Vladimir Nabokov, một nhà văn khác thường, và cũng là một trong những cây bút  kiệt xuất nhất thế kỷ XX. Cuốn tiểu thuyết được coi như viên ngọc trong sự nghiệp của ông, Lolita, từng bị từ chối, bị hắt hủi, bị chỉ trích, bị cấm đoán; nhưng cũng chính Lolita đó đã được dịch và xuất bản tại gần 40 quốc gia, đứng trong Top 100 tác phẩm xuất sắc nhất mọi thời đại, Top 100 tiểu thuyết vĩ đại nhất thế kỉ XX, Top 10 tác phẩm gây nhiều tranh cãi nhất thế giới.

Ngày 15 tháng 03/2012, Công ty Văn hóa & Truyền thông Nhã Nam phối hợp cùng Không gian Sáng tạo Trung Nguyên tổ chức buổi họp báo giới thiệu tác phẩm Lolita của Vladimir Nabokov, bản dịch tiếng Việt do dịch giả Dương Tường chuyển ngữ.  

 
Toàn cảnh họp báo ra mắt sách

 Vladimir Vladimirovich Nabokov (22/04/1899-02/07/1977), người Mỹ gốc Nga, là nhà văn, nhà thơ lừng danh, ngoài ra còn là dịch giả, nhà phê bình văn học. Ông sinh tại Saint Petersburg trong một gia đình quý tộc giàu có. Từ bé, bên cạnh tiếng mẹ đẻ là tiếng Nga, ông đã thông thạo tiếng Anh và Pháp. Năm 1919 gia đình Nabokov di cư sang Anh. Sau một thời gian dài cư trú tại châu Âu (phần lớn tại Berlin, từ 1922 đến 1937, và tại Paris từ 1937 đến 1940), vào tháng Năm năm 1940, trước hiểm họa phát xít đang trùm lên nước Pháp và châu Âu, ông cùng gia đình một lần nữa phải di cư, sang Mỹ. Tại đây, ông giảng dạy tiếng Nga và văn chương Nga ở nhiều trường đại học khác nhau, và dành thời gian rảnh để viết lách cũng như theo đuổi thú vui sưu tầm bướm. Năm 1961, nhờ thành công tài chính với Lolita, ông quay về châu Âu, định cư tại Thụy Sĩ và dành toàn bộ thời gian cho sáng tác.

 Ông là tác giả nhiều tiểu thuyết, tập truyện ngắn, tập thơ - những tác phẩm đầu tiên bằng tiếng Nga, về sau bằng tiếng Anh -, trong đó Lolita (1955) là tiểu thuyết quan trọng nhất, đem lại danh tiếng nhất cho ông. Cùng với những tiểu thuyết khác như Pale fire (1962), Ada (1969), Lolita xác lập vị trí của ông như một trong những tiểu thuyết gia lớn nhất thế kỷ hai mươi, có ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều nhà văn các thế hệ sau. Đặc trưng tác phẩm của Nabokov là kỹ thuật văn chương tinh xảo, những trò chơi chữ thông minh, sự phân tích sâu sắc trạng thái cảm xúc của con người, kết hợp với cốt truyện bất ngờ, phức tạp. Ngoài sáng tác văn chương, một phần đóng góp quan trọng khác của Nabokov là công trình dịch và bình chú Evgenii Onegin, tiểu thuyết bằng thơ của thi hào Nga Alexander Pushkin sang tiếng Anh, cũng như các Các bài giảng văn chương tại Đại học Cornell, trong đó ông trình bày những ý tưởng gây nhiều tranh cãi về nghệ thuật.

“Lolita không chứa bài học đạo đức nào cả….  một tác phẩm hư cấu chỉ tồn tại chừng nào nó đem đến cho tôi cái mà tôi gọi thẳng ra là ân phước thẩm mỹ.” Đó là lời của V.Nabokov. Nhưng không phải độc giả thiện chí nào cũng hiểu được hàm ý của ông, hiểu được những quang cảnh văn hóa rộng lớn cũng như chiều sâu khám phá về tâm lý, cảm xúc mà ông đã chạm tới trong tác phẩm. Vào thập niên năm mươi thế kỷ XX, Lolita ra đời, gây tranh cãi dữ dội, nhiều khi bị đánh giá một cách giản đơn quá mức: Từ những độc giả chân phương bất bình vì không có một nhân vật nào đáng gọi là tốt đẹp trong sách, tới những nhà phê bình sẵn sàng quy đây về thể loại “tiểu thuyết huê tình” (erotic novel), gợi dục mãnh liệt, tới nữa là những người lại muốn gán cho Lolita tiếng nói đại diện của thời đại nữ quyền nổi lên ở những nước phương Tây thời đó…

 

Lolita đã khởi đi và kết thúc trong giọng kể hồi tưởng của người đàn ông - như một câu chuyện về nỗi ám ảnh mắc phải của con người mà dường như chỉ tự nhiên mới có quyền phán xét. Giọng kể đó vừa tỉnh táo vừa mê đắm, đến từ Humbert Humbert, một tâm tính đa đoan phức hợp giữa nỗi si mê cuồng khấu và trí tuệ sắc sảo, giữa thân phận nô lệ của tình yêu, của dục tính cùng sự mỉa mai rực sáng. Và song hành là Lolita, không trong sáng không cổ điển –  hiện ra như một bé gái của thời văn hóa đại chúng, bị thu hút bởi truyền hình, tạp chí, truyện tranh, những mối quan tâm khô cằn của thời đại mới, sự trống vắng của tuổi thơ ấu và hoa niên đơn độc, và, quá sớm buông mình vào quan hệ thể xác. Lolita là sự cuốn hút tự nhiên khó lý giải, như một bông hoa vừa hé nở vừa héo tàn.

 

Một nghệ thuật tiểu thuyết có thể biến câu chuyện tầm thường về khuynh hướng ấu dâm vốn đầy rẫy trên báo chí xã hội thành trở thành kinh điển, có lẽ bởi vì Nabokov là một bậc thầy trong việc kiến tạo. Cuốn sách thể hiện sự lặn sâu tinh tế, nhiều màu sắc và đầy trực giác, vào tầng tầng lớp lớp diễn tiến và chuyển hóa của tâm lý của con người. Soi sáng chúng trong cái nhìn khách quan, trong trò tung hứng thông minh của logic, từ một nhà văn đầy tưởng tượng và công cụ (với vô số những thú vị của giễu nhại, chơi chữ, điển tích điển cố văn chương), nơi thực tình một quan hệ tình yêu loạn luân không còn quan trọng nhất, mà chính là ánh phản chiếu, là xung động của mối tình, thuần túy qua cái nhìn nội tâm của nhân vật, qua một lăng kính tâm lý đã được chưng cất đặc biệt, và nhờ đó, được thanh lọc để tồn tại trong thế giới của Nabokov.

 

Tác phẩm của ông, vì thế, đã ở trong mạch nguồn hướng tới sự thấu hiểu bản chất con người - giữa thân phận và đam mê, giữa trần trụi và thăng hoa, một quá trình của những ái lực vừa là động lực vừa phá hủy, không bao giờ đi tới hồi kết. Cũng như sự lột xác của những loài bướm mà Nabokov cả đời say mê nghiên cứu, cái tên Lolita hay là “nymphet”, nóng bỏng và tha thiết, đã trở thành một tên gọi riêng phổ biến. Cùng cả khối chữ nghĩa đầy ám dụ của ông, đã ở lại trong dòng  thời gian, cũng tự thân như thế, với những dấu hiệu của độc đáo thiên tài.

 

Tháng 03/2012, cùng với sự ra mắt của bản dịch tiếng Việt cuốn tiểu thuyết Lolita, Nhã Nam giới thiệu cùng độc giả trang web phi thương mại www.lolitavietnam.com.

 

Ngay từ khi chào đời, Lolita đã tiếp nhận nhiều luồng ý kiến trái chiều và xung quanh Lolita cùng Nabokov cũng có quá nhiều thị phi, khiến cho không ít độc giả sớm hình thành định kiến về Lolita ngay cả trước khi đọc Lolita. Với một tác phẩm gây quá nhiều tranh cãi trên văn đàn thế giới như thế thì khi được dịch ra tiếng Việt, chắc hẳn Lolita cũng khó tránh khỏi tình trạng người khen kẻ chê; các vấn đề vốn được Nabokov khẳng định rằng “thuần túy mang tính văn chương” cũng khó tránh khỏi giông bão từ dư luận.

 

Mỗi tác phẩm văn chương đích thực đều có đời sống riêng của mình, mỗi độc giả đều có cách nhìn riêng của mình, và www.lolitavietnam.com hy vọng là nơi tập hợp được nhiều “cách nhìn riêng” đó nhất, giúp độc giả Việt Nam tiếp cận với nhiều quan điểm “giống-mình” và “khác-mình” nhất.

 

Nabokov và Lolita từ lâu đã không còn là cái tên quá xa lạ ở Việt Nam, thậm chí còn trở thành đối tượng được nhắc tới trong nhiều công trình khoa học xã hội. Nhưng, nguồn tư liệu tiếng Việt về Nabokov và các tác phẩm của ông không nhiều và nếu có thì cũng không được biết đến một cách rộng rãi; nguồn tư liệu tiếng nước ngoài lại quá đa dạng và phức tạp, chưa kể đến rào cản về ngôn ngữ cũng góp phần trở ngại đa phần độc giả Việt Nam tiếp cận với kho thông tin này. Chính vì thế, có thể nói, www.lolitavietnam.com là địa điểm đầu tiên ra đời với mong muốn tập hợp được một cách đầy đủ nhất nguồn tư liệu sẵn có và bổ sung đều đặn các tư liệu mới đặc sắc bằng tiếng Việt; cung cấp các tư liệu đa dạng bằng tiếng nước ngoài (chủ yếu là tiếng Anh) về Lolita và V.Nabokov cho độc giả Việt Nam.

 

Thông tin trên www.lolitavietnam.com được chia thành hai nguồn chính: tiếng Việt và tiếng Anh, với các mảng: tác giả (Gồm thông tin về Tiểu sử; Các bài phỏng vấn; Giai thoại); tác phẩm (Thông tin chung; Đoạn trích; Nghiên cứu chuyên sâu; Bên lề trang sách); sự kiện (Cập nhật tin tức mới nhất về Lolita); ngoài trang sách (Các bài báo, thông tin, bài nghiên cứu, cảm nhận cá nhân v.v. về các tác phẩm chuyển thể từ Lolita); tác phẩm khác (Những bài viết giới thiệu các tác phẩm khác của Nabokov)

Dưới đây là một số hình ảnh từ cuộc họp báo:

 
Dịch giả Dương Tường: “Khi nhận lời dịch Lolita,
tôi vẫn nghĩ đây là cuộc phiêu lưu mạo hiểm không
biết đi về đâu, nhưng vì lòng yêu nên cứ dấn thân vào”.

 
Dịch giả Phạm Anh Tuấn: “Tôi nghĩ nếu bản dịch Lolita
của Dương Tường mà không tạo được cơn cuồng phong
trong giới xuất bản Việt Nam trong những ngày tới,
đặc biệt trong hội sách ở TPHCM, chỉ có thể trách
độc giả Việt Nam mà thôi”