สำนักงานใหญ่ของ WTO ในเมืองเจนีวา ประเทศสวิสเซอร์แลนด์ (THX)

การประชุมรัฐมนตรีของ WTO ครั้งที่ 12 ซึ่งจัดขึ้น ณ เมืองเจนีวา ประเทศสวิสเซอร์แลนด์ในระหว่างวันที่ 12-17 มิถุนายน ดำเนินไปนานกว่าแผนการที่วางไว้ก่อนหน้านี้ถึง 2 วันนี่เป็นการประชุมครั้งแรกของ WTO ในรอบ 4 ปีที่ผ่านมา และถือเป็นการทดสอบความเป็นไปได้ในการบรรลุข้อตกลงการค้าพหุภาคีในสภาวการณ์ที่ความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์ในหลายภูมิภาคของโลกกำลังเพิ่มขึ้น

เนื้อหาของข้อตกลงครอบคลุมหลายปัญหาที่เร่งด่วน

เนื้อหาของข้อตกลงที่ได้รับอนุมัติโดย WTO ครอบคลุมในหลายด้าน ได้แก่ การรับมือฉุกเฉินต่อปัญหาความมั่นคงด้านอาหาร ข้อจำกัดการส่งออก การรับมือการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 และการเตรียมพร้อมรับมือโรคระบาดในอนาคต ลิขสิทธิ์ทางปัญญา เงินอุดหนุนด้านการทำประมงและการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ

ปัญหาที่ยากลำบากที่สุดในการประชุมครั้งนี้คือเรื่องการประมง ตามข้อมูลของ WTO ในแต่ละปี  ประเทศต่างๆ ทั่วโลกใช้เงินกว่า 3 หมื่น 5 พันล้านดอลลาร์สหรัฐเพื่อสนับสนุนกิจกรรมการทำประมง ซึ่งช่วยให้เรือประมงสามารถออกทะเลจับปลาได้นานและไกลขึ้นจนส่งผลเสียต่อสิ่งมีชีวิตในทะเล รัฐบาลของประเทศต่างๆส่วนใหญ่เห็นพ้องกันว่า ต้องปกป้องแหล่งสัตว์น้ำเพราะเป็นแหล่งทรัพยากรที่สำคัญและจำเป็นสำหรับประชาชนในเขตชายฝั่งหลายล้านคนทั่วโลก และนี่ก็เป็นปัญหาที่ WTO ไม่สามารถแก้ไขได้มาเป็นเวลา 20 ปีแล้ว โดยการเจรจาที่เกี่ยวข้องถึงเรื่องนี้ต่างตกเข้าสู่ภาวะชะงักงัน เพราะประเทศที่ทำการประมงรายใหญ่ของโลกส่วนใหญ่เป็นประเทศที่ยากจนและกำลังพัฒนา

ภายหลังความพยายามทำการเจรจาหลายต่อหลายครั้ง ประเทศสมาชิกของ WTO ได้บรรลุข้อตกลงห้ามให้เงินอุดหนุนต่อการทำประมงที่ผิดกฎหมาย ไม่รายงานและไม่เป็นไปตามข้อกำหนด โดยประเทศกำลังพัฒนาได้รับการยกเว้นจากข้อห้ามดังกล่าวในช่วงเปลี่ยนผ่านเป็นเวลา 2 ปี แต่อย่างไรก็ตาม ข้อกำหนดนี้จะไม่ถูกบังคับใช้ต่อเขตเศรษฐกิจจำเพาะของประเทศที่ได้รับการยกเว้น

สำหรับลิขสิทธิ์ทางปัญญาเกี่ยวกับวัคซีนป้องกันโควิด-19 ซึ่งเป็นปัญหาที่สร้างความแตกแยกใน WTO ในช่วง 2 ปีที่ผ่านมา เนื่องจากถูกคัดค้านอย่างหนักจากประเทศที่เป็นที่ตั้งของบริษัทยารายใหญ่ เช่น อังกฤษและสวิสเซอร์แลนด์ โดยบริษัทยารายใหญ่ของโลกเห็นว่า การยกเลิกสิทธิบัตรจะทำให้การลงทุนและพัฒนาต้องหยุดชะงัก และกล่าวว่า แผนการนี้ล้าสมัยwxแล้วเนื่องจากปัจจุบันมีวัคซีนเกินความจำเป็น  ดังนั้น การที่บรรดารัฐมนตรีการค้าของ WTO ตัดสินใจยกเลิกลิขสิทธิ์ทางปัญญาของวัคซีนป้องกันโควิด-19 ที่มีผลบังคับใช้เป็นเวลา 5 ปีถือว่าเป็นผลงานสำคัญของการประชุมครั้งนี้

นาง Ngozi Okonjo-Iweala ผู้อำนวยการใหญ่องค์การการค้าโลก (ซ้าย) ในการปิดการประชุมรัฐมนตรีขององค์การการค้าโลกที่สำนักงานใหญ่ WTO ณ เมืองเจนีวาเมื่อวันที่ 17 มิถุนายน (AFP)

นิมิตหมายของการปฏิรูป WTO

นับตั้งแต่ WTO ได้รับการก่อตั้งเมื่อปี 1995 ปริมาณการค้าโลกเพิ่มขึ้นกว่า 2 เท่าและอัตราภาษีเฉลี่ยทั่วโลกลดลงเหลือร้อยละ 9 โดยมีผู้คนนับพันล้านคนหลุดพ้นจากความยากจนผ่านการมีส่วนร่วมต่อเศรษฐกิจโลก แต่อย่างไรก็ตาม ในตลอดเกือบ 5 ปีที่ผ่านมาถือเป็นช่วงเวลาที่ท้าทายที่สุดในประวัติศาสตร์ของ WTO ในตลอด 27 ปีนับตั้งแต่ก่อตั้ง การแพ่ระบาดของโรคโควิด-19 และการล็อกดาวน์ได้ทำให้การค้าโลกหดตัวอย่างรุนแรง ซึ่งล่าสุด สงครามระหว่างรัสเซียกับยูเครนได้ส่งผลกระทบต่อแหล่งจัดสรรอาหารทั่วโลก และทำให้แนวโน้มกีดกันทางการค้ามีความรุนแรงมากขึ้น

ความผันผวนอย่างซับซ้อนทางการเมือง ความมั่นคง เศรษฐกิจและการค้าทั่วโลกได้ก่อให้เกิดปัญหาใหม่มากมายต่อWTO ซึ่งจนถึงขณะนี้ WTO ยังไม่สามารถแก้ไขได้ โดยสหรัฐและจีนแม้จะเป็นสมาชิกที่มีอิทธิพลของ WTO แต่ความขัดแย้งทางการค้าระหว่างสหรัฐกับจีนนั้นมีความรุนแรงและซับซ้อนมากจน WTO ไม่สามารถแก้ไขได้ การจัดการประชุม ณ เมืองเจนีวาหลังจากเกิดการระบาดใหญ่เป็นเวลานานและการบรรลุข้อตกลงได้แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นที่จะฟื้นฟูบทบาท อิทธิพลและสถานะของ WTO ต่อการค้าและเศรษฐกิจโลก ยืนยันถึงความสามารถต่อบทบาทชี้ขาดในการเปิดเสรีการค้าในยุคโลกาภิวัตน์ 

ตั้งแต่ปี 2013 จนถึงก่อนจัดการประชุมรัฐมนตรีของ WTO ครั้งที่ 12 WTO ยังไม่สามารถบรรลุข้อตกลงการค้าพหุภาคีฉบับใหม่ ดังนั้น ข้อตกลงที่ WTO เพิ่งบรรลุนี้มีความหมายสำคัญระดับโลกและเป็นแรงผลักดันให้องค์กรนี้สามารถพัฒนาต่อไปในอนาคต.