การแสดงพิณติ๋ง ซึ่งเป็นเครื่องดนตรีพื้นเมืองของชนเผ่าไตในเทศกาล(ภาพจากอินเตอร์เนต)

เต๊ตเกิมเม้ยหรืองานบุญข้าวใหม่ของชนเผ่าไตเป็นพิธีกรรมในวัฒนธรรมการปลูกข้าวนาดำทำการเกษตร ดังนั้นจึงไม่เพียงแต่สะท้อนคุณค่าวัฒนธรรมด้านความเลื่อมใสเท่านั้นหากยังเป็นการเชิดชูบทบาทของต้นข้าวที่เป็นพืชการเกษตรที่สำคัญที่สุดในชีวิตความเป็นอยู่ของพี่น้องชนเผ่าต่างๆในเขตเขารวมทั้งพี่น้องชนเผ่าไต  เทศกาล เกิมเม้ย มักจะจัดขึ้นในช่วงสองสามสัปดาห์ก่อนที่จะเข้าฤดูปลูกข้าวใหม่เดือน10จันทรคติ โดยชุมชนชนเผ่าไตจะเลือกวันที่มีฤกษ์ดีต้นฤดูเก็บเกี่ยวเพื่อจัดเต๊ตเกิมเม้ย สรุป1ปีการผลิตและถวายผลผลิตแด่เทพเจ้าและบรรพบุรุษเพื่อขอพรในฤดูทำนาใหม่ นาย มาวันแค้ง ชนเผ่าไตที่จังหวัดลาวกายเผยว่า

“สำหรับชนเผ่าของเราเห็นมีการจัดพิธีนี้มานานมากแล้วเพื่อขอบคุณบรรพชนที่ให้กำเนิดเลี้ยงดูเราและสร้างสรรค์บ้านเมืองให้เราได้อยู่เย็นเป็นสุขมาจนถึงทุกวันนี้ ดังนั้นนี่เป็นการสำนึกในบุญคุณการสร้างบ้านสร้างเมืองของประชาชาติ”

รวงข้าวใหม่ต้มน้ำเป็นหนึ่งในเครื่องเซ่นไหว้สำคัญ

ก่อนถึงวันงาน หมอผีที่ได้รับความเชื่อถือจะเลือกวันที่มีฤกษ์ดีสำหรับจัดงานแล้วแจ้งให้ทุกคนในหมู่บ้านรับทราบ ทุกครอบครัวต่างเตรียมพร้อมจัดงาน เช่น จะตัดรวงข้าวที่สวยสักสองสามรวงเอากลับบ้านแล้วต้มน้ำพร้อมรวงข้าวเพื่อนำไปถวายบนหิ้งบูชา  ส่วนเครื่องเซ่นไหว้ต่างๆในวันนเทศกาลก็มีความหลากหลายโดยนอกจากอาหารที่ใช้วัตถุดิบที่ผลิตและเลี้ยงเองเช่นผักผลไม้หมูไก่เป็ดแล้วสิ่งที่ขาดมิได้อีกก็คืออาหารที่ทำจากข้าวที่เก็บใหม่ๆเช่น ขนม ข้าวเหนียว ของหวาน ข้ามต้ม เป็นต้น ซึ่งจากความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งย่อมมีวิญญาณและการให้ความเคารพคุณค่าของตนข้าวในการผลิตและการดำเนินชีวิต รวมทั้งเพื่อแสดงความสำนึกในบุญคุณของบรรพบุรุษที่ได้สืบสานอาชีพเกษตรกรรมมาจนถึงปัจจุบันดังนั้นพิธีกรรมต่างๆในการเซ่นไหว้ก็ได้รับการจัดขึ้นอย่างเรียบร้อย โดยแม้จะไปตั้งหลักแหล่งอาศัยที่ไหนแต่งานเต๊ตเกิมเม้ยของชุมชนเผ่าไตก็จะสะท้อนเอกลักษณ์วัฒนธรรมของตนอย่างสมบูรณ์และเด่นชัดและหนึ่งในพิธีกรรมสำคัญคือการอ่านคำอธิฐานขอพรของหมอผีแทนครอบครัวเพื่อขอบคุณสิ่งศักดิ์สิทธิ์และบรรพชนท่ามกลางเสียงดนตรีพื้นเมือง

ในคำอธิฐานนั้นหมอแทนหรือหมอผีจะเล่าเรื่องดินฟ้าอากาศ วิธีการปลูกข้าว ดูแลเรือกสวนไร่นาเพื่อผลิตข้าวปลาอาหารเลี้ยงครอบครัว โดยในแต่ละคำแต่ละประโยค์ต่างสะท้อนประสบการณ์ชีวิตที่สั่งสมกันมารุ่นแล้วรุ่นเล่า พร้อมทั้งสอนให้ชาวบ้านรู้จักสามัคคีช่วยเหลือจุนเจือกัน

การจัดเต๊ตเกิมเม้ยหรืองานบุญข้าวใหม่ของชนเผ่าไตในทุกวันนี้ไม่เพียงแต่เป็นการสานต่อและพัฒนาคุณค่าวัฒนธรรมในชีวิตจิตใจของชนเผ่าเท่านั้นหากยังเป็นอีกวิธีการร่วมอนุรักษ์และช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในบ้านเกิดอีกด้วย.