Đồng bào các dân tộc thiểu số ở tỉnh Thái Nguyên có nhiều nghi lễ độc đáo, trong đó phải kể đến Lễ cầu mùa của người Tày, Nùng. Lễ cầu nhằm bày tỏ lòng biết ơn sự che chở, phù trợ của các vị thần linh và cầu cho thời tiết thuận hòa, mùa màng bội thu.
Nghe âm thanh tại đây:
Đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Thái Nguyên có cuộc sống gắn bó với trồng trọt và chăn nuôi. Từ nhu cầu cuộc sống và những ước mơ trong sáng, giản dị, đồng bào đã hình thành, lưu giữ Lễ cầu mùa, với mong muốn cầu cho mưa thuận, gió hòa. Đây là một nghi lễ đặc trưng in đậm dấu ấn đời sống, tín ngưỡng dân gian của bà con. Ông Lường Phúc Kiệm, chủ Lễ cầu mùa năm nay, cho biết: Lễ hội cầu mùa (hay còn gọi là Lễ hội Lồng tồng, Lùng tùng, lễ hội xuống đồng), thường được tổ chức vào tháng 5, 6 và tháng 8, 9 (Âm lịch): "Lễ Cầu mùa của dân tộc Tày ở Thái Nguyên được tổ chức hằng năm có ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho mùa màng bội thu, cầu cho những con vật sinh sôi, nảy nở được mùa".
Ông Nguyễn Thế Anh, ở xã Lam Vỹ, chia sẻ: "Lễ cầu mùa là dịp để cộng đồng cùng nhau tham gia vào các hoạt động tín ngưỡng, văn hóa, tăng cường tình đoàn kết, gắn bó giữa các thành viên trong bản làng. Là dịp về đây để lưu truyền nét văn hóa dân tộc… là dịp để tụ hội về đây cầu may mắn thành công trong nhiều lĩnh vực".
 Chủ trì Lễ cầu mùa thường do già làng, trưởng bản, người có uy tín với dân làng. Ảnh: Mạnh Phương/VOV |
Chủ trì Lễ cầu mùa thường do già làng, trưởng bản, người có uy tín với dân làng, có kinh nghiệm sống, hiểu biết về truyền thống và văn hóa dân tộc, đóng vai trò dẫn dắt, điều hành buổi lễ. Chủ lễ còn là thầy cúng đại diện cho cộng đồng dâng lễ vật và cầu khấn trước bàn thờ thần linh thực hiện các nghi thức cầu nguyện cho thời tiết thuận lợi, mùa màng bội thu và thực hiện các nghi lễ khác liên quan như trừ tà, cầu an.
Thầy cúng, chủ lễ, sẽ đọc các bài khấn cổ thể hiện tấm lòng thành kính với các vị thần linh đã bảo vệ, phù trợ, cho một vụ mùa tiếp theo được bội thu hơn năm cũ. Để hỗ trợ cho thầy cúng – chủ lễ, những thành viên trong tổ lễ phải chuẩn bị lễ vật, trang trí bàn thờ và giúp đỡ tổ chức, hướng dẫn, truyền đạt kiến thức về nghi lễ cho thế hệ trẻ, đảm bảo Lễ cầu mùa sẽ diễn ra suôn sẻ và đúng với truyền thống. Những thành viên trong tổ lễ phải là người có tư cách, sức khỏe tốt, gia đình, con cháu đề huề, sống gương mẫu, gắn bó đoàn kết với bản làng.
 Chủ lễ đại diện cho cộng đồng dâng lễ vật và cầu khấn trước bàn thờ thần linh. Ảnh: Mạnh Phương/VOV |
Anh Ma Văn Trầm, thành viên tổ lễ, người nhiều năm được tín nhiệm sắp lễ cho biết: "Phần lễ gồm có gà xôi, thủ lợn, hương vàng, rồi có mâm lộc. Phần hạt giống gạo ngô đỗ để các thầy dâng lên thần linh thành hoàng. Thành viên đi làm lễ này cũng là gia đình con cái đầy đủ, vợ chồng thuận hòa, con cái có nếp, có tẻ."
Sau phần lễ, bà con và khách thập phương cùng hòa mình vào các hoạt động văn hóa, như: thi cấy lúa, làm bánh, thổi xôi, nấu món ăn dân tộc, tung còn, bịt mắt bắt dê, múa sạp, múa khèn, hát Then đàn tính, đẩy gậy, kéo co, đá bóng. Đây là những trò chơi dân gian, giúp đồng bào các dân tộc xích lại gần nhau hơn, đồng thời khơi dậy lòng tự hào giữ gìn những di sản văn hóa phi vật thể dân tộc.
Sau khi thực hiện các nghi thức hoạt động văn hóa, lễ vật được chia sẻ cho mọi người, một bữa tiệc chung thường được tổ chức, gọi là thụ lộc. Mọi người cùng nhau ăn uống, trò chuyện và chia sẻ niềm vui, khó khăn trong cuộc sống. Ở một số nơi, người ta còn tổ chức rước thần từ đình làng ra đồng ruộng.
Ông Phạm Quang Sáng, nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Định Hóa (nay là Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng Nhân dân xã Trung Hội), tỉnh Thái Nguyên, cho biết: "Chúng tôi rất quan tâm bảo tồn phát huy giá trị văn hóa. Tiếp tục phát huy văn hóa tốt đẹp để phát triển du lịch cộng đồng gắn với những di tích hiện có."
Lễ Cầu mùa được đồng bào dân tộc Tày- Nùng ở Thái Nguyên lưu truyền qua nhiều thế hệ như một hoạt động văn hóa tín ngưỡng dân gian độc đáo của dân tộc mình. Không chỉ đơn thuần là một nghi lễ nông nghiệp, Lễ cầu mùa còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống, tô thắm thêm bức tranh đa dạng nét văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.