ชาวกายองเป็นกลุ่มชาติพันธุ์หนึ่งในชนเผ่าเซอดัง ตั้งหลักอาศัยในอำเภอนามจ่ามีจังหวัดกว๋างนาม เป็นส่วนใหญ่ ในวิถีชีวิตตั้งแต่โบราณกาล ชุมชนชาวกายองให้ความสำคัญกับแหล่งน้ำเป็นอย่างมากโดยถือเป็นแหล่งกำเนิดชีวิต ในการเลือกที่ดินเพื่อสร้างหมู่บ้าน ผู้ใหญ่บ้านจะเลือกแหล่งน้ำเป็นอันดับแรกและทำการตั้งรางน้ำไว้ตรงด้านหน้าหมู่บ้าน
พิธีบูชาเซ่นไหว้เทพแห่งน้ำถูกจัดขึ้นอย่างเคร่งขรึมเป็นประจำทุกปี โดยชาวบ้านทั้งชายหญิงพร้อมด้วยผู้อาวุโสและกำนันผู้ใหญ่บ้านได้มารวมตัวกันที่บ้านกลางตั้งแต่เช้าตรู่เพื่อเตรียมงาน ท่ามกลางบรรยากาศที่เต็มไปด้วยสีสันจากสิ่งของตกแต่งสำหรับพิธี ผู้คนสวมชุดประจำชาติที่สดใส ผู้ใหญ่บ้านก็เริ่มทำการสวดมนต์ตามพิธีกรรมพร้อมเสียงฆ้องดังกึกก้อง โดยมีใจความกำชับให้บุตรหลานและชาวบ้านต้องตระหนักรักษาแหล่งน้ำให้สะอาด มีความสามัคคีช่วยเหลือจุนเจือกันเสมอ พยายามทำงานอย่างขยันขันแข็งเพื่อผลผลิตที่อุดมสมบูรณ์
ก่อนวันจัดงาน ผู้ใหญ่บ้านจะเรียกชายหนุ่มในหมู่บ้านมาทำหน้าที่ตั้งเสาตุงและทำความสะอาดเส้นทางไปยังแหล่งต้นน้ำหน้าหมู่บ้าน ตรวจสอบรางน้ำอีกครั้ง ถ้าชำรุดก็ทำการซ่อมแซมหรืออาจติดตั้งรางน้ำใหม่ ผู้ใหญ่บ้านเหงวียน ดึ๊ก เถื่อง ตำบลจ่าดอน อำเภอนามจ่ามี กล่าวว่า"ต้องประชุมเตรียมงานกับชาวบ้านก่อนเพื่อหารือและตัดสินใจวันเวลาและวิธีการจัดงาน หลังจากนั้นก็จะแบ่งหน้าที่ให้แต่ละกลุ่ม ผู้ใหญ่บ้านกำชับให้ชาวบ้านรักษาแหล่งน้ำให้สะอาด ห้ามตัดไม้ในพื้นที่ป่าต้นน้ำ ถ้าใครฝ่าฝืนกฎระเบียบจะถูกลงโทษ"
การตั้งเสาตุงเป็นกิจกรรมแรกที่ชาวบ้านให้ความสำคัญมากที่สุดในในเซ่นไหว้แหล่งน้ำ โดยผู้ชายในหมู่บ้านต้องเตรียมงานอย่างละเอียดและตกแต่งอย่างพิถีพิถัน เมื่อเสร็จสิ้นพิธีเซ่นไหว้ชายหนุ่มในหมู่บ้านจะนำท่อน้ำมาวางลงในแหล่งน้ำลำธารเพื่อส่งน้ำไปยังหมู่บ้านเมื่อน้ำไหลมาถึงรางน้ำของหมู่บ้านซึ่งอยู่ข้างเสาตุง แต่ละครอบครัวจะใช้กระบอกไม้ไผ่ตักน้ำกลับบ้านเพื่อหุงข้าว
ขณะที่ผู้ชายประดับเสาตุงและทำหน้าที่ส่งน้ำจากต้นน้ำมาสู่รางน้ำของหมู่บ้าน ผู้หญิงก็เป็นคนดูแลเรื่องการทำอาหาร โดยจะปรุงอาหารแบบดั้งเดิม เช่น ข้าวเหนียวปิ้ง ทำขนมเขาควาย ต้มเหล้าอุ เป็นต้น คุณ โห่ถิหั่ง ชาวบ้านตำบลจ่าดอน กล่าวว่า "ครอบครัวของฉันได้เตรียมทำขนมสำหรับพิธีเซ่นไหว้รางน้ำก่อนหนึ่งวัน ต้องไปตัดกระบอกไผ่เพื่อปิ้งข้าวเหนียว ใช้ใส่น้ำที่ไหลลงมาจากรางน้ำของหมู่บ้าน นี่เป็นประเพณีของชาวท้องถิ่น ต้องใช้น้ำนี้นำไปหุงข้าวและทำอาหารเพื่อเซ่นไหว้ขอพรให้ทำมาค้าขึ้น พืชผลอุดมสมบูรณ์และบุตรหลานเรียนเก่งเรียนดีว่านอนสอนง่าย"
นายดิงห์วันเวือง ประธานคณะกรรมการประชาชนตำบลจ่าดิน ยืนยันว่า เทศกาลเซ่นไหว้รางน้ำสะท้อนเอกลักษณ์ของวัฒนธรรมแห่งเกษตรกรรมที่ยาวนาน สะท้อนวิถีชีวิตด้านความเลื่อมใสของชุมชนเผ่ากายองโดยชาวบ้านทุกคนต่างตระหนักทำการอนุรักษ์ไว้"นับเป็นโอกาสให้ประชาชนมารวมตัวกันแบ่งปันความรู้ในการผลิตเกษตร การเลี้ยงสัตว์ การส่งเสริมการปกป้องป่า ปกป้องแหล่งน้ำ ปกป้องหมู่บ้าน พร้อมทั้งอวยพรให้แก่กันให้ประสบความสำเร็จในปีใหม่ ให้กำลังใจกันในการพยายามสานต่อและส่งเสริมคุณค่าของเทศกาลต่างๆ เพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรมของชนเผ่าให้คงอยู่ต่อไป"
ปัจจุบัน แนวโน้มของการผสมผสาน การแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตและวัฒนธรรม ดังนั้น การธำรงรักษาและจัดพิธีเซ่นไหว้บูชารางน้ำของชุมชนเผ่ากายองนั้นได้มีส่วนช่วยอย่างมากในการรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆในเขตเขาสูงของจังหวัดกว๋างนาม เป็นพื้นฐานเพื่อการอนุรักษ์และส่งเสริมคุณค่าทางวัฒนธรรมแบบดั้งเดิม มุ่งพัฒนาการท่องเที่ยวชุมชน มีส่วนร่วมในการพัฒนาชีวิตสังคมในท้องถิ่นต่อไป./.