua, Qatar đã thiết lập quan hệ hợp tác và hữu nghị thân thiện với chính quyền Tehran, thậm chí đã tham gia các dự án phối hợp khai thác dầu khí ở Vùng Vịnh. Đây là điều khác biệt với Saudi Arabia, quốc gia theo dòng Hồi giáo Sunni luôn coi I-ran là “kẻ thù không đội trời chung”.
Bất đồng giữa Saudi Arabia và Qatar trong quan hệ với I-ran như giọt nước tràn ly sau chuyến đi của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tới Saudi Arabia (21/5/2017). Ông Trump và Quốc vương Saudi Arabia đều cho rằng “I-ran là quốc gia tài trợ khủng bố”. Nhưng Qatar lại đề nghị các nước giảm bớt sự chỉ trích nhằm vào Tehran và cần cải thiện quan hệ với quốc gia này.
Suy cho cùng, cuộc khủng khoảng ngoại giao Vùng Vịnh là sự cạnh tranh thế lực giữa các nước trong khu vực. Nếu cuộc khủng hoảng này không được kiểm soát tốt sẽ tác động không nhỏ tới tình hình ổn định ở khu vực và thế giới, có thể làm suy yếu sự tăng trưởng kinh tế ở khu vực GCC cũng như làm suy yếu lòng tin, giảm đầu tư ở Qatar và các nước GCC.
Triển vọng mờ mịt
Nửa cuối năm 2017 thế giới chứng kiến không ít các nỗ lực ngoại giao để giải quyết căng thẳng ngoại giao vùng Vịnh. Song đáng buồn là mọi việc vẫn dậm chân tại chỗ. Nếu như, trong giai đoạn đầu của cuộc khủng hoảng, hai phía đều tỏ ý nỗ lực hàn gắn quan hệ nhưng giai đoạn sau, họ lại tỏ ra “không mấy mặn mà”, thay vào đó là việc ký nhiều hợp đồng vũ khí quân sự, trị giá nhiều tỷ USD.
Ngay cơ hội cuối cùng trong năm là Hội nghị Thượng đỉnh các nước Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh ((ngày 5/12/2017), cũng không được các bên tận dụng hay nói cách khác là không muốn tận dụng. Bằng chứng là trong khi Quốc vương Qatar Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani tới tham dự thì 3 nước Bahrain, Saudi Arabia và UAE chỉ cử đại diện cấp thấp.
Với diễn biến hiện nay, có ít nhất 2 kịch bản xảy ra. Kịch bản đầu tiên là cuộc khủng hoảng sẽ giữ nguyên hiện trạng - tức Saudi Arabia, Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Bahrain tiếp tục phong tỏa Qatar. Kịch bản thứ hai là cuộc khủng hoảng sẽ được giải quyết, cho phép GCC phục hồi chậm nhưng không triệt để do sự mất lòng tin lẫn nhau.
Trong trường hợp khủng hoảng tiếp tục kéo dài trong năm 2018, trục Saudi Arabia - UAE - Bahrain được củng cố và các nước này có thể đẩy mạnh các thỏa thuận song phương và ba bên. Trong khi đó, Qatar sẽ tiếp tục tìm kiếm sự bảo đảm về an ninh và phát triển kinh tế bên ngoài vùng Vịnh. Đáng lo hơn, nhiều nước Arab sẽ lâm vào cảnh bất ổn bởi họ chịu sức ép phải chọn đứng về phe nào.
Năm 2017, những nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất giữa các thành viên Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) đã thất bại. Đáng buồn hơn, đến giờ vẫn không nhìn thấy triển vọng giải quyết cuộc khủng hoảng và có lẽ nó sẽ tiếp tục kéo dài.