Hát then là loại hình diễn xướng dân gian đặc sắc của người Tày, Nùng ở một số tỉnh Đông Bắc, như: Lạng Sơn, Cao Bằng… Người Tày ở xã Khánh Xuân, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn đang nỗ lực khôi phục, giữ gìn và phát huy giá trị của hát then thông qua nhiều hoạt động.
Nghe âm thanh phóng sự tại đây:
Niềm hạnh phúc của anh Lưu Thiên Tuấn là được đứng trên sân khấu, biểu diễn hát then, nghệ thuật diễn xướng đặc sắc của dân tộc mình. Anh Lưu Thiên Tuấn học hát then từ năm 14 tuổi. Tiếng ca của mẹ đã giúp nuôi dưỡng tình yêu và đam mê với then của anh. Ngoài học từ mẹ, anh Tuấn cũng đi nhiều nơi, xem nhiều chương trình biểu diễn, gặp nhiều nghệ nhân tìm hiểu sâu các kỹ thuật và làn điệu then.
Sau này, khi Câu lạc bộ hát then xã Khánh Xuân, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, được thành lập, anh Lưu Thiên Tuấn có môi trường tốt để trau dồi, rèn giũa thêm cho giọng ca của mình và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ: “Tôi rất vui và rất hạnh phúc khi tôi được biểu diễn những lời ca, lời hát của dân tộc mình. Đấy là đam mê, yêu thích của bản thân vì tôi cảm thấy những lời hát then của dân tộc mình rất có bản sắc.”
 Người Tày ở xã Khánh Xuân, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn đang nỗ lực khôi phục, giữ gìn và phát huy giá trị của hát then. Ảnh: Nhân vật cung cấp |
Trước đây, không có nhiều người ở xã Khánh Xuân yêu then và tự mày mò cách học như anh Lưu Thiên Tuấn. Chỉ một số ít các cụ cao tuổi biết hát then và các cụ chỉ biểu diễn trong một vài dịp đặc biệt của làng, xã.
Mỗi tuần ba buổi tối, gần 40 chị em xã Khánh Xuân lại có mặt tại Câu lạc bộ hát then, đàn tính của xã để tập luyện, thực hành hát then. Khi Câu lạc bộ ra đời cách đây 3 năm (năm 2022), chị em được học hát then bài bản từ các nghệ nhân có tiếng. Lúc đầu, việc học tập có chút khó khăn, nhưng khi càng hiểu về hát then, ý nghĩa sâu xa được gửi gắm trong mỗi câu then, chị em càng thêm yêu và đam mê với diễn xướng độc đáo của dân tộc mình.
 Nhiều chị em xã Khánh Xuân đã trở thành nghệ sĩ tự tin đứng trên sâu khấu. Ảnh: Nhân vật cung cấp |
Chị Hoàng Thị Nhung, người sáng lập Câu lạc bộ, chia sẻ: “Bản thân tôi cũng như các chị em ở trong Câu lạc bộ hát then, đàn tính xã Khánh Xuân rất vinh dự và tự hào khi mình được ở trong nhóm bảo tồn nét văn hóa dân gian của dân tộc. Chúng tôi cố gắng học hỏi, trau dồi kinh nghiệm để phát huy mạnh thêm và hỗ trợ các chị em có đam mê hát then như chúng tôi. Chúng tôi cố gắng chia sẻ kinh nghiệm và lan tỏa hát then này đi xa và mạnh hơn nữa.”
Chị em cần mẫn mỗi ngày để học thành thạo các điệu then cổ, then hiện đại, hát sli, hát lượn và đầu tư mua đàn tính từ Cao Bằng. Chị Mã Thị Bé cho biết: “Tham gia câu lạc bộ này cũng là bởi đam mê một phần xong rồi mình giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của Tày. Mình cảm thấy rất vui mỗi khi thể hiện những cái bài hát, những câu hát của dân tộc mình.
 Một tiết mục biểu diễn của Câu lạc bộ hát then xa Khánh Xuân.
Ảnh: Nhân vật cung cấp |
Từ chỗ chỉ là khán giả thỉnh thoảng nghe hát then, hiện tại, nhiều chị em xã Khánh Xuân đã trở thành nghệ sĩ tự tin đứng trên sâu khấu. Trung bình mỗi năm, câu lạc bộ tham gia biểu diễn khoảng 20 cuộc ở trong và ngoài huyện. Năm 2022, Câu lạc bộ hát then, đàn tính xã Khánh Xuân được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức lớp truyền dạy hát then, đàn tính, để chị em có kỹ thuật tốt và biểu diễn tự tin hơn.
Đặc biệt năm 2023, câu lạc bộ được huyện hỗ trợ 27 triệu đồng để mua loa đài, trang phục biểu diễn. Hiện nay, các thành viên câu lạc bộ rất chú trọng truyền đam mê hát then cho các bạn trẻ, coi đây là lực lượng nòng cốt để giữ gìn và phát huy các giá trị của hát then trường tồn.
Anh Lưu Thiên Tuấn cho biết: “Trẻ em trong thôn và xã thì nếu yêu thích hát then các em có thể tham gia và đi xem để biết các cha, các chú hoặc là các anh, chị em mình hát như thế nào, dần dần các em sẽ quen và đi vào nề nếp.”
Người Tày ở Khánh Xuân có một câu lạc bộ để cùng nhau truyền đam mê và thực hành hát then. Nhưng quan trọng hơn, bản thân mỗi người luôn ý thức và nỗ lực có nhiều sáng kiến và cách làm nhằm phát huy các giá trị hát then và đưa loại hình diễn xướng này ngày càng lan toả, giới thiệu về vẻ đẹp tâm hồn của người dân tộc Tày.