Là một xã thuần nông của huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, Yên Phú có gần 10% dân số là đồng bào Cao Lan sinh sống. Đến nay, đồng bào Cao Lan tại Yên Phú vẫn giữ được nhiều bản sắc văn hóa độc đáo, với kho tàng dân ca dân vũ phong phú và những lễ hội đặc sắc. Hãy cùng về Yên Phú để hòa mình vào những làn điệu dân ca, dân vũ độc đáo của đồng bào Cao Lan nơi đây.

Mỗi khi có dịp gặp nhau, người Cao Lan thường hát cho nhau nghe những bài hát ca ngợi cảnh đẹp quê hương, làng bản. Những lúc lao động vất vả, họ thường cất lên tiếng hát ca ngợi tinh thần lao động, cầu chúc những vụ mùa tươi tốt. Khi trai gái làm quen hay bén duyên nhau, họ hát những làn điệu dân ca để ngỏ ý giao duyên và hẹn ước…

Một tiết mục múa dân vũ của người dân xã Yên Phú. Ảnh: VTV1

Phần lời của dân ca Cao Lan thường là những bài thơ theo thể thất ngôn tứ tuyệt. Bốn câu thành một bài, mỗi câu 7 chữ. Do vậy, khi hát người ta phải dùng lời láy để ngân nga. Bố cục của một cụm ca thường gồm 2 bài, nhưng cũng có trường hợp một bài hoặc nhiều bài. Tuy vậy, trong mỗi cụm ca thường có phần đầu giống nhau, diễn tả về một sự việc, câu hỏi, lời chào, còn phần giữa và phần kết lại có nội dung khác nhau. Sình ca Cao Lan có 4 thể loại gồm sình ca Thsăn lèn, sình ca Kên láu, sình ca Tò tán, sình ca Thsao bạo. Sình ca Thsăn lèn (mừng năm mới) là những bài hát để mừng năm mới, chúc tụng nhau đủ đầy, hạnh phúc, nhà nhà vui vẻ. Sình ca Thsao bạo (đối giao duyên) là những bài hát phổ biến nhất và được nhiều người Cao Lan ưa thích. Sình ca Kên láu (hát đám cưới) là thể loại hát vui nhộn và phong phú về số lượng bài; Sình ca Tò tan (hát đố) gồm những bài hát được truyền lại và một số bài mới do người Cao Lan sáng tạo ra hàng ngày để đố nhau rồi tự giải nghĩa.

Ông Hoàng Thanh Bình, nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc Cao Lan, đệm trống cho một tiết mục múa dân vũ của người dân xã Yên Phú. Ảnh: VTV1

Chị Lý Thị Bình, dân tộc Cao Lan, thôn Trung Tâm, xã Yên Phú, cho biết: "Tôi rất tự hào khi mình là người con của người dân tộc Cao Lan và mong được gìn giữ bản sắc của dân tộc mình. Thời gian vừa qua, chúng tôi cũng có tập luyện một số tiết mục văn nghệ và tham dự hội diễn nghệ thuật quần chúng tại địa phương. Chúng tôi cũng rất mong là các cơ quan, đoàn thể quan tâm hơn để chúng tôi gìn giữ bản sắc dân tộc của mình, để bản sắc dân tộc sẽ không bị mai một và để con cháu sẽ biết đến bản sắc dân tộc của mình nhiều hơn.

Cùng với Sình Ca, trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của người Cao Lan, những điệu múa dân tộc đã trở thành niềm tự hào của họ. Người Cao Lan không có những điệu múa mang tính cộng đồng như múa xòe của người Thái mà chỉ có những điệu múa theo nhóm. Hầu hết các điệu múa này đều phục vụ cho các sinh hoạt tín ngưỡng, cúng thần linh, đám chay, đám ma. Những điệu múa này cách điệu hóa các hoạt động sinh hoạt của cuộc sống cộng đồng.

Ông Hoàng Thanh Bình, nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc Cao Lan, cho biết: "Trong 1 bài múa của người Cao Lan có nhiều tiết tấu, với tiếng trống: cắc, cắc, xình, các xình... gồm cả âm của mặt trống và thành trống".

Các điệu múa của đồng bào Cao Lan đều thể hiện sự gắn bó với thiên nhiên, niềm vui trong lao động, mong ước về hạnh phúc lứa đôi và một cuộc sống tốt đẹp, như: Điệu múa Soọc cộng (múa xúc tép), diễn tả cuộc đi xúc tép dưới suối của các cô gái Cao Lan; Điệu múa Pong loóng (múa giã cốm), điệu múa cảm ơn Thần Nông cho làm ăn được mùa, còn gọi là múa ăn cơm mới, hay điệu múa Lồng nộc lau (múa đôi chim cu xuống ruộng) thể hiện tình yêu đôi lứa...

Ông Hoàng Thanh Bình cho biết thêm: "Những điệu múa của dân tộc Cao Lan ra đờivào thời điểm, như: được mùa lương thực, lễ hội. Các điệu múa tái hiện lại tất cả các động tác của người nông dân lúc xuống giống, thu hoạch, giã lúa, giã gạo. Những động tác nhún nhẩy của đôi chân khiến người múa hưng phấn hơn, cùng nhưng động tác dứt khoát trong các điệu múa khác.

Những hình thức sinh hoạt văn hóa đặc sắc được các thế hệ người Cao Lan kế thừa và lưu truyền từ nhiều đời nay và trong tiềm thức của mỗi người Cao Lan đều có ý thức tự hào về lịch sử và văn hóa dân tộc mình, nên họ cùng nhau đoàn kết để gìn giữ và bảo vệ. Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Cao lan, chính quyền địa phương đã tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn cho bà con nhân dân, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Cùng với đó, các xã, huyện đã thành lập được Câu lạc bộ nhằm chia sẻ, truyền dạy các điệu hát Sình ca, những điệu nhảy hay trang phục, ẩm thực để bảo tồn các di sản đặc sắc này.